Był synem powstańca styczniowego Władysława Chrzanowskiego[1] herbu Poraj oraz Haliny z Chrzanowskich herbu Nowina[1]. Edukację gimnazjalną ukończył w Rogoźnie w 1900 r., w którym pełnił funkcję prezesa w „Czerwonej Róży”[2], czyli w tajnej organizacji skupiającej młodzież związaną z Ligą Narodową. Następnie w latach 1901- 1905 studiował na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki w Charlottenburgu na Kónigliche Technische Hochschule, gdzie 15 marca w 1905 r.[2] uzyskał dyplom inżyniera mechanika. Praktykę odbył w fabrykach H. Cegielskiego w Poznaniu oraz „Breitfeld i Danek” w Pradze. W trakcie nauki związany był ze Związkiem Młodzieży Polskiej „Zet”. Po studiach pozostał na tamtejszej politechnice, będąc przez rok asystentem prof. Aloisa Riedlera oraz Johannesa Stumpfa[3]. Następnie, od października 1906 r. do marca 1908 r., podjął pracę jako samodzielny konstruktor w biurze technicznym Deutsch-Luxemburgische Bergwerks- und Hutten Aktien-Desellschaft w oddziale Friedrich Wilhelmshutte w Mulheim (Zagłębie Ruhry). Z kolei od kwietnia 1908 r. do lutego 1912 r. był głównym inżynierem w AG Eisenhutte Prinz Rudolph w Dulmen w Westfalii. Opracował tam wiele nowoczesnych konstrukcji silników parowych[4].
2 grudnia 1910 r. obronił doktorat z inżynierii wraz z odznaczeniem na Politechnice w Charlottenburgu. W marcu 1912 r. jako profesor zwyczajny objął stanowisko kierownika Katedry Budowy Maszyn Cieplikowych w Szkole Politechnicznej we Lwowie (1912-1918). W okresie od 1916 do 1918 r. był dziekanem Wydziału Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej[4].
II Rzeczpospolita
W połowie 1918 r. wyjechał Gniezna do matki, skąd chciał wyruszyć do Warszawy[4], aby wspomóc budowę Politechniki Warszawskiej. Nie otrzymał zgody władz niemieckich, Pozostał więc w Wielkopolsce, współpracując z Naczelną Radą Ludową. Zgodę otrzymał i 3 kwietnia 1919 roku został mianowany profesorem zwyczajnym Politechniki. Został również członkiem Komisji Stabilizacyjnej, mającej ustalić pierwszy skład profesorów uczelni[2]. 26 października 1919 r. wygłosił wykład inauguracyjny na Politechnice Warszawskiej (Czynniki warunkujące rozwój naszego przemysłu). W latach 1919–1939 był profesorem zwyczajnym i kierownikiem Katedry Maszyn i Turbin Parowych[5]. Uczestniczył w organizacji Wydziału Budowy Maszyn i Elektrotechniki, a potem Wydziału Mechanicznego Politechniki Warszawskiej. Wszedł w skład rad tych wydziałów, a następnie w latach 1920–1921 i 1922–1923 był delegatem do Senatu PW.
Minister przemysłu i handlu
Został powołany na to stanowisku w rządzie Władysława Grabskiego 26 czerwca 1920 r. Funkcję tę utrzymał także w kolejnym gabinecie, na czele którego stał Wincenty Witos. Jednym z osiągnięć Chrzanowskiego było doprowadzenie do rozpoczęcia budowy w Ostrowie Wielkopolskim Fabryki Wagonów L. Zieleniewski, wchodzącej w skład koncernu Polskie Fabryki Maszyn i Wagonów L. Zieleniewski S.A. Misję jako minister zakończył 26 listopada 1920 r. w związku z wycofaniem poparcia dla gabinetu Witosa przez Chadecję[3].
Dalsze lata
Po opuszczeniu rządu zaprzestał angażowania się w politykę i skoncentrował się na pracy naukowej i dydaktycznej. W latach 1932–1933 był rektorem Politechniki Warszawskiej. Podczas sprawowania tej funkcji, wdrażana była przez władze reforma szkolnictwa. Chrzanowski był jej zdeklarowanym przeciwnikiem, uważając, że narusza zasadę autonomii uczelni. Bronił i wspierał studentów, a także mediował między władzami i progresującymi. Zyskał tym dużą sympatię , którzy doceniając jego wysiłki, nadali mu członkostwo honorowe w Bratniej Pomocy Studentów Politechniki Warszawskiej oraz funkcję kuratora studenckiej korporacji „Chrobry”[4]. W marcu 1933 r. na znak protestu przeciwko reformie zrezygnował z funkcji rektora. Senat odmówił przyjęcia jego rezygnacji, a dodatkowo, ponownie w maju tego roku, wybrał go jednomyślnie rektorem na kolejną kadencję. Jednakże Chrzanowski wyboru nie przyjął, zgadzając się jednak na sprawowanie funkcji prorektora, którym był w latach 1933-1935.
Chrzanowski należał do krytyków obozu sanacyjnego. W 1938 r., w okresie próby zbliżenia między środowiskami endeckimi i piłsudczykowskimi (Obóz Zjednoczenia Narodowego), odmówił - mimo propozycji - wejścia do senatu[3].
Chrzanowski jako naukowiec
Uznawany jest za twórcę własnej szkoły konstruktorskiej. Publikował w najważniejszych naukowych periodykach takich jak: „Czasopismo Techniczne”, „Przegląd Techniczny”, „Technika Cieplna”. Monografie jego autorstwa, która jako podręcznik odegrała kluczową rolę w kształceniu przyszłych pokoleń inżynierów, były: Cylindry maszyn spalinowych,Turbiny parowe, Stawidła maszyn parowych.
Po wybuchu wojny wraz z grupą profesorów został na pewien czas aresztowany przez Niemców w listopadzie 1939 r. Został zwolniony i 5 grudnia 1940 r. zmarł wskutek raka nerki[6]. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 229-3-23,24)[5].
Życie prywatne
Jego żoną od 12 sierpnia 1920 r. była Izabelę Kaxa-Dobek (1893-1975)[1]. Małżeństwo miało czworo dzieci: Władysława (ur. w 1921 r.), Ewę Tymowską (1922-2010), Wiesława Mariana (1923-2012), oraz Zdzisława (1925-1944)[3].
Stanowiska
asystent profesorów: Aloisa Riedlera i Johanesa Stumpfa w fabrykach H.Cegielskiego w Poznaniu oraz „Breitfeld i Danek”;
1908 – 1912 naczelny inżynier Aktien-Gesellchaft Eisenhutte Prinz Rudolph w Dulmen w Westfalii;
1912 profesor nadzwyczajny Lwowskiej Szkoły Politechnicznej;
1912 – 1918 kierownik Katedry Budowy Motorów Cieplikowych;
1916 – 1918 dziekan Wydziału Budowy Maszyn;
1919 wykładowca Politechniki Warszawskiej;
1920 (od czerwca do listopada) dwukrotny minister przemysłu i handlu w gabinetach Władysława Grabskiego i Wincentego Witosa;
1932 – 1933 Rektor Politechniki Warszawskiej;
1933 – 1935 Prorektor Politechniki Warszawskiej;
prezes fundacji Smoguleckiej, założonej przez hr. Bogdana Hutten-Czapskiego.
Członkostwa
członek Zrzeszenia Profesorów Warszawskich Szkół Akademickich
Biogramy uczonych polskich, Część IV: Nauki techniczne, Wrocław 1988.
Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa – Poznań 1981.
Przypisy
↑ abcdStanisławS.ŁozaStanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 105.
↑ abcJ. Piłatowicz, „Poczet Rektorów, tradycja i współczesność Politechniki Warszawskiej 1826–2001”,wyd.I, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej 2001, s.122-123
↑ abcElżbieta Borysowicz: Wykaz zmarłych Profesorów Politechniki Warszawskiej pochowanych na Powązkach w Warszawie. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2015, s. 20. ISBN 978-83-7814-461-8.