Dugiaeth Milan

Dugiaeth Milan Eidaleg: Ducato di Milano Lladin: Ducatus Mediolani
Tiriogaeth wrogaethol yr Ymerodraeth Lân Rufeinig (1395–1499; 1512–1515; 1521–1540) Tiriogaeth goron Teyrnas Ffrainc (1499–1512; 1515–1521) Talaith yr Ymerodraeth Lân Rufeinig dan reolaeth Hapsbwrgiaid Sbaen (1556–1707) Tiriogaeth goron y Frenhiniaeth Hapsbwrgaidd (1707–1795)
←   ← 1395–1447 1450–1796 →   →   →
Uwch: y faner wladol (Vexillum publicum) (1395–1797) Is: lluman sifil y ddugiaeth (Vexillum civitas) yn ystod y cyfnod Sforza (1329–1395; 1402–1499) Arfbais Tŷ Sforza
Location of Milan Dugiaeth Milan ym 1494.
Prifddinas		Milan
Ieithoedd		Lombardeg, Eidaleg
Crefydd		Yr Eglwys Gatholig Rufeinig
Political structure		Tiriogaeth wrogaethol yr Ymerodraeth Lân Rufeinig (1395–1499; 1512–1515; 1521–1540) Tiriogaeth goron Teyrnas Ffrainc (1499–1512; 1515–1521) Talaith yr Ymerodraeth Lân Rufeinig dan reolaeth Hapsbwrgiaid Sbaen (1556–1707) Tiriogaeth goron y Frenhiniaeth Hapsbwrgaidd (1707–1795)
Dug
-	1395–1402	Gian Galeazzo Visconti (cyntaf)
-	1792–1796	Ffansis II (olaf)
Cyfnod hanesyddol		Yr Oesoedd Canol Diweddar, Y cyfnod modern cynnar
-	Tystysgrif ymerodrol oddi ar Wenceslaus, Brenin y Rhufeiniaid	1 Mai 1395
-	Y Weriniaeth Ambrosaidd	1447–1450
-	Meddiannwyd gan Ffrainc	1499–1512, 1515–1522 and 1524–1525
-	Dan reolaeth Tŷ Hapsbwrg	1535–1796
-	Dan reolaeth Sbaen	1556-1700
-	Cyfeddiannwyd gan y Weriniaeth Drawsbadanaidd	15 Tachwedd 1796
Arian cyfred		Sgwdo Milan, lira a soldo
Heddiw'n rhan o		Yr Eidal Y Swistir

Dugiaeth yng ngogledd yr Eidal ac un o daleithiau'r Ymerodraeth Lân Rufeinig oedd Dugiaeth Milan. Sefydlwyd ym 1395 gan Gian Galeazzo Visconti, Arglwydd Milan, a dderbyniodd dystysgrif ymerodrol oddi ar Wenceslaus, Brenin y Rhufeiniaid.[1] Roedd ei diriogaeth pryd hynny yn cwmpasu 26 o drefi a chefn gwlad Gwastatir Padana i ddwyrain bryniau Monferrato. Am y rhan fwyaf o'i hoes, roedd Dugiaeth Milan yn ffinio â Safwy i'r gorllewin, Gweriniaeth Fenis i'r dwyrain, Cydffederasiwn y Swistir i'r gogledd, a Gweriniaeth Genoa i'r de.

Bu'r ddugiaeth dan reolaeth Tŷ Visconiti nes 1447, pryd sefydlwyd y Weriniaeth Ambrosaidd wedi i'r Dug Filippo Maria Visconti farw heb etifedd. Gorchfygwyd Milan ym 1450 gan Francesco Sforza, a ddatganodd ei hun yn Ddug Milan. Goresgynnwyd y ddugiaeth ym 1499 gan luoedd Teyrnas Ffrainc i hawlio'r diriogaeth yn enw'r Brenin Louis XII. Adferwyd Tŷ Sforza yn Nugiaeth Milan gyda chymorth y Swisiaid ym 1512, ac eto ym 1521 gan Hapsbwrgiaid Awstria. Rhoddwyd y ddugiaeth i Felipe II, brenin Sbaen, ym 1556, gan ei dad Siarl V, Ymerawdwr Glân Rhufeinig, a bu dan reolaeth Hapsbwrgiaid Sbaen am 150 mlynedd bron.

Goresgynnwyd y ddugiaeth gan luoedd Awstria ym 1701 ar ddechrau Rhyfel Olyniaeth Sbaen, a rhoddwyd i'r Frenhiniaeth Hapsbwrgaidd yn swyddogol yn ôl Cytundeb Milan (1707). Bu dan reolaeth Awstria nes ymgyrch Napoleon Bonaparte yno ym 1796, ac yn sgil Cytundeb Campo Formio (1797) diddymwyd y ddugiaeth a throsglwyddwyd ei thiriogaeth i Weriniaeth Is yr Alpau, un o chwaer-weriniaethau Ffrainc. Yn sgil cwymp Napoleon a Chynhadledd Fienna (1815), daeth y gyn-ddugiaeth yn rhan o Deyrnas Lombardia a Veneto ac felly yn rhan o Ymerodraeth Awstria.

Cyfeiriadau

1. Jane Black, Absolutism in Renaissance Milan. Plenitude of power under the Visconti and the Sforza 1329–1535 (Rhydychen: Gwasg Prifysgol Rhydychen, 2009), tt. 68–72.