As línguas iranianas ou irânicas são um grupo de línguas da família indo-europeia com um número estimado de falantes nativos da ordem de 150 a 200 milhões de pessoas, distribuídos no sudoeste, no centro e no sul da Ásia . O grupo iraniano contém duas das línguas indo-europeias mais antigas já registradas: o avéstico e o persa antigo .[ 1]
Genetic division of Iranic languages As línguas irânicas são divididas, cronologiacamente, em antigo iraniano, médio iraniano e línguas irânicas modernas. Em relação ao antigo iraniano, o avéstico e o persa antigo são as línguas nas quais existem textos supérstites, mas sabe-se da existências de outras línguas, como o medo e o cita.
Falantes
As línguas irânicas modernas são faladas em uma área muito vasta, que vai do Cáucaso (ossético), ao norte de Oman (kumzari) e ao Xinjiang (sarikoli). Entre as línguas mais faladas do irânico ocidental, podem-se citar o persa moderno ou farsi, língua nacional do Irã e uma das duas línguas oficiais do Afeganistão, além da língua curda .
As línguas iranianas estão agrupadas em três etapas: iraniano antigo (até 400 aC), iraniano médio (400 aC - 900 dC) e novo iraniano (desde 900 dC). As duas línguas iranianas antigas diretamente atestadas são a língua persa antiga (do Império Aquemênida ) e Avéstico antigo (língua do Avestá . Dentre as línguas iranianas médias, as mais compreendidas e registradas são a língua persa média (do Império Sassânida ], Parta (do Império Parta ) e Bactriano (do Império Cuchana e Império Heftalita ).
Em 2008, havia entre 150 e 200 milhões de falantes nativos das línguas iranianas.[ 2] Ethnologue [ 3] [ 4] persa , pachto e a língua curda .[ 5]
São exemplos de línguas do grupo iraniano (em itálico as línguas extintas ):
Português
Zazaki
Sorani
Curnânji
Pachto
Tati
Talyshi
Balúchi
Mazandarani
Persa
Persa médio
Parta
Persa Antigo
Avéstica
Osseta
'belo
rınd, xasek
nayab, cuwan
rind, delal, bedew, xweşik
x̌kūlay, x̌āista
xojir
ghašang
dorr, soherâ, mah rang, sharr, juwān
xoşgel, xojir
zibā/xuš-čehr(e)/xoşgel(ak)/ghashanq/najib
hučihr, hužihr
hužihr
naiba
vahu-, srîra
ræsughd
sangue goni
xwên
xwîn, xwûn
wīna
xevn
xun
hon
xun
xūn
xōn
gōxan
vohuni-
tug
pão nan, non
nan
nan
ḍoḍəi, məṛəi
nun
nun
nān, nagan
nun
nān
nān
nān
dzul
bring ardene
/anîn, hawerdin
anîn, hînan
(rā)wṛəl
vârden, biyordon
varde
âurten, yārag, ārag
biyârden
āwurdan, biyār ("(you) bring!")
āwurdan, āwāy-, āwar-, bar-
āwāy-, āwar-, bar-
bara-
bara, bar-
xæssyn
irmão bıra
brader, bira
bra, brarg, brang, brat
wror
bərâr
bira, boli
brāt, brās
birâr
barādar
brād, brâdar
brād, brādar
brātar
brātar-
æfsymær
vir ameyene
hatin, were
hatin, atin, were,
rā tləl
biyâmiyan
ome
āhag, āyag, hatin
biyamona, enen, biyâmuen
āmadan
āmadan, awar
awar, čām
āy-, āgam
āgam-
cæwyn
chorar bermayene
girîn, giryan
grîn, griyan
žəṛəl
bərma
berame, bame
greewag, grehten
birme
gerīstan/gerīye
griy-, bram-
barmâdan
kæwyn
escuro tari
tarî/tarîk
tarî
skəṇ, skaṇ, tyara
ul, gur, târica, târek
toki
tār
tārīk, tār
tārīg/k
tārīg, tārēn
tārīk
sâmahe, sâma
tar
filha kêna/keyna, çêna/çêneke[ 6]
kîj, kiç, kenişk, düet (pehlewanî)
dot (daughter)
keç(girl)
lūr
titiye, dətar
kinə, kila
dohtir, duttag
kîjâ(girl), deter (daughter)
doxtar
duxtar
duxt, duxtar
duxδar
čyzg (Iron Digor
dia roce, roje, roze
řoj
roj
wrəd͡z (rwəd͡z)
revj, ruz
ruj
roç
ruz, ruj
rūz
rōz
raucah-
raocah-
bon
fazer kerdene
kirdin
kirin
kawəl
kardan, kordan
karde
kanag, kurtin
hâkerden
kardan
kardan
kartan
kạrta-
kәrәta-
kænyn
porta ber, keyber, çêber
derge/derke, derga
derî
wər
darvâca
bə
dar, gelo, darwāzag
dar, loş
dar
dar
dar, bar
duvara-
dvara-
dwar
morrer merdene
merden
mirin
mrəl
bamarden
marde
mireg, murten
bamerden
mordan
murdan
mạriya-
mar-
mælyn
asno her
ker
ker
xər
astar, xar
hə, hər
har, her, kar
xar
xar
xar
xæræg
comer werdene
xwardin
xwarin, xwartin,
xartin
xwāṛə, xurāk / xwaṛəl
harden
harde
warag, warâk, wārten
xerâk / baxârden
xordan / xurāk
parwarz / xwâr, xwardīg
parwarz / xwâr
hareθra / ad-, at-
xærinag
ovo hak, akk
hêk/hêlke, tum
hêk
hagəi
merqâna, karxâ
morqana, uyə
heyg, heyk, ā morg
merqâne, tîm, balî
toxm, xāya ("testicle")
toxmag, xâyag
taoxmag, xâyag
taoxma-
ajk
terra erd
zemîn, zawî, ʿerz, erd
erd, zevî
d͡zməka (md͡zəka)
zemin
zamin
zemin, degār
zamîn, bene
zamīn
zamīg
zamīg
zam-
zãm, zam, zem
zæxx
noite şan, êre
êware
êvar
māx̌ām (māš̥ām)
nomâzyar, nomâšon
shav
begáh
nemâşun
begáh
ēvārag
êbêrag
izær
olho çım
çaw/çaş
çav
stərga
coš
čaş,gelgan
cham, chem
çəş, bəj
čashm
čašm
čašm
čaša-
čašman-
cæst
pai pi, pêr
bawk, bab,baba
bav, bab
plār
piyar, piya, dada
piya, lala, po
pet, pes
pîyer, per
pedar, bābā
pidar
pid
pitar
pitar
fyd
medo ters
tirs
tirs
wēra (yara), bēra
târs
tars
turs, terseg
taşe-vaşe, tars
tars, harās
tars
tars
tạrsa-
tares-
tas
noiva waşti
dasgîran,xwşavest
dergîstî, xwestî
čənghol [masculine], čənghəla [feminine]
numzâ
nomja
nāmzād
numze
nāmzād
-
-
usag
bem weş, hewl
xwş
xwaş, xweş,
xaş,
x̌a (š̥a), səm,
xojir, xar
xoş
wash, hosh
xâr, xeş, xojir
xoš, xūb, beh
dārmag
srîra
xorz, dzæbæx
dedo engışte/gışte, bêçıke
engust, pence,angus
tilî, pêçî
gwəta
anquš
anqiştə
changol, mordâneg, lenkutk
angus
angošt
angust
dišti-
ængwyldz
fogo adır
ager/awir, ahir,ayer
agir
wōr (ōr)
taš
otaş
âch, atesh, âs
taş
ātaš, āzar
âdur, âtaxsh
ādur
âç-
âtre-/aêsma-
art
peixe mase
masî
masî
kəb
mâyi
moy
māhi, māhig
mâhî
māhi
māhig
māsyāg
masya
kæsag
ir şiayene
çûn, řoştin, řoyiştin
çûn
tləl
šiyen, bišiyan
şe
shoten
şunen / burden
ro/şo
şow/row
ay-
ai-
ay-, fra-vaz
cæwyn
deus homa/huma/oma, heq
Yezdan, xwedê, xuda, xodê, xwa(y)
xwedê, xweda, xwadê, xudê
xwədāi
xədâ
Xıdo
xoda,hwdâ
xedâ
xodā, izad, yazdān, baq
xudā/yazdān
baga-
baya-
xwycaw
bom hewl, rınd, weş
baş, çak,xas
baş, rind
x̌ə (š̥ə)
xâr, xojir
çok
zabr, sharr, jowain
xâr, xeş, xojir
xub, nīkū, beh
xūb, nêkog, beh
vahu-
vohu, vaŋhu-
xorz
relva vaş
giya/gya
gîya, çêre
wāx̌ə (wāš̥ə)
vâš
alaf
rem, sabzag
vâş
sabzeh, giyāh
giyâ
giya
viş
urvarâ
kærdæg
ótimo gırd/gırs, pil
gewre,mazen
mezin, gir
lōy, stər
pilla
yol, yal, vaz, dıjd
mastar, mazan,tuh
gat, pilla
bozorg
wuzurg, pīl, yal
vazraka-
uta-, avañt
styr
'mão
dest
dast, das
dest
lās
bâl
dast
dast
das, bāl
dast
dast
dast
dasta-
zasta-
k'ux / arm
'cabeça
ser
ser
ser
sər
kalla
sə, sər
sar, sarag, saghar
kalle, sar
sar
sar
kalli
sairi
sær
coração zerri/zerre
dil/dił/dir(Erbil)/zil
dil
zṛə
dəl
dıl
dil, hatyr
del, zel, zil
del
dil
dil
aηhuš
zærdæ
cavalo estor/ostor/astor
asp/hesp/esp, hês(t)ir
esp, hesp
ās [male], aspa [female]
asb, astar
asp
asp
asp, as
asb
asp, stōr
asp, stōr
aspa
aspa-
bæx
casae keye/çeye,[ 7] [ 8]
mał, xanu, xang, ghat
mal, xanî, ban
kor
kiya
ka
ges, dawâr, log
sere, xene
xāne
xânag
demâna-, nmâna-
xædzar
fome vêşan/veyşan
bersî
birçî
lwəga
vašnâ, vešir, gesnâ
vahşian
shudig, shud
veşnâ
gorosne, goşne
gursag, shuy
veşnâg
idioma tlíngua zıwan, zon, zuan, zuon, juan, jüan
zeman, zuwan
ziman
žəba
zobun, zəvân
zivon
zewān, zobān
zivun, zebun
zabān
zuwān
izβān
hazâna-
hizvā-
ævzag
riso huyayene
kenîn/pêkenîn, kenîn,xanda,xana
kenîn
xandəl/xənda
xurəsen, xandastan
sıre
hendag, xandag
rîk, baxendesten
xande
xande, xand
karta
Syaoθnâvareza-
xudyn
vida cuye, weşiye
jiyan,gyian
jiyan
žwəndūn, žwənd
zindәgi
jimon
zendegih, zind
zindegî, jan
zendegi, jan
zīndagīh, zīwišnīh
žīwahr, žīw-
gaêm, gaya-
card
homem mêrdek, camêrd/cüamêrd
merd, pîyaw,
mêr, camêr
səṛay, mēṛə
mardak, miarda
merd
merd
mard(î)
mard
mard
mard
martiya-
mašîm, mašya
adæjmag
lua aşme, menge (for month)
mang
meh, heyv
spūgməi (spōẓ̌məi)
mâng
mang, owşum
máh
ma, munek
mâh, mâng, mânk
māh
māh
mâh-
måŋha-
mæj
mãe may, mar, dayîke, dadî [ 9]
dayek
dayik, mak
mōr
mâr, mâya, nana
moa, ma, ina
mât, mâs
mâr
mâdar
mâdar
dayek
mâtar
mâtar-
mad
boca fek
dam,kat,sardam,sat
dev
xūla (xʷəla)
duxun, dâ:ân
gəv
dap
dâhun, lâmîze
dahân
dahân, rumb
åŋhânô, âh, åñh
dzyx
nome name
naw, nêw
nav
nūm
num
nom
nâm
num
nâm
nâm
nâman
nãman
nom
noite alta şew
şaw
şev
špa
šö, šav
şav
šap, shaw
şow
shab
shab
xšap-
xšap-
æxsæv
abrir akerdene
kirdinewe
vekirin
prānistəl
vâz-kardan
okarde
pāch, pabozag
vâ-hekârden
bâz-kardan, va-kardan
abâz-kardan, višādag
būxtaka-
būxta-
gom kænyn
paz haşti/aşti
aştî, aramî
aştî, aramî
rōɣa, t͡sōkāləi
dinj
aşiş
ârâm
âştî
âshti, ârâmeš, ârâmî, sâzish
âštih, râmīšn
râm, râmīšn
šiyâti-
râma-
fidyddzinad
porco xoz/xonz, xınzır
beraz,goraz
beraz,
soḍər, xənd͡zir (Arabic)
xu, xuyi, xug
xug
khug, huk
xî
xūk
xūk
hū
xwy
local ca
je(jega), ga
cîh, geh
d͡zāi
yâga
vira
ja, jaygah, hend
jâ
jâh/gâh
gâh
gâh
gâθu-
gâtu-, gâtav-
ran
ler wendene
xwendin/xwêndin
xwandin, xwendin,
xandin
lwastəl, kōtəl
baxânden
hande, xwande
wánag, wānten
baxinden, baxundesten
xândan
xwândan
kæsyn
dizer vatene
gutin, witin
gotin, bêtin
wayəl
vâten, baguten
vote
gushag, guashten
baowten
goftan, gap(-zadan)
guftan, gōw-, wâxtan
gōw-
gaub-
mrû-
dzuryn
irmã waye
xweh, xweşk, xoşk, xuşk, xoyşk
xwîşk, xwarg, xwang,
xang
xōr (xʷōr)
xâke, xâv, xâxor, xuâr
hova
gwhâr
xâxer
xâhar/xwâhar
xwahar
x ̌aŋhar- "irmã"
xo
pequeno qıc/qıyt, werdi
giçke, qicik, hûr
biçûk, hûr
kūčnay, waṛ(ū)kay
qijel, ruk
hırd
gwand, hurd
peçik, biçuk, xurd
kuchak, kam, xurd, rîz
kam, rangas
kam
kamna-
kamna-
chysyl
filho lac, laj
law/kuř
Pes (son)
law (boy)
d͡zoy (zoy)
pur, zâ
zoə, zurə
possag, baç
piser/rîkâ
pesar, pur
pur, pusar
puhr
puça
pūθra-
fyrt
alma roh, gan
jan, giyan, rewan, revan
can
sā
rəvân
con
rawân
ro, jân
ravân, jân
rūwân, jyân
rūwân, jyân
urvan-
ud
primavera wesar/usar
bahar, wehar
behar
spərlay
vâ:âr
əvəsor, bahar
bārgāh
vehâr
bahâr
wahâr
vâhara-
θūravâhara-
altol berz
bilind/berz
bilind/berz
lwəṛ, ǰəg
pilla
barz, bılınd
borz, bwrz
bilen(d)
boland / bârz
buland, borz
bârež
barez-
bærzond
'dez
des
deh/de
deh
ləs
da
da
dah
da
dah
dah
datha
dasa
dæs
três' hirê/hiri
sê
sê
drē
so, se
se, he
sey
se
se
sê
hrē
çi-
θri-
ærtæ
vila dewe
gund, dêhat, dê
gund
kəlay
döh, da
di
dehāt, helk, kallag, dê
dih, male, kola
deh, wis
wiž
dahyu-
vîs-, dahyu-
vîs
qæw
querer waştene
xwastin, wîstin
xwastin,
xastin
ɣ(ʷ)ux̌təl
begovastan, jovastan
piye
loath, loteten
bexâsten
xâstan
xwâstan
fændyn
água awe/awk, owe, ou
aw
av
obə/ūbə
âv, ö
ov, wat(orandian dialect)
âp
ow
âb
âb/aw
aw
âpi
avô-
don
quando key
key
kengê, kîngê
kəla
key
keyna
kadi, ked
ke
key
kay
ka
čim-
kæd
vento va
ba, wa (pehlewanî)
ba
siləi
vâ
vo
gwáth
vâ
bâd
wâd
wa
vâta-
dymgæ / wad
lobo verg
gurg,
guru
lewə, šarmux̌ (šarmuš̥)
varg
varg
gurk
verg
gorg
gurg
varka-
vehrka
birægh
mulher cıni/ceni
jin,zindage,gyian
jin
x̌əd͡za (š̥əd͡za)
zeyniye, zenak
jen, jiyan
jan, jinik
zan
zan
zan
žan
gǝnā, γnā, ǰaini-,
sylgojmag / us
ano serre
sal/sał
sal
kāl
sâl
sor, sal
sâl
sâl
sâl
sâl
θard
ýâre, sarәd
az
sim / não / no ya, heya, ê / nê, ney, ni
bełê, a / na, ne
erê, arê, belê, a / na, no, ne
Hao, ao, wō / na, ya
ahan / na
ha / ne, na
ere, hān / na
are / nâ
baleh, ârē, hā / na, née
ōhāy / ne
hâ / ney
yâ / nay, mâ
yâ / noit, mâ
o / næ
ontem vizêr
dwênê, duêka
duho
parūn
azira, zira, diru
zir, zinə
zí
dîruz
diruz
dêrûž
diya(ka)
zyō
znon
.svg){kind=small}