|
সাহিত্য তত্ত্বসাহিত্য তত্ত্ব (ইংৰাজী: Literary Theory) হৈছে সাহিত্যৰ প্ৰকৃতি আৰু সাহিত্য বিশ্লেষণৰ পদ্ধতিৰ পদ্ধতিগত অধ্যয়ন।[1]১৯ শতিকাৰ পৰা সাহিত্যিক পণ্ডিতত সাহিত্যিক তত্ত্ব আৰু বৌদ্ধিক ইতিহাস, নৈতিক দৰ্শন, সামাজিক ভৱিষ্যদ্বাণী আৰু মানুহে অৰ্থ কেনেকৈ ব্যাখ্যা কৰে তাৰ লগত জড়িত আন্তঃশাখা বিষয়বস্তুৰ বিবেচনাসমূহ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে।[1] আধুনিক একাডেমীৰ মানৱীয় বিজ্ঞানত সাহিত্যিক পণ্ডিতৰ পৰৱৰ্তী শৈলীটো উত্তৰ-গাঁথনিবাদৰ এটা শাখা।[2] ফলস্বৰূপে, তত্ত্ব শব্দটো গ্ৰন্থ পঢ়াৰ ক্ষেত্ৰত পণ্ডিতসকলৰ দৃষ্টিভংগীৰ বাবে এটা সঘন-উচ্চাৰিত শব্দ হৈ পৰিল, যাৰ কিছুমানক চেমিঅ’টিক্স, সাংস্কৃতিক অধ্যয়ন, ভাষাৰ দৰ্শন, মহাদেশীয় দৰ্শনৰ ধাৰাৰে অৱগত কৰা হৈছে। ইতিহাসসাহিত্য তত্ত্বৰ চৰ্চা ২০ শতিকাত এটা বৃত্তিলৈ পৰিণত হৈছিল যদিও ইয়াৰ ঐতিহাসিক শিপা প্ৰাচীন গ্ৰীচ (এৰিষ্ট’টলৰ কবিতাবাদ এটা সততে উদ্ধৃত প্ৰাচীন উদাহৰণ), প্ৰাচীন ভাৰত (ভাৰত মুনিৰ নাট্য শাস্ত্ৰ), প্ৰাচীন ৰোম (লংগিনাছৰ অন দ্য ছাবলাইম) আৰু মধ্যযুগীয় ইৰাক (আল-জাহিজৰ আল-বায়ান ৱা-'ল-তাবিয়ন আৰু আল-হায়াৱান, আৰু ইবনে আল-মু'তাজ্জৰ কিতাব আল-বাদি) পৰ্যন্ত ব্যপ্ত হৈ আছে৷ [3] প্ৰাচীন দৰ্শনৰ পৰা ১৮ আৰু ১৯ শতিকালৈকে দাৰ্শনিকৰ নান্দনিক তত্ত্বৰ বৰ্তমানৰ সাহিত্য অধ্যয়নতো গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পৰিলক্ষিত হৈছে। সাহিত্যৰ তত্ত্ব আৰু সমালোচনা সাহিত্যৰ ইতিহাসৰ লগত বান্ধ খাই আছে। যুক্তৰাজ্য আৰু আমেৰিকাৰ শৈক্ষিক জগতখনত ১৯৬০ চনৰ শেষৰ ফালে (যেতিয়া ইয়াৰ প্ৰভাৱ জনছ হপকিন্স, ইয়েল, কৰ্নেলৰ দৰে অভিজাত বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা বাহিৰলৈ বিয়পিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল) ১৯৮০ চনৰ ভিতৰত ( যিটো সময়লৈকে ইয়াক প্ৰায় সকলোতে কোনোবা নহয় কোনোবা ৰূপত শিকোৱা হৈছিল), সেইসময়ত সাহিত্য তত্ত্বক জনপ্ৰিয়তম অৱস্থানত দেখা গৈছিল৷ [4] এই সময়ছোৱাত সাহিত্য তত্ত্বক শৈক্ষিকভাৱে অত্যাধুনিক হিচাপে গণ্য কৰা হৈছিল আৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ বেছিভাগ সাহিত্য বিভাগে তত্ত্ব শিকোৱা আৰু অধ্যয়ন কৰি নিজৰ পাঠ্যক্ৰমত ইয়াক অন্তৰ্ভুক্ত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল৷[5] সাহিত্য তত্ত্বৰ এটা মৌলিক প্ৰশ্ন হ'ল "সাহিত্য কি?"৷ যদিও বহু সমসাময়িক তত্ত্ববিদ আৰু সাহিত্য পণ্ডিতে হয় "সাহিত্য"ৰ সংজ্ঞা দিব নোৱাৰি৷ বা সাহিত্য তত্ত্বই ভাষাৰ যিকোনো ব্যৱহাৰক বুজাব পাৰে। নিৰ্দিষ্ট তত্ত্বসমূহক কেৱল পদ্ধতি আৰু সিদ্ধান্তৰ দ্বাৰাই নহয়, আনকি "পাঠ"ত কেনেকৈ অৰ্থ সৃষ্টি কৰে তাৰ দ্বাৰাও পৃথক কৰা হয়। কিন্তু কিছুমান তত্ত্ববিদে স্বীকাৰ কৰে যে এই গ্ৰন্থসমূহৰ কোনো একক, নিৰ্দিষ্ট অৰ্থ নাই যাক আমি "শুদ্ধ" বুলি গণ্য কৰিব পাৰোঁ।[6] ঐতিহাসিকভাৱে গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈ থকা বিস্তৃত তত্ত্বৰ বিদ্যালয়সমূহৰ ভিতৰত আছে: ঐতিহাসিক আৰু জীৱনীমূলক সমালোচনা, নতুন সমালোচনা, আনুষ্ঠানিকতাবাদ, ৰাছিয়ান আনুষ্ঠানিকতাবাদ, গাঁথনিবাদ, উত্তৰ-গাঁথনিবাদ, মাৰ্ক্সবাদ, নাৰীবাদ আৰু ফৰাচী নাৰীবাদ, উত্তৰ-ঔপনিৱেশিকতাবাদ, নতুন ঐতিহাসিকতাবাদ, গঠনহীনতা, পাঠকৰ সঁহাৰি সমালোচনা, আৰু মনোবিশ্লেষণাত্মক সমালোচনা। তথ্যসূত্ৰ
|