অপৰাধী মনোবিজ্ঞান

অপৰাধী মনোবিজ্ঞান (ইংৰাজী: Criminal Psychology),বা অপৰাধমূলক মনোবিজ্ঞান হৈছে অপৰাধী আৰু সন্দেহযুক্ত লোকৰ মতামত, চিন্তা, উদ্দেশ্য, কাৰ্য্য আৰু প্ৰতিক্ৰিয়াৰ অধ্যয়ন।[1][2] ই অপৰাধ বিজ্ঞান আৰু প্ৰয়োগ মনোবিজ্ঞানৰ এটা উপক্ষেত্ৰ।

আইনী আদালতৰ ভিতৰত অপৰাধমূলক মনোবিজ্ঞানীসকলৰ বহু ভূমিকা আছে, বিশেষজ্ঞ সাক্ষী হিচাপে মাতি অনা আৰু মানসিক মূল্যায়ন কৰাকে ধৰি। কিছুমান প্ৰকাৰৰ মনোৰোগ চিকিৎসাই অপৰাধমূলক আচৰণৰ দিশসমূহৰ সৈতেও মোকাবিলা কৰে। ৰাজহুৱা আইনৰ দ্বাৰা শাস্তিযোগ্য আচৰণ, অনৈতিক বুলি গণ্য কৰা আচৰণ, সামাজিক নীতি বা পৰম্পৰা উলংঘা কৰা আচৰণ বা গুৰুতৰ মানসিক ক্ষতিকাৰক কাৰ্য্য আদি অপৰাধমূলক আচৰণৰ বাবে কেইবাটাও সংজ্ঞা ব্যৱহাৰ কৰা হয়। অপৰাধমূলক আচৰণক প্ৰায়ে অসামাজিক প্ৰকৃতিৰ বুলি গণ্য কৰা হয়।[3]

ইতিহাস

অপৰাধমূলক মনোবিজ্ঞানৰ আৰম্ভণি হৈছিল ১৮ শতিকাৰ শেষৰ ফালে। অপৰাধমূলক মনোবিজ্ঞানৰ বিকাশৰ চাৰিটা মূল দিশ আছিল: দাৰ্শনিক, চিকিৎসা, আইনী আৰু জৈৱিক। অপৰাধমূলক মনোবিজ্ঞানৰ আগতে চিকিৎসা বিশেষজ্ঞ আৰু আদালতৰ ন্যায়াধীশৰ মাজত গৰিষ্ঠসংখ্যক গোচৰ কেনেকৈ আগবাঢ়িব লাগে সেইটো নিৰ্ধাৰণৰ ক্ষেত্ৰত অপৰাধমূলক আইনত সংঘাত আছিল যাৰ বাবে সন্দেহযুক্ত লোকৰ ব্যক্তিগত তদন্ত আৰু মূল্যায়নৰ বাবে বিশেষ ক্ষেত্ৰৰ বিকাশৰ প্ৰয়োজন হৈছিল। সাধাৰণতে মানি লোৱা হয় যে অপৰাধমূলক মনোবিজ্ঞান অপৰাধ বিজ্ঞানৰ বহল ক্ষেত্ৰখনৰ পূৰ্বসূৰী আছিল, য’ত অপৰাধমূলক নৃতত্ত্বৰ দৰে অন্যান্য ক্ষেত্ৰসমূহো অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে যিয়ে ব্যক্তিগত সন্দেহযুক্ত আৰু আদালতৰ গোচৰৰ বিপৰীতে অপৰাধৰ অধিক ব্যৱস্থাগত দিশসমূহ অধ্যয়ন কৰে।[4]

প্ৰফাইলিং

অপৰাধী প্ৰফাইলিং (ইংৰাজী: Criminal profiling) হৈছে অপৰাধমূলক তদন্তৰ এক প্ৰকাৰ, যিয়ে অপৰাধস্থলীত অপৰাধীৰ কাৰ্য্যক তেওঁলোকৰ সম্ভাৱ্য বৈশিষ্ট্যৰ সৈতে সংযোগ কৰে। ইয়াক অপৰাধমূলক মনোবিজ্ঞানত ব্যৱহাৰ কৰা হয় যাতে আইন প্ৰয়োগকাৰী তদন্তকাৰীক সন্দেহযুক্ত লোকৰ এটা পুল সংকুচিত আৰু অগ্ৰাধিকাৰ দিয়াত সহায় হয়। তদন্তমূলক মনোবিজ্ঞান নামৰ ফৰেনছিক মনোবিজ্ঞানৰ এটা উপ-ক্ষেত্ৰৰ অংশ, অপৰাধমূলক প্ৰফাইলিং পদ্ধতিত যথেষ্ট উন্নতি হৈছে আৰু ১৮০০ চনৰ শেষৰ ফালে ইয়াৰ ধাৰণা হোৱাৰ পৰাই জনপ্ৰিয়তা বৃদ্ধি পাইছে।[5] কিন্তু অপৰাধমূলক প্ৰফাইলিঙৰ প্ৰথাক বৈধতা প্ৰদান কৰা অভিজ্ঞতাভিত্তিক গৱেষণা আৰু ফলপ্ৰসূতা মূল্যায়নৰ যথেষ্ট অভাৱ।

অপৰাধমূলক প্ৰফাইলিং হৈছে এনে এক প্ৰক্ৰিয়া যিটো এতিয়া ফেডাৰেল ব্যুৰো অৱ ইনভেষ্টিগেচনত অপৰাধমূলক তদন্তমূলক বিশ্লেষণ বুলি জনা যায়। প্ৰফাইলাৰ বা অপৰাধমূলক তদন্তকাৰী বিশ্লেষক হৈছে প্ৰশিক্ষিত আৰু অভিজ্ঞ আইন প্ৰয়োগকাৰী বিষয়া যিয়ে এটা অমীমাংসিত হিংসাত্মক অপৰাধৰ স্থানৰ প্ৰতিটো আচৰণগত দিশ আৰু সবিশেষ অধ্যয়ন কৰে, য’ত এটা নিৰ্দিষ্ট পৰিমাণৰ মনোৰোগ ৰোগ স্থানত এৰি দিয়া হৈছে। অপৰাধস্থলীৰ পৰা সংগ্ৰহ কৰিব পৰা পাঁচটা আচৰণৰ বৈশিষ্ট্য হৈছে:

• অপৰাধৰ ক্ষেত্ৰত পৰিকল্পনাৰ পৰিমাণ,
• অপৰাধীয়ে ব্যৱহাৰ কৰা নিয়ন্ত্ৰণৰ মাত্ৰা,
• দৃশ্যপটত আৱেগ বৃদ্ধি,
• অপৰাধী আৰু ভুক্তভোগী উভয়ৰে বিপদৰ মাত্ৰা, আৰু
• অপৰাধস্থলীৰ আবিৰ্ভাৱ (অসংগঠিত বনাম সংগঠিত)

তথ্যসূত্ৰ

1. Richard N. Kocsis, Applied criminal psychology: a guide to forensic behavioral sciences, Charles C Thomas Publisher, 2009, pp.7
2. Andrews, D. A.; Bonta, James (2010). The Psychology of Criminal Conduct. Routledge. ISBN 9781437778984. https://books.google.com/books?id=5MsRl66hAdAC&q=Criminal+Psychology&pg=PP2. 
3. "Criminal Behavior". Criminal Psychology. Archived from the original on 2015-03-19. https://web.archive.org/web/20150319211332/http://www.e-criminalpsychology.com/criminal-behavior/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2019-04-15. 
4. Vec, Milos (September 2007). "[The mind on the stage of justice: the formation of criminal psychology in the 19th century and its interdisciplinary research"]. Berichte Zur Wissenschaftsgeschichte খণ্ড 30 (3): 235–254. doi:10.1002/bewi.200701101. ISSN 0170-6233. PMID 18173066. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18173066/. 
5. "Criminal Profiling: The Original Mind Hunter | Psychology Today United Kingdom" (en ভাষাত). www.psychologytoday.com. https://www.psychologytoday.com/gb/blog/wicked-deeds/201712/criminal-profiling-the-original-mind-hunter। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-05-05.