|
Idioma suahili
O suahili (dito kiswahili en swahili) ye una luenga bantú amplament parlata en l'Africa Oriental. O suahili ye a luenga materna d'os suahilis, que habitan una extensión de 1.500 km d'a costa africana Oriental dende o sud de Somalia dica o norte de Mozambique, incluyindo-ie as isles costeras como l'archipielago de Zanzíbar. Mientres o dominio de l'Imperio Britanico, a suya administración la fomentó como luenga de relación; actualment ye a luenga negroafricana mas estendillata. Tien alto u baixo uns cinco millons de parlants como primera luenga y entre cincuanta y cient millons de parlants como segunda luenga. O suahili s'ha convertito en una lingua franca ta Africa Oriental y arias circumdants. Ye luenga oficial (cooficial) en Kenya (chunto a l'anglés), Tanzania (chunto a l'anglés), Republica Democratica d'o Congo (chunto a o lingala, o kikongo, o chiluba y u francés) y Ruanda (chunto a o kinyarwanda, l'anglés y o francés). A forma estándard ye basata en o dialecto d'a isla d'Unguja, en Zanzíbar, o kiunguja. O kingwana ye un dialecto muit diferenciato emplegato a l'este d'a Republica Democratica d'o Congo. Consideracions socioculturalsGlotonimoO glotonimo suahili, procede d'o termin arabe sawāhil ("costas"), que significa "costero". Ista denominación s'aplicó a os habitants d'a costa d'Africa Oriental que pendeban de l'antigo soldanato d'Omán (dende Kilwa dica Berbera). O nombre de l'idioma en a propia luenga ye kiswahili. O prefixo ki- s'adhibe a toponimos ta referir-se a la luenga d'istos. Por eixemplo, d'a parola Hispania (Espanya) se forma kihispania ("(idioma) espanyol"). Evolución historicaO suyo orichen no ye guaire preciso y s'ha de situar en o contacto en a costa africana de l'oceano Indico, en particular en a isla de Zanzíbar, entre comunidaz bantús, arabes y persas, que dioron orichen a la civilización suahili entre os sieglos VIII a XII. O suahili tien literatura escrita en alfabeto arabe a partir d'o sieglo XIII. Un d'os primers documentos conoixitos en suahili ye un poema epico titulato Utendi wa Tambuka ("A Historia de Tambuka"), que se data en l'anyo 1728. Ye a luenga oficial d'Uganda, Tanzania y Kenya, asinas como d'a Unión Africana (chunto l'anglés, o francés, l'arabe, o espanyol y o portuguès). A la Republica Democratica d'o Congo tien a consideración de "luenga nacional". Ye utilizata por bels 80 millons de personas en l'Africa Oriental y se considera una "lingua franca" en un territorio a on bi ha decenas d'atras luengas. Curiosament, en as enquestas sociolingüisticas, nomás o 2% d'a población local la considera a suya luenga materna. Se preveye un constant augmento d'os parlants de suahili, gracias a la importancia concedita mas que mas por as institucions educativas de Kenya y Tanzania, a on ye luenga oficial, asinas como por o creixient intrés por parti d'a comunidat afroamericana en o suyo estudio y difusión como luenga de construcción panafricana. AlfabetoO suahili s'escribió con l'alfabeto arabe dica o sieglo XVIII, pero a forma escrita habitual en l'actualidat fa servir l'alfabeto latino. Recientment se desembolicó o sistema d'escritura mandombe ta diversas luengas centroafricanas, entre ellas o suahili, encara que o suyo uso ye minoritario. A ortografía moderna ye altament fonemica, por lo que a suya lectura y pronunciación ye prou simpla, a diferencia de l'anglés y francés, a on as grafías etimolochicas predominan sobre as fonemicas, particularment en as vocals. VocabularioUna parola aragonesa provenient d'o suahili ye safari, que s'escribe igual y quiere decir "viache". Atras parolas y esprisions en suahili que son conoixitas en o nuestro contexto cultural provienen mas que mas d'o cine, como son:
Encara que a sobén se diz que ye un dialecto de l'arabe, o suahili ye una luenga bantú que ha asimilato a-saber-los amprens d'atras luengas, mas que mas de l'arabe, en efecto, pero tamién d'o portugués y de l'anglés. Por eixemplo, de l'arabe:
D'o portuguès:
De l'anglés:
PronunciaciónAs reglas de pronunciación d'o suahili son muit simples. Totas as parolas son planas, fueras de Zanzíbar que ye esdrúixola (/'θan.θi.bar/). Totas as letras que s'escriben se pronuncian. Totas as silabas rematan en vocal, pero una m u una n pueden estar por si solas una silaba. As vocals son como en aragonés estándard, nomás en tienen que cinco. As consonants, tamién igual que en aragonés, con as sigüients puntualizacions:
As consonantsO siguient cuatrón presenta o inventario de consonants en suahili. En parentesi apareixen os alofonos, en cursiva a grafía y entre barras os fonemas.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
