Esperanto

Baner Esperanto

Yr iaith artiffisial fwyaf llwyddiannus a dylanwadol yw Esperanto. Mae ganddi fwy o siaradwyr nag unrhyw iaith artiffisial arall. Daw'r enw o'r ffugenw "Dr Esperanto", a ddefnyddid gan ddyfeisiwr yr iaith L. L. Zamenhof. Ystyr yr enw yn yr iaith Esperanto yw "yr un sy'n gobeithio".

Iddew o Białystok a symudodd i fyw yn Warsaw oedd Zamenhof. Cyhoeddodd y gyfrol gyntaf ar yr iaith, "Unua Libro", yn 1887 ar ôl gweithio arni am ryw ddeng mlynedd. Nod Zamenhof oedd cynorthwyo pobloedd yr holl fyd i ddeall ei gilydd yn well. Nid oedd yn bwriadu i Esperanto ddisodli unrhyw iaith arall ond yn hytrach i fod yn ail iaith ryngwladol a niwtral

Mae cefnogwyr Esperanto yn gweld dwy brif fantais i'r iaith. Maent yn honni ei bod yn hawdd iawn i'w dysgu, ac mae hyn yn amlwg. Nid yw'n perthyn i unrhyw grŵp cenedlaethol neu ethnig yn fwy nag i unrhyw grŵp arall. Mae pob iaith ryngwladol arall wedi lledaenu oddi wrth un grŵp ethnig (megis y Saeson a'r Americanwyr yn achos Saesneg, neu'r Ffrancod yn achos Ffrangeg).

Geiriau

Saluton		Sut mae
Bonan matenon		Bore da
Bonan vesperon		Noswaith dda
Bonan nokton		Nos da
Ĝis revido		Hwyl fawr
Kiel vi fartas?		Sut dych chi?
Dankon		Diolch
Nedankinde		Croeso (llyth. dim haeddu diolch)
Bonvolu (+ berfenw), Mi petas		Os gwelwch yn dda
Vivu Kimrio!		Cymru am byth!
Kimrio por ĉiam		Cymru am byth (llyth.)
La Drako Ruĝa		Y Ddraig Goch

Adeiladu geiriau

Mae Esperanto yn iaith ddodiadol iawn sy'n defnyddio blaenddodiadau ac olddodiaidau wrth adeiladu geiriau er mwyn lleihau'r gwreiddiau gwahanol. Oherwydd ei natur dodiadol mae hi'n iaith reolaidd iawn. Er enghraifft, mae'r gwraidd "san-", sy'n golygu "iach", yn cynhyrchu amrywiaeth eang o eiriau gydag arddodiadau gwahanol; mae'r tabl canlynol yn cynnwys pigion ohonynt:

gair Esperanto	cyfieithiad Cymraeg	sylw
sana	iach	"-a" yw'r terfyniad ansoddeiriol
sano	iechyd	"-o" yw'r terfyniad enwol
sani	bod yn iach	"-i" yw'r terfyniad berfol (annherfynol)
malsana	sâl	mae blaenddodiad "mal-" yn cynhyrchu'r ystyr cyferbyniol
malsano	salwch
malsani	bod yn sâl
sanulo	person iach	mae olddodiad "-ul-" yn cyfeirio at berson â rhyw ddisgrifiad
malsanulo	person sâl
malsanulejo	ysbyty	mae olddodiad "-ej-" yn cyfeirio at le; mae'n golygu yn llythrennol "lle pobl di-iach" felly

Gellir uno mwy nag un gwraidd hefyd. Er enghraifft, mae'r gwraidd naz- yn golygu "trwyn", ac mae'r gwraidd tru- yn golygu "twll", felly mae naztruo yn golygu "ffroen".

Llyfrau Cymraeg ar Esperanto

• G. Griffiths, Agoriad i'r iaith gyd-genedlaethol Esperanto (Lerpwl, c.1910) ; ail argraffiad wedi ei ddiwygio gan y Canon W.H. Harris, Agoriad neu Allwedd i'r iaith gyd-genedlaethol Esperanto (1956).
• J.C. Wells, Geiriadur Esperanto / Kimra Vortaro (Llundain, 1985).

Yr wyddor Esperanto

llythyren 
   ynganiad
a  a
b  b
c  ts ("z" yn Almaeneg/Eidaleg)
ĉ  "ch" yn Saesneg
d  d
e  e
f  ff
g  g
ĝ  j
h  h
ĥ  ch
i  i
j  i byr/cytsain (fel yn "ia" / "mai")
ĵ  "j" yn Ffrangeg
k  c
l  l
m  m
n  n
o  o
p  p
r  r
s  s
ŝ  si ("sh" yn Saesneg)
t  t
u  w
ŭ  w cytsain (fel yn "naw", "tew")
v  f
z  "z" yn Saesneg

Dolenni allanol

• Am yr iaith Esperanto, gan John Wells
• Esperanto - Introduction to the language, alphabet Archifwyd 2012-03-05 yn y Peiriant Wayback
• Esperanto - Concise Grammar Archifwyd 2012-03-05 yn y Peiriant Wayback
• Esperanto - Courses Archifwyd 2008-04-08 yn y Peiriant Wayback
• Tudalen Gymraeg ar esperanto.net