Santes Canna

Santes Canna
Croes Santes Canna yn Llan-gan, Bro Morgannwg.
Ganwyd	6 g  Cymru
Bu farw	6 g
Man preswyl	Llaneilian
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	lleian, arweinydd crefyddol
Blodeuodd	550
Dydd gŵyl	25 Hydref
Tad	Tewdwr Mawr
Priod	Sadwrn
Plant	Crallo, Eilian

Merch i Tewdwr ap Emyr Llydaw oedd Canna.[1]

Cymysgu gyda Santesau eraill

Mae yn anodd bod yn sicr fod unrhyw llan wedi'i chysegru â hi, yn benodol, gan ei bod hi'n cael ei chymysgu gydag o leiaf tair santes arall: Ceinwen, Ceindrych a Chenhedlon - tair o ferched Brychan.

Dianc o Lydaw

Dihangodd ei theulu o Lydaw ar ôl i Hoel gipio grym yno tua 546. Priododd â Sadwrn oedd yn berthynas iddi; (roedd yntau a'i deulu hefyd wedi dianc o Lydaw) a chawsant fab, Crallo. Buont yn byw am gyfnod yn ne Cymru ble sefydlasant Llansadwrn ger Llanymddyfri cyn ymgartrefu ym Môn a sefydlu Llansadwrn arall. Ar ôl marwolaeth Sadwrn prioddodd Canna eto, gydag Alltu Redegog a chawsant ddau o blant Eilian a Thegfan.[1]

Mae Canna yn cael ei chysylltu gyda nifer o eglwysi ond gan fod y mwyafrif yn ne Cymru mae'n debyg y dylent cael ei chysylltu gyda rhai o ferched Brychan.

Yn eglwys Biwmares mae cerfluniau o Canna a Sadwrn a wnaethpwyd yn y 15g.[2] Mae cerflun Canna yn dangos llyfr yn ei law, arwydd ei bod hi wedi addysu eraill, a ffon yn y llaw arall, sy'n ail-ddechrau tyfu brigau a dail.[3]

Bu ei mab Eilian hefyd yn sant; cysylltir ef gyda Llaneilian ar Ynys Môn a Llaneilian-yn-Rhos ger Bae Colwyn.

Nid oes sôn amdani yn y traethodyn achyddol Bonedd y Saint (12g) nac ychwaith yn y Calendrau Cymreig .[4]

Dethlir ei gŵyl ar 25 Hydref.[5][6]

Cyfeiriadau

1. T.D. Brereton, The Book of Welsh Saints (Glyndwr publishing, 2000)
2. Spencer, R, 1991 Saints of Wales and the West Country, Llanerch
3. Bryce, E (Ed)1990, Lives of the British Saints, Llanerch
4. A Welsh Classical Dictionary; gol: Peter Clement Bartrum; Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
5. BBC. "Reading the Ruins". History Wales. BBC. Cyrchwyd 2006-10-26.^[dolen farw]
6. catholicsaints.info; adalwyd 5 Mawrth 2017.