|
Ang lalawigan usa ka yunit sa lokal nga pangagamhanan sa Pilipinas. May 79 ka lalawigan sa nasod. Ang matag lalawigan gitibuok sa mga dakbayan ug mga lungsod. Ang Nasodnong Ulohan nga Bungto, nga naglakip sa kaulohan nga dakbayan (Dakbayan sa Manila), wala giorganisa ngadto sa mga lalawigan.
Ang mga lalawigan gipundok ngadto sa 17 ka mga bungto base sa heyograpikal, kultural, ug etnolohikal nga mga karakteristik. Ang napulog upat ning maong mga rehiyon gihatag numero sumala sa ilang pagkasunod-sunod gikan sa amihanang bahin sa nasod ngadto sa habagatan. Ang tulo nga walay kaiphan mao ang Nasodnong Ulohan nga Bungto, Administratibong Bungto sa Kordilyera, ug ang Awtonomong Bungto sa Muslim Mindanao.
Alang sa katuyoan sa representasyon sa Kongreso, ang lalawigan nabahin ngadto sa mga distrito kongresiyonal. Ang matag dakbayan ug lungsod nahisakop sa usa ning maong mga distrito. Ang usa ka kongresman morepresentar sa iyang distrito didto sa Ubos nga Balay-Balaoranan.
Kagamhanan sa lalawigan
Ang kagamhanan sa lalawigan may mga sangang ehekutibo ug lehislatibo. Ang mga korte sa usa ka lalawigan adto manubag sa Kahitas-ang Hukomanan ug dili sa lalawigan mismo.
Ehekutibo
Ang kagamhanan sa lalawigan gipamunoan sa gobernador. Ubos sa gobernador anaa ang lain-laing alintaga sa lalawigan.
Ang gobernador pilion alang sa termino nga mokabat og tulo ka tuig. Ang usa ka tawo mahimong mapili nga gobernador sulod lamang sa tulo ka sunod-sunod nga higayon.
Ang ehekutibong sanga sa kagamhanan sa lalawigan may koordinasyon sa Pamuno Nasod sa Republika pinaagi sa nasodnong Alintaga sa Interyor ug Lokal nga Pangagamhanan.
Lehislatibo
Ang matag distrito kongresiyonal sa lalawigan may duha ka tinugyanan sa hunta probinsiyal. Ang hunta probinsiyal may ex-officio usab nga mga miyembro: ang pamuno sa Asosasyon sa mga Kapitan sa Baranggay, ang pamuno sa lalawigan sa Liga sa mga Konsehal sa Pilipinas, ug ang pamuno sa Pederasyon sa mga Konseho sa Kabatan-onan.
Ang mga tinugyanan gikan sa matag distrito botaran sa mga pumipili sa lalawigan, samtang ang mga miyembrong ex-officio pinaagi sa ilang kaugaling mga organisasyon.
Mga ngalan sa lalawigan
Daghan sa mga lalawigan ginganlan base sa mga heyograpikong karakteristik sama sa mga sapa ug mga pulo, samtang may pipila usab nga gingalan alang sa mga tawo o indibiduwal.
- Etnikong mga grupo: Apayao, Ifugao, Kalinga, Maguindanao, Negros, Zambales
- Pamuno Nasod sa Pilipinas: Quirino, Quezon
- Mga bayani sa Pilipinas: Rizal, Sultan Kudarat
- Mga iladong tawo: Aurora, Isabela
- Mga sapa: Agusan, Aklan, Iloilo, Pampanga, Tarlac
- Mga lanaw: Laguna, Lanao
- Uban pang porma sa tubig: Albay, Ilocos
- Mga pulo: Basilan, Batanes, Biliran, Bohol, Catanduanes, Cebu, Guimaras Leyte, Masbate, Negros, Romblon, Samar, Siquijor
- Mga peninsula: Bataan, Cavite, Zamboanga
- Uban pang porma sa yuta: Mountain Province
- Prominenteng mga dakbayan ug mga lungsod sa lalawigan: Batangas, Cavite, Cotabato, Zamboanga
- Mga rehiyon sa Espanya: Nueva Ecija, Nueva Vizcaya
- Mga ngalan sa tanom ug mananap: Antique (gikan sa mga pulang hulmigas nga ang lokal nga ngalan lantik-lantik), Batangas, Bulacan, Pangasinan
May mga lalawigan usab nga may Kinatsila o Iningles nga direksiyon sa ilang ngalan: Negros Occidental ug Negros Oriental, Northern Leyte ug Southern Leyte.
Talaan sa mga lalawigan sa Pilipinas
| Lalawigan |
Kapital |
Rehiyon |
Molupyo |
Langyab (km²) |
Densidad
(matag km²)
|
|
Abra |
Bangued |
CAR |
209,491 |
3,975.6 |
52.7
|
|
Amihanang Agusan |
Cabadbaran |
Rehiyon XIII |
552,849 |
2,590.0 |
213.5
|
|
Habagatang Agusan |
Prosperidad |
Rehiyon XIII |
559,294 |
8,966.0 |
62.4
|
| Payl:Ph seal aklan.png |
Aklan |
Kalibo |
Rehiyon VI |
451,314 |
1,817.9 |
248.3
|
| Payl:Ph seal albay.png |
Albay |
Dakbayan sa Legazpi |
Rehiyon V |
1,090,907 |
2,552.6 |
427.4
|
| Payl:Ph seal antique.png |
Antique |
San Jose |
Rehiyon VI |
471,088 |
2,522.0 |
186.8
|
| Payl:Ph seal apayao.png |
Apayao |
Kabugao |
CAR |
97,129 |
3,927.9 |
24.7
|
|
Aurora |
Baler |
Rehiyon III |
173,797 |
3,239.5 |
53.6
|
 |
Basilan |
Dakbayan sa Isabela |
ARMM |
259,796 |
1,234.2 |
210.5
|
 |
Bataan |
Dakbayan sa Balanga |
Rehiyon III |
557,659 |
1,373.0 |
406.2
|
 |
Batanes |
Basco |
Rehiyon II |
16,467 |
209.3 |
78.7
|
| Payl:Ph seal batangas.png |
Batangas |
Dakbayan sa Batangas |
Rehiyon IV-A |
1,905,348 |
3,165.8 |
601.9
|
| Payl:Ph seal benguet.png |
Benguet |
La Trinidad |
CAR |
582,515 |
2,655.4 |
219.4
|
 |
Biliran |
Naval |
Rehiyon VIII |
140,274 |
555.5 |
252.5
|
|
Bohol |
Dakbayan sa Tagbilaran |
Rehiyon VII |
1,137,268 |
4,117.3 |
276.2
|
 |
Bukidnon |
Dakbayan sa Malaybalay |
Rehiyon X |
1,060,265 |
8,293.8 |
127.8
|
| Payl:Ph seal bulacan.png |
Bulacan |
Malolos |
Rehiyon III |
2,234,088 |
2,625.0 |
851.1
|
|
Cagayan |
Dakbayan sa Tuguegarao |
Rehiyon II |
993,580 |
9,002.7 |
110.4
|
|
Amihanang Camarines |
Daet |
Rehiyon V |
458,840 |
2,112.5 |
217.2
|
| Payl:Ph seal camarines sur.png |
Habagatang Camarines |
Pili |
Rehiyon V |
1,551,549 |
5,266.8 |
294.6
|
 |
Camiguin |
Mambajao |
Rehiyon X |
74,232 |
229.8 |
323.0
|
 |
Capiz |
Dakbayan sa Roxas |
Rehiyon VI |
654,156 |
2,633.2 |
248.4
|
| Payl:Ph seal catanduanes.png |
Catanduanes |
Virac |
Rehiyon V |
215,356 |
1,511.5 |
142.5
|
 |
Cavite |
Dakbayan sa Trece Martires |
Rehiyon IV-A |
2,063,161 |
1,287.6 |
1,602.3
|
| Payl:Ph seal Sugbo.png |
Sugbo |
Dakbayan sa Sugbo |
Rehiyon VII |
3,356,137 |
5,088.4 |
659.6
|
|
Walog Kompostela |
Nabunturan |
Rehiyon XI |
580,244 |
4,667.0 |
124.3
|
| Payl:Ph seal cotabato.png |
Cotabato |
Dakbayan sa Kidapawan |
Rehiyon XII |
958,643 |
6,569.9 |
145.9
|
|
Amihanang Dabaw |
Dakbayan sa Tagum |
Rehiyon XI |
743,811 |
3,463.0 |
214.8
|
| Payl:Ph seal davao del sur.png |
Habagatang Dabaw |
Dakbayan sa Digos |
Rehiyon XI |
1,905,917 |
6,377.6 |
298.8
|
| Payl:Ph seal davao oriental.png |
Sidlakang Dabaw |
Mati |
Rehiyon XI |
446,191 |
5,164.5 |
86.4
|
|
Kasadpang Dabaw |
Malita |
Rehiyon XI |
293,780 |
2,163.45 |
140.0
|
|
Mga Isla sa Dinagat |
San Jose |
Rehiyon XIII |
126,803 |
1,036.34 |
120.0
|
|
Sidlakang Samar |
Borongan |
Rehiyon VIII |
375,822 |
4,339.6 |
86.6
|
 |
Guimaras |
Jordan |
Rehiyon VI |
141,450 |
604.7 |
233.9
|
 |
Ifugao |
Lagawe |
CAR |
161,623 |
2,517.8 |
64.2
|
 |
Amihanang Ilokos |
Dakbayan sa Laoag |
Rehiyon I |
514,241 |
3,399.3 |
151.3
|
 |
Habagatang Ilokos |
Dakbayan sa Vigan |
Rehiyon I |
594,206 |
2,579.6 |
230.3
|
 |
Iloilo |
Dakbayan sa Iloilo |
Rehiyon VI |
1,925,002 |
4,719.4 |
407.9
|
 |
Isabela |
Ilagan |
Rehiyon II |
1,287,575 |
10,664.6 |
120.7
|
 |
Kalinga |
Tabuk |
CAR |
174,023 |
3,119.7 |
55.8
|
 |
La Union |
San Fernando |
Rehiyon I |
657,945 |
1,493.1 |
440.7
|
 |
Laguna |
Santa Cruz |
Rehiyon IV-A |
1,965,872 |
1,759.7 |
1,117.2
|
 |
Habagatang Lanaw |
Tubod |
Rehiyon X |
758,123 |
3,092.0 |
245.2
|
|
Amihanang Lanaw |
Dakbayan sa Marawi |
ARMM |
800,162 |
3,872.9 |
206.6
|
 |
Leyte |
Dakbayan sa Tacloban |
Rehiyon VIII |
1,592,336 |
5,712.8 |
278.7
|
 |
Maguindanao |
Shariff Aguak |
ARMM |
801,102 |
4,900.1 |
163.5
|
 |
Marinduque |
Boac |
Rehiyon IV-B |
217,392 |
959.3 |
226.6
|
 |
Masbate |
Dakbayan sa Masbate |
Rehiyon V |
707,668 |
4,047.7 |
174.8
|
 |
Kasadpang Misamis |
Dakbayan sa Oroquieta |
Rehiyon X |
486,723 |
1,939.3 |
251.0
|
 |
Sidlakang Misamis |
Dakbayan sa Cagayan de Oro |
Rehiyon X |
1,126,215 |
3,570.0 |
315.5
|
 |
Probinsyang Bukiron |
Bontoc |
CAR |
140,439 |
2,097.3 |
67.0
|
 |
Kasadpang Negros |
Dakbayan sa Bacolod |
Rehiyon VI |
2,565,723 |
7,926.1 |
323.7
|
 |
Sidlakang Negros |
Dakbayan sa Dumaguete |
Rehiyon VII |
1,126,061 |
5,402.3 |
208.4
|
 |
Amihanang Samar |
Catarman |
Rehiyon VIII |
500,639 |
3,498.0 |
143.1
|
 |
Nueva Ecija |
Dakbayan sa Palayan |
Rehiyon III |
1,659,883 |
5,284.3 |
314.1
|
 |
Nueva Vizcaya |
Bayombong |
Rehiyon II |
366,962 |
3,903.9 |
94.0
|
 |
Kasadpang Mindoro |
Mamburao |
Rehiyon IV-B |
380,250 |
5,879.9 |
64.7
|
|
Sidlakang Mindoro |
Dakbayan sa Calapan |
Rehiyon IV-B |
681,818 |
4,364.7 |
156.2
|
 |
Palawan |
Dakbayan sa Puerto Princesa |
Rehiyon VI |
755,412 |
14,896.3 |
50.7
|
 |
Pampanga |
Dakbayan sa San Fernando |
Rehiyon III |
1,882,730 |
2,180.7 |
863.4
|
 |
Pangasinan |
Lingayen |
Rehiyon I |
2,434,086 |
5,368.2 |
453.4
|
 |
Quezon |
Dakbayan sa Lucena |
Rehiyon IV-A |
1,679,030 |
8,706.6 |
192.8
|
| Payl:Ph seal quirino.svg |
Quirino |
Cabarroguis |
Rehiyon II |
148,575 |
3,057.2 |
48.6
|
 |
Rizal |
Dakbayan sa Antipolo |
Rehiyon IV-A |
1,707,218 |
1,308.9 |
1,304.3
|
 |
Romblon |
Romblon |
Rehiyon IV-B |
264,357 |
1,355.9 |
195.0
|
 |
Samar |
Catbalogan |
Rehiyon VIII |
641,124 |
5,591.0 |
114.7
|
 |
Sarangani |
Alabel |
Rehiyon XII |
410,622 |
2,980.0 |
137.8
|
 |
Siquijor |
Siquijor |
Rehiyon VII |
81,598 |
343.5 |
237.5
|
| Payl:Ph seal sorsogon.png |
Sorsogon |
Dakbayan sa Sorsogon |
Rehiyon V |
650,535 |
2,141.4 |
303.8
|
 |
Habagatang Cotabato |
Dakbayan sa Koronadal |
Rehiyon XII |
1,102,550 |
4,489.0 |
245.6
|
 |
Habagatang Leyte |
Dakbayan sa Maasin |
Rehiyon VIII |
360,160 |
1,734.8 |
207.6
|
|
Sultan Kudarat |
Isulan |
Rehiyon XII |
586,505 |
4,714.8 |
124.4
|
 |
Sulu |
Jolo |
ARMM |
619,668 |
1,600.4 |
387.2
|
 |
Amihanang Surigao |
Dakbayan sa Surigao |
Rehiyon XIII |
481,416 |
2,739.0 |
175.8
|
 |
Habagatang Surigao |
Tandag |
Rehiyon XIII |
501,808 |
4,552.2 |
110.2
|
 |
Tarlac |
Dakbayan sa Tarlac |
Rehiyon III |
1,068,783 |
3,053.4 |
350.0
|
|
Tawi-Tawi |
Panglima Sugala |
ARMM |
322,317 |
1,087.4 |
296.4
|
 |
Zambales |
Iba |
Rehiyon III |
627,802 |
3,714.4 |
169.0
|
 |
Amihanang Zamboanga |
Dakbayan sa Dipolog |
Rehiyon IX |
823,130 |
6,618.0 |
124.4
|
 |
Habagatang Zamboanga |
Dakbayan sa Pagadian |
Rehiyon IX |
1,437,941 |
4,964.1 |
289.7
|
|
Zamboanga Sibugay |
Ipil |
Rehiyon IX |
497,239 |
3,087.9 |
161.0
|
Pahibalo 1: Niadtong Pebrero 20, 1995, milusot ang usa ka balaodon nga nagbuak sa Isabela ngadto sa Isabela del Norte ug Isabela del Sur, apan ang maong pagbahin wala gayod mahitabo.
Pahibalo 2: Niadtong Enero 3, 1986, natibuok ang Negros del Norte gikan sa Negros Occidental. Ang pagkahimo niini gideklarang dili pinasubay sa konstitusyon niadtong Hulyo 11, 1986, ug kini giwagtang pagka Agosto 18, 1986.
Tan-awa usab
Mga reperensiya
- (Ininglis) Philippine Standard Geographic Code Interactive Archived 2012-04-13 at the Wayback Machine, Nasodnong Hunta sa Koordinasyon sa Estadistika
- (Ininglis) Total Population, Number of Households, Average Household Size, Population Growth Rate and Population Density by Region, Province and Highly Urbanized City: as of May 1, 2000 Archived 2010-01-30 at the Wayback Machine, Census 2000 Final Counts, Nasodnong Opisina sa Estadistika, Republika sa Pilipinas
- (Ininglis) The Local Government Code of the Philippines Archived 2008-05-08 at the Wayback Machine, Departamento sa Interyor ug Lokal nga Pangagamhanan, Republika sa Pilipinas
- (Ininglis) Government system based on US and Spanish models under review, Andrew Stevens, Local government in The Philippines (Lokal nga Pangagamhanan sa Pilipinas), City Mayors
Mga sumpay sa gawas
|
