Gwledydd Nordig

Gwledydd Nordig

Enghraifft o:	administrative territorial entity of more than one country, ardal ddiwylliannol
Poblogaeth	27,800,000
Yn cynnwys	Sweden, Denmarc, Norwy, Y Ffindir, Gwlad yr Iâ
Gwefan	https://www.norden.org/en
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Glas, gwledydd diwyddiant Nordaidd Gogledd Ewrop:Llychlyn. Glas golau, gwledydd Finno-Baltig. Gwyrdd gwledydd ieithoedd Baltig.

Rhybudd!

Mae angen cywiro iaith yr erthygl hon. Beth am fynd ati i'w chywiro? Dyma restr o erthyglau i'w cywiro: Tudalennau â phroblemau ieithyddol.

Mae'r term gwledydd Nordig[1] yn cyfeirio at wledydd sy'n rhan o ranbarth hanesyddol yng ngogledd Ewrop a De Cefnfor yr Arctig sydd â nodweddion cyffredin. Cyfeiria gwledydd Nordig neu'r Norden (Daneg/Norwyeg/Swedeg Norden,[2] Islandeg Norðurlöndin, Ffaröeg Norðurlond, Ffinneg Pohjoismaat, Sameg y Gogledd Davviriikkat) gyda'u gilydd at wladwriaethau gogledd Ewrop: Denmarc, y Ffindir, Gwlad yr Iâ, Norwy, a Sweden[3] rhanbarthau ymreolaethol Ynysoedd Ffaröe, Ynys Las (ill dwy yn rhan o Ddenmarc) ac Åland (rhan o'r Ffindir). Mae'r gwledydd Nordig yn gorchuddio bron i 3.5 miliwn km² ac mae ganddyn nhw boblogaeth o tua 26 miliwn.

Mae'r gwledydd hyn yn gartref i bobloedd Sgandinafaidd neu Ffinaidd, Sami, Inuit, ac i raddau llai, diwylliannau ac ieithoedd y Baltig.[4]

Adeiladwyd perthynas y gwledydd Nordig dros gyfnod hir gyda dylanwad y bobloedd Llychlyn (gwledydd presennol Sweden, Denmarc, a Norwy) ar y rhanbarthau cyfagos ers Oes y Llychlynwyr. Bu gwrthdaro milain yn y cyfnod yma ond hefyd cyfnewid economaidd a diwylliannol rhwng y gwahanol bobloedd.

Mae'r term "gwledydd Nordig" a ddefnyddir gan y cyfryngau a sefydliadau gwleidyddol yn cyfeirio amlaf at y 5 gwlad sy'n ymwneud â chydweithrediad Nordig strwythurol (yn enwedig y Cyngor Nordig) ac nid yw o reidrwydd yn cynnwys gwledydd eraill sydd â diwylliant Nordig, treftadaeth Nordig neu sy'n honni eu bod yn rhan ohono.

Geirdarddiad a therminoleg

Dydy'r gwledydd Nordig ddim yr un peth â gwledydd Sgandinafaidd sy'n tarddu o'r un iaith Hen Norseg. Mae hyn gan bod y term Nordig yn cynnwys pobl a gweriniaeth y Ffindir sy'n gangen o'r teulu ieithyddol Ffinno-Wgrig.

Baneri y Cyngor Nordig, sydd ddim yr un peth â'r gwledydd Nordig

Cyn 19g, roedd y term Norden yn cael ei ddefnyddio i ddynodi Gogledd Ewrop gyfan, weithiau gan gynnwys Ynysoedd Prydain. Dydy hyn ddim yn wir bellach.

Yn aml gwelir yr ymadrodd "Nordig newydd" a ddefnyddir yn arbennig gan yr Estoniaid,[5] i ddynodi'r gwledydd nad ydynt yn ymwneud â chydweithrediad ac sy'n dymuno bod yn gysylltiedig â'r ardal hwn.

Daearyddiaeth: tiriogaethau a rhanbarthau a gwmpesir gan y dynodiad

Mae'r tiriogaethau sy'n gymwys fel Nordig wedi amrywio dros amser.

Elwodd y Ffindir, a ystyriwyd yn rhan o wledydd y Baltig i ddechrau pan enillodd annibyniaeth yn 1917, yn fawr o gydweithrediad Nordig ar ôl yr Ail Ryfel Byd, a dyna pam y cyfeirir ati'n aml ar gam fel gwlad Llychlyn.[6] I'r gwrthwyneb, dioddefodd Estonia, sydd er hynny â diwylliant brodorol sy'n gyffredin i ddiwylliant y Ffindir (gyda llên gwerin cenedlaethol a thraddodiadau tebyg megis y sawna[7][8]) o ddelwedd a ddifrodwyd oherwydd ei uniad gorfodol gan'r Undeb Sofietaidd o 1940 i 1991. Ers adennill ei hannibyniaeth yn 1991, mae Estonia wedi ceisio ailsefydlu ei hymlyniad diwylliannol trwy gyfathrebu am ei threftadaeth a thraddodiadau Nordig, ond nid yw wedi gallu ymuno â'r Cyngor Nordig ac nid yw wedi llwyddo i gysylltu ei delwedd â eiddo'r gwledydd Nordig eraill.[9].

Er gwaethaf bod yn aelodau sylwedyddol o'r Cyngor Nordig, dydy Latfia a Lithwania, heb eu cynnwys yn anaml iawn yn y term "gwledydd Nordig" fel y'i defnyddir yn y cyfryngau. Dim ond yn rhannol y mae diwylliannau'r gwledydd Nordig wedi bod yn bresennol trwy gydol hanes yn Latfia ac mewn ffurfiau amrywiol iawn, yn arbennig gyda phobl Ffinaidd frodorol y Lifoniaid,[10] trefedigaethau Llychlynnaidd cyn yr Oesoedd Canol, neu dra-arglwyddiaeth Teyrnas Sgandinafia Sweden dros diriogaeth Latfia yn yr 17g. Ar y llaw arall, nid oes gan Lithwania fawr ddim cysylltiad, os o gwbl, â diwylliannau Nordig ac fe'i cynhwysir yn y grŵp hwn yn unig oherwydd ei safle fel aelod sylwedydd o'r Cyngor Nordig.

Gwleidyddiaeth dramor

Mae gan y gwledydd hyn statws gwleidyddol gwahanol: mae Sweden, Norwy a Denmarc yn frenhiniaethau, tra bod Gwlad yr Iâ, Estonia a'r Ffindir yn weriniaethau. Ar ben hynny, er bod Denmarc, y Ffindir, Estonia a Sweden wedi ymuno â'r Undeb Ewropeaidd, nid yw hyn yn wir am Norwy a Gwlad yr Iâ.

Fodd bynnag, mae ganddynt sefydliad cyffredin, y Cyngor Nordig, a chadarnhaodd yr Undeb Pasbort Nordig cyn Confensiwn Schengen, ar ddiwedd y 1950au, gan ganiatáu symudiad rhydd i'w dinasyddion heb reolaethau ffiniau. Wedi'i meddiannu gan yr Undeb Sofietaidd tan y 1990au cynnar, dim ond ar ôl adfer ei hannibyniaeth y gallai Estonia ymuno â'r Cyngor Nordig, ac fel aelod sylwedydd syml.

Dolenni allannol

• Ffeithiau am y gwledydd Nordig gwefan The Nordic Council and the Nordic Council of Ministers, amlieithog)
• vifanord Llyfrgell arbenigol rithwir ar gyfer llenyddiaeth yn ymwneud â Gogledd Ewrop a rhanbarth y Môr Baltig (prosiect y prifysgolion yn Greifswald, Göttingen, a Kiel)

Cyfeiriadau

1. [https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2023-08/dyfodol-newydd-ar-gyfer-darlledu-a-chyfathrebu-yng-nghymru-adolygiad-o-gyfrifoldebau-a-phwerau-darlledu-mewn-gwledydd-penodol.pdf Adolygiad o gyfrifoldebau a phwerau darlledu mewn gwledydd penodol Adroddiad i’r Panel Arbenigol ar Awdurdod Darlledu a Chyfathrebu Cysgodol i Gymru], Llywodraeth Cymru, 2023, https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2023-08/dyfodol-newydd-ar-gyfer-darlledu-a-chyfathrebu-yng-nghymru-adolygiad-o-gyfrifoldebau-a-phwerau-darlledu-mewn-gwledydd-penodol.pdf
2. Yn ogystal â'r enw ar gyfer y cwmpawd, defnyddir y gair hefyd yn y tair iaith Sgandinafaidd gyfandirol hyn fel enw cywir ar gyfer y rhanbarth a ddisgrifir yma. Dyna pam mae'r cyfieithiad "the north" a ddefnyddir weithiau yn Almaeneg yn gwbl gywir.
3. Axel Sømme (Hrsg.): Die Nordischen Länder. Dänemark, Finnland, Island, Norwegen, Schweden. Westermann, Braunschweig 1967, S. 19.
4. "Nordig Countries". Britannica. Cyrchwyd 2 Awst 2024.
5. "The Birth of New Nordic Tech Valley". Startup Estonia. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-09-25. Cyrchwyd 2023-10-14.
6. https://www.lefigaro.fr/voyages/non-la-finlande-n-est-pas-un-pays-scandinave-et-voici-pourquoi-20221128
7. McKelvie, Robin; Estonia, Visit (2023-03-07). "What you need to know about Estonian sauna etiquette". Bradt Guides. Cyrchwyd 2023-06-15.
8. Jaakkola, T. (1988-01-01), The Kaali giant meteorite fall in the Finnish-Estonian folklore.
9. Lagerspetz, Mikko (2003-03), "How Many Nordic Countries?: Possibilities and Limits of Geopolitical Identity Construction", Cooperation and Conflict 38 (1): 49–61, doi:10.1177/0010836703038001003, ISSN 0010-8367, http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0010836703038001003, adalwyd 2023-10-13
10. Valk, Heiki (2021-12-20), 12, Eesti ja soome-ugri keeleteaduse ajakiri. Journal of Estonian and Finno-Ugric Linguistics, pp. 95–122, doi:10.12697/jeful.2021.12.2.04, ISSN 2228-1339, https://ojs.utlib.ee/index.php/jeful/article/view/jeful.2021.12.2.04, adalwyd 2023-10-13