Cyfiawnder cymdeithasol

Protestwraig yn dal arwydd sydd yn galw am "newid, rhyddid, cyfiawnder cymdeithasol" yn Awstralia yn 2011.

Cysyniad o berthynas deg a chyfiawn rhwng yr unigolyn a'r gymdeithas, yn nhermau dosbarthiad cyfoeth, cyfleoedd cyfartal, a breintiau cymdeithasol yw cyfiawnder cymdeithasol. Yng ngwareiddiad y Gorllewin, yn ogystal â hen ddiwylliannau Asia, cyfeiriai cysyniad cyfiawnder cymdeithasol yn aml at y broses o sicrhau bod yr unigolyn yn cyflawni ei ddyletswyddau cymdeithasol ac yn derbyn ei haeddiant oddi wrth gymdeithas.[1][2][3] Mewn mudiadau llawr gwlad cyfoes sydd yn ymgyrchu dros gyfiawnder cymdeithasol, pwysleisir mudoledd cymdeithasol, creu rhwydi diogelwch yn y wladwriaeth les, a chyfiawnder economaidd.[4][5][6][7][8]

Mae cyfiawnder cymdeithasol yn pennu hawliau a dyletswyddau i sefydliadau cymdeithas, sydd yn galluogi pobl i dderbyn buddion a beichiau sylfaenol o ganlyniad i gydweithredu cymdeithasol. Mae sefydliadau o'r fath yn cynnwys systemau trethiant, yswiriant cymdeithasol, iechyd cyhoeddus, ysgolion y wladwriaeth, gwasanaethau cyhoeddus, cyfraith lafur, a rheoliadau ar y farchnad, i sicrhau dosbarthiad cyfoeth teg a chyfleoedd cyfartal.[9]

Mae'n rhai i ddehongliadau sydd priodoli perthynas ddwyochrog, rhwng yr unigolyn a chymdeithas, i gyfiawnder sylwi ar wahaniaethau diwylliannol: mae rhai traddodiadau yn pwysleisio dyletswydd yr unigolyn tra bo eraill yn canolbwyntio ar gydbwyso mynediad i rym a defnyddio grym mewn ffordd gyfrifol.[10] Gelwir ar gyfiawnder cymdeithasol wrth ail-ddehongli meddylwyr hanesyddol megis Bartolomé de las Casas, mewn dadleuon athronyddol am wahaniaethau rhwng bodau dynol, mewn ymdrechion dros gydraddoldeb rhyw, ethnig, a chymdeithasol, ac wrth gefnogi cyfiawnder i ymfudwyr, carcharorion, yr amgylchedd, a phobl anabl.[11][12][13]

Gellir olrhain cysyniad cyfiawnder cymdeithasol yn ôl i ddiwinyddiaeth Awstin o Hippo hyd at athroniaeth Thomas Paine, ond bathwyd y term ei hun yn y 1780au. Yn draddodiadol, dywed i offeiriad o Iesüwr, Luigi Taparelli, fathu'r term, a ddaeth yn boblogaidd yn ystod chwyldroadau 1848 drwy waith Antonio Rosmini-Serbati.[2][14][15] Mae ymchwil diweddar yn dangos i'r term "cyfiawnder cymdeithasol" gael ei ddefnyddio yn y 18g,[16] er enghraifft yn y Federalist Papers (1787–88) a ysgrifennwyd gan Alexander Hamilton, James Madison, a John Jay.

Yng nghyfnod diweddar y Chwyldro Diwydiannol, dechreuodd ysgolheigion y gyfraith yn Unol Daleithiau America ddefnyddio'r term yn fynych, yn enwedig Louis Brandeis a Roscoe Pound. Ers dechrau'r 20g defnyddiwyd y term yn y gyfraith ryngwladol a chan sefydliadau rhyngwladol. Er enghraifft, mae rhagarweiniad y ddogfen i sefydlu'r Mudiad Llafur Rhyngwladol yn datgan "dim ond os yw'n seiliedig ar gyfiawnder cymdeithasol y gellir sicrhau heddwch i bawb ac am byth". Yn ail hanner yr 20g gosodwyd cyfiawnder cymdeithasol yn ganolog i athroniaeth y cyfamod cymdeithasol, yn bennaf gan John Rawls yn ei gyfrol A Theory of Justice (1971). Mae Datganiad Fienna (1993), a gyhoeddwyd gan Gynhadledd Hawliau Dynol y Byd y Cenhedloedd Unedig, yn trin cyfiawnder cymdeithasol yn bwrpas addysg hawliau dynol.

Cyfeiriadau

1. Aristotle, The Politics (ca 350 BC)
2. Clark, Mary T. (2015). "Augustine on Justice," a Chapter in Augustine and Social Justice. Lexington Books. tt. 3–10. ISBN 978-1-4985-0918-3.
3. Banai, Ayelet; Ronzoni, Miriam; Schemmel, Christian (2011). Social Justice, Global Dynamics : Theoretical and Empirical Perspectives. Florence: Taylor and Francis. ISBN 978-0-203-81929-6.
4. Kitching, G. N. (2001). Seeking Social Justice Through Globalization Escaping a Nationalist Perspective. University Park, Pa: Pennsylvania State University Press. tt. 3–10. ISBN 978-0-271-02377-9.
5. Hillman, Arye L. (2008). "Globalization and Social Justice". The Singapore Economic Review 53 (2): 173–189. doi:10.1142/s0217590808002896. https://drive.google.com/open?id=0B5cQDUWg9Kd8R2tWbXFmelhzVDA.
6. Agartan, Kaan (2014). "Globalization and the Question of Social Justice". Sociology Compass 8 (6): 903–915. doi:10.1111/soc4.12162. https://drive.google.com/open?id=0B5cQDUWg9Kd8Qm8zcHRRQ0xFN2c.
7. El Khoury, Ann (2015). Globalization Development and Social Justice : A propositional political approach. Florence: Taylor and Francis. tt. 1–20. ISBN 978-1-317-50480-1.
8. Lawrence, Cecile & Natalie Churn (2012). Movements in Time Revolution, Social Justice, and Times of Change. Newcastle upon Tyne, UK: Cambridge Scholars Pub. tt. xi–xv. ISBN 978-1-4438-4552-6.
9. John Rawls, A Theory of Justice (1971) 4, "the principles of social justice: they provide a way of assigning rights and duties in the basic institutions of society and they define the appropriate distribution of benefits and burdens of social co-operation."
10. Aiqing Zhang; Feifei Xia; Chengwei Li (2007). "The Antecedents Of Help Giving In Chinese Culture: Attribution, Judgment Of Responsibility, Expectation Change And The Reaction Of Affect". Social Behavior and Personality 35 (1): 135–142. doi:10.2224/sbp.2007.35.1.135. https://drive.google.com/open?id=0B5cQDUWg9Kd8cTlPd2dzZ3d3TG8.
11. Smith, Justin E. H. (2015). Nature, Human Nature, and Human Difference : Race in Early Modern Philosophy. Princeton University Press. t. 17. ISBN 978-1-4008-6631-1.
12. Trương, Thanh-Đạm (2013). Migration, Gender and Social Justice: Perspectives on Human Insecurity. Springer. tt. 3–26. ISBN 978-3-642-28012-2.
13. Teklu, Abebe Abay (2010). "We Cannot Clap with One Hand: Global Socio–Political Differences in Social Support for People with Visual Impairment". International Journal of Ethiopian Studies 5 (1): 93–105. https://drive.google.com/open?id=0B5cQDUWg9Kd8bERZaWVUVGRPLTA.
14. Paine, Thomas. Agrarian Justice. Printed by R. Folwell, for Benjamin Franklin Bache.
15. J. Zajda, S. Majhanovich, V. Rust, Education and Social Justice, 2006, ISBN 1-4020-4721-5
16. Pérez-Garzón, Carlos Andrés (2018-01-14). "Unveiling the Meaning of Social Justice in Colombia" (yn en-US). Mexican Law Review 10 (2): 27–66. ISSN 2448-5306. https://revistas.juridicas.unam.mx/index.php/mexican-law-review/article/view/11892. Adalwyd 28 March 2018.