Từ khi Nguyễn Phú Trọng đắc cử Tổng bí thưĐảng Cộng sản tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần XI năm 2011, ông đã nhiều lần thể hiện quyết tâm chống tham nhũng. Đáng chú ý, trong buổi tiếp xúc cử tri Hà Nội ngày 6 tháng 10 năm 2014, ông khẳng định chủ trương nhất quán của Đảng, Nhà nước là kiên quyết chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, hư hỏng trong nội bộ, tuy nhiên xử lý trước mắt phải nghĩ lâu dài, giữ cho được ổn định để đất nước phát triển. "Phải bình tĩnh tỉnh táo, rất khôn ngoan, có con mắt chiến lược. Bác Hồ dạy rồi, cha ông ta dạy rồi, đánh con chuột đừng để vỡ bình, làm sao diệt được chuột mà bảo vệ được bình hoa. Tức là phải giữ cho được cái ổn định".[2]
Đặc biệt khi ông Nguyễn Phú Trọng tái đắc cử chức Tổng Bí thư tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần XII của Đảng năm 2016, ông Trọng đã đưa ra một chiến dịch chống tham nhũng rộng khắp, hiện thực hóa quyết tâm thành những hành động cụ thể. Trong các phát biểu của mình, Nguyễn Phú Trọng thường dùng hình tượng "củi và lò" để thể hiện công cuộc chống tham nhũng. Lần đầu tiên Nguyễn Phú Trọng nhắc đến khái niệm "đốt lò" là ngày 31 tháng 7 năm 2017, tại Hà Nội, khi chủ trì phiên họp thứ 12 của Ban chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng.[3][4]"Cái lò đã nóng lên rồi thì củi tươi vào đây cũng phải cháy. Củi khô, củi vừa vừa cháy trước, rồi cả lò nóng lên, tất cả các cơ quan vào cuộc, có ai đứng ngoài đâu. Và không thể đứng ngoài được. Cá nhân nào muốn không làm cũng không thể được, thế mới là thành công." Ngày 26 tháng 7 năm 2019, Nguyễn Phú Trọng chủ trì phiên họp thứ 16 của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng phát biểu: "Việc này phải thành nếp, không làm không được. Lò cháy rồi không ai đứng ngoài cuộc được. Anh đi ngược là lộ ra ngay anh thế nào."
Tư tưởng chỉ đạo chống tham nhũng của Nguyễn Phú Trọng được hệ thống hóa trong cuốn "Quyết tâm ngăn chặn và đẩy lùi tham nhũng" được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản, tập hợp 31 bài phát biểu, bài viết, trả lời phỏng vấn của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước kiêm Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũngNguyễn Phú Trọng từ sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng, nhất là từ Đại hội lần thứ XII trở đi.[5][6]
Tháng 1 năm 2023, Cuốn sách “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh” của Nguyễn Phú Trọng được tiếp tục ra mắt, cuốn sách được Nguyễn Thái Học, Phó trưởng Ban Nội chính Trung ương giới thiệu trong buổi lễ ra mắt là "hệ thống hóa sự chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trên cương vị người đứng đầu Đảng ta và trên cương vị Trưởng ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, thể hiện tư tưởng xuyên suốt, nhất quán của Đảng ta về công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, xây dựng, chỉnh đốn Đảng, rèn luyện đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, để cán bộ, đảng viên, nhân dân hiểu rõ, quán triệt sâu rộng và thực hiện có hiệu quả công tác này."[7]
Kết quả
Tại phiên họp thứ 15 ngày của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng 21 tháng 1 năm 2019 tổng kết trong năm 2018 cấp ủy, Ủy ban kiểm tra các cấp thi hành kỷ luật hơn 650 đảng viên bị kỷ luật do tham nhũng, cố ý làm trái. Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy ban kiểm tra Trung ương đã thi hành kỷ luật 38 cán bộ, đảng viên diện Trung ương quản lý. Cơ quan thanh tra, kiểm toán kiến nghị thu hồi, xử lý tài chính gần 108.000 tỷ đồng, hơn 1.000 ha đất; kiến nghị xử lý trách nhiệm đối với 2080 tập thể và nhiều cá nhân; chuyển cơ quan điều tra xử lý 101 vụ, 151 đối tượng. Tính từ đầu nhiệm kỳ đến đầu năm 2019, các vụ án thuộc diện Ban chỉ đạo theo dõi, chỉ đạo đã đưa ra xét xử sơ thẩm 36 vụ/498 bị cáo. Riêng năm 2018, đã kết thúc điều tra 23 vụ/222 bị can (tăng 43,75% số vụ so với năm 2017); đã truy tố 20 vụ/251 bị can (tăng 66,7% số vụ so với năm 2017); xét xử sơ thẩm 23 vụ/304 bị cáo (gấp gần 5 lần số vụ so với năm 2017).[8]
Theo báo cáo của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng, tại phiên họp thứ 16 ngày 26 tháng 7 năm 2019, trong giai đoạn nửa đầu 2019, cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp đã thi hành kỷ luật đối với 123 tổ chức đảng và 7.923 đảng viên vi phạm; trong đó có 256 đảng viên bị kỷ luật do có hành vi tham nhũng, cố ý làm trái (tăng 21 trường hợp so với cùng kỳ năm 2018). Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy ban Kiểm tra Trung ương đã kỷ luật đối với 1 tổ chức đảng, 13 đảng viên thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý, cả đương chức và đã nghỉ hưu. Tính từ đầu nhiệm kỳ đến giữa năm 2019, trên 70 cán bộ, đảng viên thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý đã bị thi hành kỷ luật Đảng và xử lý hình sự.[9] Đã kết thúc xác minh, giải quyết 24 vụ việc; mở rộng điều tra, khởi tố mới 5 vụ án, phục hồi điều tra 4 vụ án, khởi tố thêm 26 bị can; kết thúc điều tra 3 vụ án/19 bị can, ban hành cáo trạng truy tố 6 vụ án/27 bị can; xét xử sơ thẩm 9 vụ án/21 bị cáo, xét xử phúc thẩm 10 vụ án/149 bị cáo.[10]
Một số vụ án tiêu biểu:
Vụ án “Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản” xảy ra tại Vinashin: Tổng thiệt hại 910,2 tỷ VND; 8 bị cáo bị tuyên các mức án từ 3 năm đến 20 năm tù giam; 2 bị cáo Giang Kim Đạt và Trần Văn Liêm bị tuyên án tử hình.[11]
Vụ án "Sử dụng mạng internet thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản, tổ chức đánh bạc, đánh bạc... ” xảy ra tại Phú Thọ và một số địa phương và xét xử nhiều quan chức cấp cao bộ công an như Nguyễn Thanh Hóa, Phan Văn Vĩnh. Nguyễn Thanh Hóa bị tuyên phạt 10 năm tù, Phan Văn Vĩnh bị tuyên phạt 9 năm tù[15]
Vụ án "Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản, cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng, thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đông Á, TP Hồ Chí Minh (DAB); khởi tố Trần Phương Bình (nguyên Tổng Giám đốc DAB), Phan Văn Anh Vũ (tức Vũ "nhôm") và các đồng phạm. Tuyên án Trần Phương Bình chung thân (tổng hình phạt), Nguyễn Thị Kim Xuyến – nguyên phó Tổng giám đốc DAB, 30 năm tù (tổng hình phạt)[16]. Riêng Phan Văn Anh Vũ còn bị khởi tố thêm các tội danh "Cố ý làm lộ bí mật Nhà nước", "Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ", "Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát lãng phí" và "Vi phạm các quy định về quản lý đất đai", tổng hình phạt là 65 năm tù (nhưng chịu 30 năm tù theo Luật Hình sự)[17]
Vụ khởi tố, kỷ luật và khai trừ Đảng đối với Đô đốcNguyễn Văn Hiến – cựu tư lệnh Quân chủng Hải quân, nguyên Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, đã vi phạm các quy định pháp luật liên quan đến 10 khu đất quốc phòng. Tuyên án Nguyễn Văn Hiến 3 năm 6 tháng tù, Đinh Ngọc Hệ (Út Trọc) 30 năm tù (tổng hình phạt), các bị cáo khác nhận mức án từ 4 – 14 năm tù[19]
Vụ cổ phần hóa, thoái vốn tại các cảng Quy Nhơn, Quảng Ninh và kỷ luật Cảnh cáo nguyên Phó Thủ tướng Vũ Văn Ninh.
Vụ khởi tố Chủ tịch UBND Thành phố Hà Nội Nguyễn Đức Chung về các vụ án "chiếm đoạt tài liệu bí mật Nhà nước" xảy ra tại cơ quan đơn vị thuộc UBND Thành phố Hà Nội, hai vụ án "lợi dụng chức vụ quyền hạn khi thi hành công vụ" xảy ra tại UBND Thành phố Hà Nội và các đơn vị liên quan.
Vụ khởi tố, bắt tạm giam và khai trừ Đảng đối với Tất Thành Cang, nguyên Phó Bí thư thường trực Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh, về tội "vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát lãng phí”. Tuyên án Tất Thành Cang 8 năm 6 tháng tù, các bị cáo khác nhận mức án từ 3 năm tù treo đến 19 năm tù[20]
Sai phạm trong vụ án xảy ra tại dự án Sài Gòn – Đại Ninh
Nhận xét
Trần Quốc Cường, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng ban Ban Nội chính Trung ương đánh giá: "Từ khi thành lập Ban Chỉ đạo, nhất là trong nhiệm kỳ Đại hội XII của Đảng, công tác đấu tranh PCTN được lãnh đạo, chỉ đạo và thực hiện quyết liệt, kiên trì, đồng bộ, toàn diện, bài bản, đi vào chiều sâu, có bước tiến mạnh, đạt nhiều kết quả rất quan trọng, toàn diện, rõ rệt, tạo chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức và hành động của cả hệ thống chính trị và nhân dân, để lại dấu ấn tốt, lan tỏa mạnh mẽ trong toàn xã hội, được cán bộ, đảng viên và nhân dân đồng tình, hướng ứng, đánh giá cao, được các tổ chức quốc tế ghi nhận."[21]
