Máirtín Ó Cadhain

Máirtín Ó Cadhain
Ganwyd	1906  An Spidéal
Bu farw	18 Hydref 1970  Dulyn
Dinasyddiaeth	Gweriniaeth Iwerddon
Alma mater	St Patrick's College
Galwedigaeth	llenor, beirniad llenyddol, academydd, rhyddieithwr, cyfieithydd
Adnabyddus am	Cré na Cille
Priod	Máirín Ní Rodaigh
llofnod

Ysgrifennwr yn yr iaith Wyddeleg oedd Máirtín Ó Cadhain (1906 – 18 Hydref 1970; IPA: ˈmɑːrtʲiːnʲ oː ˈkainʲ).

Ganwyd Máirtín Ó Cadhain yn Cnocán Glas, ger pentre An Spidéal yn Sir Gaillimh. Roedd yn aelod yr IRA (Byddin Weriniaethol Iwerddon). Roedd e'n weithgar iawn dros y Wyddeleg ac yn aelod y gymdeithas Muintir na Gaeltachta a helpodd sefydlu Gaeltacht newydd Ráth Chairn yn Swydd Meath ym 1935.

Cafodd ei garcharu yng ngwersyll y Currach yn Cill Dara drwy'r Ail Rhyfel y Byd am ei fod yn aelod yr IRA. Yno fe astudiodd ieithoedd megis Rwseg, Cymraeg a Llydaweg. Ac yno yr ysgrifennodd ei waith enwocaf, y nofel Cré na Cille (tir y mynwent). Aeth ymlaen i addysgu cannoedd o'i gyd-carcharwyr y Wyddeleg. Ysgrifennwyd dau lyfr arall tra yn y carchar Athnuachan a Barbed Wire.

Ar sail ei lyfrau apwyntwyd e yn ddarlithydd Gwyddeleg yng Ngholeg y Drindod, Dulyn Ystirir Ó Cadhain fel un o brif awduron Gwyddeleg yr 20g. Roedd e'n rhugl ym mhob un o'r tafodieithoedd a Gaeleg yr Alban yn ogystal ar Hen Wyddeleg a Gwyddeleg Ganol.

Roedd yn un o sylfaenwyr y mudiad hawliau iaith Wyddeleg, Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta, mudiad a ysbrydolwyd gan ddulliau Cymdeithas yr Iaith Gymraeg.

Cyhoeddiadau

Murlun gyda dyfyniad mewn Gwyddeleg gan Máirtín Ó Cadhain yn Maes Awyr Dulyn. O'i gyfieithu: "Yr arf llenyddol gorau a gefais gan fy ngwerinwyr yw'r iaith - iaith gartrefol, ddaearol, raenus a all ar adegau fy nghychwyn i ddawnsio ac ar adegau fy nghychwyn i wylo, weithiau er gwaethaf fy hun"

Ysgrifennodd Máirtín Ó Cadhain yn yr Irish Times (27 Chwefror, 1970), "Os na fydd y Llywodraeth yn sefydlu radio cyfreithlon efallai y bydd radio anghyfreithlon."

• Cré na Cille, 1949/1965
• Athnuachan, 1995
• Barbed Wire, 2002
• Idir Shúgradh agus Dáiríre, 1975
• An Braon Broghach (y diod tywyll), 1991
• Cois Caoláire, 2004
• An tSraith dhá Tógáil, 1970/1981
• An tSraith Tógtha, 1977
• An tSraith ar Lár, 1986
• Ó Cadhain i bhFeasta (yn y cylchgrawn Feasta), 1990
• Caiscín (yn yr Irish Times), 1998
• Caithfear Éisteacht (yn y cylchgrawn Comhar), 1999
• As an nGéibheann (o'r carchar), llythyrau rhyngddo a Tomás Bairéad

erthyglau amdano yn y Lydaweg

• Al Liamm, niv. 16, Skarzherezh Nevez-hañv, brezhoneg gant G. Dourgwenn
• Al Liamm, niv. 120, un tamm eus Cré na Cille (Douar ar vered)

Eginyn erthygl sydd uchod am un o Iwerddon. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.