Torbacze[2], workowce (Marsupialia) – lądowe ssaki niższe, do których zalicza się około 330 gatunków o różnorodnym wyglądzie i trybie życia, a także różnych preferencjach pokarmowych, zarówno drapieżnych jak owadożernych, roślinożernych i wszystkożernych. Torbacze są drugą, obok łożyskowców (Placentalia), linią ewolucyjną ssaków (Mammalia). W zapisie kopalnym obecne są od okresu kredy, największe kopalne gatunki osiągały rozmiary nosorożca[3]. Obecnie z niektórych gatunków pozyskuje się futra i mięso.
Najstarszym poznanym gatunkiem torbaczy jest wymarły †Sinodelphys szalayi, którego szczątki odkryto w 2003 w Chinach. Żył 125 mln lat temu. Kopalne torbacze są znane głównie z Ameryki Północnej i Południowej z okresu górnej kredy. Były szeroko rozprzestrzenione, ich ślady znaleziono na niemal wszystkich kontynentach. Największy rozkwit osiągnęły w Australii dokąd dotarły z Ameryki Południowej przez Antarktydę 100–65 mln lat temu. Prawdopodobnie zostały wyparte przez ssaki łożyskowe, a ich zasięg ograniczył się do dzisiejszego obszaru występowania z powodu utrudnionego dostępu łożyskowców do Australii i Ameryki Południowej.
Torbacze osiągają masę ciała od 4 g (ryjowniczka długoogonowa) do 90 kg (kangur olbrzymi). Kształt ciała jest zróżnicowany – jedne są podobne do szczura z wydłużonym pyskiem i dłuższymi tylnymi kończynami (np. monodelf południowy, zbójnik), inne typowo czworonożne, sprawnie biegające, podobne do wilka (wilkowór tasmański, diabeł tasmański), jeszcze inne – dwunożne, skaczące na tylnych nogach (kangury). Gatunki nadrzewne posiadają chwytne ogony lub fałdy skórne umożliwiające lot ślizgowy. Tylne kończyny wielu gatunków torbaczy są wyraźnie dłuższe od przednich, stanowią główny narząd ruchu. Palce, poza pierwszym palcem stopy większości gatunków, są zakończone pazurami. W skórze występują gruczoły łojowe i potowe.
Biologia rozwoju
Podstawową cechą odróżniającą torbacze od ssaków łożyskowych jest sposób rozrodu i rozwoju zarodka. Układ rozrodczy samic składa się z dwóch jajowodów i dwóch macic połączonych z dwiema pochwami uchodzącymi do steku[4]. U samców większości gatunków występuje rozwidlone prącie. U pierwotnych torbaczy prawdopodobnie występowało funkcjonalne łożysko żółtkowe[5][6] jednak jego rola uległa redukcji i dziś zachowało swą funkcję tylko u nielicznych torbaczy, takich jak jamraje. Nie występuje typowe dla ssaków wyższych właściwe łożysko omoczniowe, samice po krótkotrwałej ciąży (od kilkunastu do kilkudziesięciu dni) rodzą młode w bardzo wczesnym stadium rozwoju. Dalszy rozwój przebiega u większości gatunków w fałdzie skóry, tzw. torbie lęgowej (marsupium) samicy, do której młode przedostają się o własnych siłach. W torbie przytwierdzają się do sutków matki i rozpoczynają pobieranie pokarmu. Młode pozostaje w torbie matki przez kilka tygodni, a nawet miesięcy. Najlepiej wykształconą torbę stwierdzono u kangurowatych i wombatowatych.
Przypisy
↑Marsupialia, [w:] Integrated Taxonomic Information System(ang.).
↑ abWłodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska-Jurgiel, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 1–18. ISBN 978-83-88147-15-9.
↑Kazimierz Krysiak, Krzysztof Świeżyński: Anatomia zwierząt. T. 2. Warszawa: PWN, 2008. ISBN 978-83-01-13544-7. Brak numerów stron w książce
↑ClaudiaC.FreyerClaudiaC., UlrichU.ZellerUlrichU., Marilyn B.M.B.RenfreeMarilyn B.M.B., Ultrastructure of the placenta of the tammar wallaby: Comparison with the grey short-tailed opossum, „Journal of Anatomy”, 201, 2002, s. 101–119(ang.).
↑ClaudiaC.FreyerClaudiaC., UlrichU.ZellerUlrichU., Marilyn B.M.B.RenfreeMarilyn B.M.B., The marsupial placenta: A phylogenetic analysis, „Journal of Experimental Zoology Part A: Comparative Experimental Biology”, 1, 299, 2003, s. 59–77(ang.).
Bibliografia
Kazimierz Kowalski: Ssaki. Zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
Matthew Wund, Phil Myers: Metatheria. Animal Diversity Web, 2006. [dostęp 2008-04-05]. (ang.).
Mały słownik zoologiczny: Ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978. Brak numerów stron w książce
Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: PWN, 2005, s. 68–80. ISBN 83-01-14344-4.