Wikipedysta to internauta zajmujący się tworzeniem i edytowaniem Wikipedii[1]. W sierpniu 2012 roku, słowo Wikipedian (wikipedysta) dodano do Oxford English Dictionary[2].
Prawie wszyscy wikipedyści są wolontariuszami. Wraz ze wzrostem dojrzałości i widoczności Wikipedii pojawiły się inne kategorie wikipedystów, takie jak wikipedysta-rezydent. Wikipedystami nie są użytkownicy Internetu, którzy okazjonalnie edytują Wikipedię lub proponują wykonanie zmian[3].
Liczebność i zaangażowanie
Mapa polskich wikipedystów w każdym z województw - stan na 30 października 2006
kolor
liczba wikipedystów
11-20
21-50
51-150
ponad 150
Badania liczby wikipedystów wykazały gwałtowny wzrost w ciągu pierwszych lat rozwoju Wikipedii. W kwietniu 2008 pisarz i wykładowca Clay Shirky oraz naukowiec Martin Wattenberg szacowali, że całkowity czas potrzebny na tworzenie Wikipedii to około 100 milionów godzin[5]. W lutym 2016 było około 60,4 mln zarejestrowanych kont użytkowników we wszystkich wersjach językowych, z których około 263 000 było „aktywnych” (było im przypisane autorstwo przynajmniej jednej edycji w ciągu ostatnich 30 dni)[6].
W grudniu 2015 w polskojęzycznej Wikipedii z 1064 kont wykonano więcej niż 5 edycji[7]. Według stanu na 2013 około połowa aktywnych wikipedystów anglojęzycznej Wikipedii spędzała co najmniej jedną godzinę dziennie na edytowaniu, a co piąty spędzał ponad trzy godziny dziennie[8].
Motywacja
Przeprowadzono różne badania motywacji uczestników Wikipedii. W 2003 doktorant Andrea Ciffolilli stwierdził, że niskie koszty transakcyjne udziału w wiki stanowią katalizator dla wspólnego rozwoju oprogramowania i że koncepcja wspólnej twórczości zachęca do wzięcia udziału[9]. W artykule autorstwa Andrea Forte i Amy Bruckman z 2005 znalazła się analiza możliwych motywacji wikipedystów. Zastosowano tam koncepcję cyklu zaufania Latoura i Woolgara, która zakłada, że przyczyną uczestnictwa w Wikipedii jest chęć zdobycia uznania w społeczeństwie[10].
Oded Nov w artykule z 2007 zatytułowanym What Motivates Wikipedians, zestawił motywację ogółu wolontariuszy z motywacją wikipedystów[11]. Przeprowadził ankietę, w której umieścił sześć typów motywacji, określonych na podstawie wcześniejszej publikacji[12]. Były to:
wartości – wyrażanie altruizmu i pomaganie innym,
społeczność – interakcja z przyjaciółmi, branie udziału w działalności pozytywnie ocenianej przez innych,
zrozumienie – zdobywanie wiedzy poprzez działalność,
kariera – zdobywanie doświadczenia i umiejętności,
obrona – np. zmniejszanie poczucia winy z powodu uprzywilejowania,
uwydatnienie – demonstracja wiedzy wobec innych.
Do tych sześciu motywacji dodał również:
ideologia – wspieranie podstawowej ideologii aktywności (na przykład przekonanie, że wiedza musi być bezpłatna),
przyjemność – czerpanie satysfakcji z działalności.
Badanie dowiodło, że najczęstszymi typami były „przyjemność”, „ideologia” i „wartości”, podczas gdy najrzadziej występowały „kariera”, „społeczność” i „obrona”[11].
Wikimedia Foundation prowadzi ankiety wśród twórców i użytkowników Wikipedii. Jedną z nich przeprowadzono w 2008 wraz z Collaborative Creativity Group z UNU-Merit. Jak dotąd jest to najbardziej obszerne badanie wikipedystów[13]. Wyniki badań zostały opublikowane dwa lata później, 24 marca 2010[14]. Wikimedia Foundation w 2011 w cyklu półrocznym rozpoczęła prowadzenie badań, których celem było to by edytorzy Wikipedii byli lepiej rozumiani przez Fundację i w efekcie potrzeby edytorów – zaspokojane[15][16].
Heng-Li Yang i Cheng-Yu Lai w publikacji Motivations of Wikipedia content contributors przedstawili hipotezę, według której najsilniejszym czynnikiem motywującym jest indywidualne zadowolenie z tworzenia Wikipedii, jako że jest to czynność wolontariacka[17]. Ich badania dowiodły, że mimo iż wiele osób z początku nie edytuje Wikipedii dla przyjemności, najbardziej prawdopodobną motywacją u osób kontynuujących edytowanie jest „lubię dzielić się wiedzą i daje mi to poczucie osobistego osiągnięcia”[17].
Następne badanie tych autorów z 2014 było poświęcone powodom, dla których autorzy Wikipedii kontynuują edytowanie. Badano autorów anglojęzycznej Wikipedii i uzyskano 288 pełnych odpowiedzi. Wyniki potwierdziły tezę, że dla satysfakcji wikipedystów znaczenie mają indywidualnie wyznaczane zadania, zaangażowanie i „sprawiedliwość proceduralna”; z kolei satysfakcja ma znaczny wpływ na decyzję o kontynuacji edytowania Wikipedii[18].
Czasami wikipedyści sami wyznają, dlaczego edytują Wikipedię. Powszechnym motywem jest radość z edytowania i bycie częścią społeczności. Wspomina się także wciągający charakter edytowania Wikipedii. Gina Trapani z Lifehackera powiedziała: „wychodzi na to, że edytowanie wcale nie jest straszne. Jest łatwe, zaskakująco satysfakcjonujące, a staje się obsesyjnie wciągające”[19]. Jimmy Wales także odniósł się do wciągającej siły Wikipedii: „rzecz głównie w tym, że Wikipedia jest fajna i wciągająca”[20]. Wikipedyści przyznają sobie wzajemnie i efektom swojej pracy wyróżnienia stanowiące pochwałę dobrze wykonanej pracy. Te dostosowane do konkretnej osoby wyrazy wdzięczności uwidaczniają szereg osiągnięć dalekich od prostego edytowania, m.in. udzielone wsparcie w społeczności lub różne rodzaje pracy na zapleczu Wikipedii. Fenomen odznaczeń był przedmiotem badań naukowców próbujących ustalić, jaki wpływ mogłyby mieć odznaczenia w innych licznych współpracujących społecznościach[21].
Role społeczne
Wikipedyści podejmują takie działania, które w danej chwili uważają za atrakcyjne lub wartościowe[22]. Jednakże liczebność i zaangażowanie wikipedystów oraz obowiązujące standardy jakości artykułów hasłowych wymuszają specjalizację wykonywanych działań. Sebastian Skolik, badając role społeczne przyjmowane przez twórców Wikipedii, posłużył się typologią R.M. Belbina (nazwy ról podane w nawiasie) i wyróżnił:
witających (poszukiwacz źródeł) – nawiązujących kontakty na zewnątrz, wprowadzających nowych użytkowników,
inicjatorów (koordynator) – zachęcających innych do podejmowania określonych zadań,
lokomotywy – w typologii Belbina są to osoby zdeterminowane do pokonywania przeszkód; według Skolika często przyjmują one także rolę inicjatorów,
analityków (krytyk) – osoby sceptyczne wobec nowych koncepcji,
mediatorów (dusza zespołu) – łagodzących spory i reprezentujących tych, którzy nie umieją przedstawić swojego stanowiska (np. nowych wikipedystów),
wykonawców (realizator) – dysponujących wiedzą lub umiejętnościami, przyjmujących zadania zlecane przez innych,
„gnomy” i „patrolujących” (skrupulatny wykonawca) – odpowiednio: wykonujących drobne prace oraz śledzących najnowsze zmiany i odnajdujących błędy,
ekspertów (specjalista) – osoby o specjalistycznej wiedzy i doświadczeniu; według Skolika eksperci często występują także jako analitycy[3].
Skolik stwierdził, że problemem może być konieczność występowania w wielu rolach. Według niego wikipedyści są niechętni wobec przyjmowania nowych ról, nawet jeśli wiązałoby się to z korzyściami, ponieważ łączenie ról jest uciążliwe[3].
Dariusz Jemielniak postrzega role wikipedystów jako osadzone w quasi-hierarchicznym układzie[23]. Wymienił: stewardów, checkuserów, rewizorów, biurokratów, administratorów, użytkowników uprawnionych do szybkiego cofania zmian, użytkowników zarejestrowanych, świeżo zarejestrowanych, niezarejestrowanych i zablokowanych[24]. Grupy te różnią się dostępem do zestawów narzędzi zdefiniowanych przez oprogramowanie Wikipedii. Zdaniem Jemielniaka „z uwagi na uczestniczącą i egalitarną strukturę projektu sama obecność uprzywilejowanych ról wywołuje nieproporcjonalne do swojego charakteru niepokoje”[25].
Komunikacja
Co roku jest organizowana Wikimania – międzynarodowa konferencja użytkowników serwisów Wikimedia Foundation (takich jak Wikipedia i inne projekty siostrzane). Tematy prezentacji i dyskusji dotyczą projektów Wikimedia Foundation, innych serwisów wykorzystujących technologię wiki i pozostałych przedsięwzięć z rodziny open source, wolnej kultury, otwartej edukacji oraz ich społecznych i technicznych aspektów[26].
Wikipedia jest przedmiotem krytyki[27][28]. Niektóre argumenty dotyczą społeczności wikipedystów. Chodzi m.in. o konsekwencje anonimowości użytkowników, stosunek do nowych użytkowników, nadużywanie uprawnień przez administratorów, nadreprezentację niektórych grup społecznych (w szczególności nieproporcjonalnie mały udział kobiet[29]) i o rolę współzałożyciela Wikipedii Jimmy’ego Walesa w społeczności[30]. Sue Gardner, była dyrektor wykonawcza Wikimedia Foundation, opisała wikipedystów jako „zrzędliwych starych biurokratów, którzy znają zasady od deski do deski”[31]. Kontrowersje budzi praktyka płacenia za edytowanie, czego skutkiem było wystosowanie żądania zaprzestania działalności skierowane przez Wikimedia Foundation do Wiki-PR[32]. Według Teresy Knott, wikipedystki, „wandalizmy byłyby trudne do patrolowania, jeżeli wandale byliby bardziej liczni, ale stosunek wandali do nie-wandali jest dość niski”[33].
Współzałożyciel Wikipedii Larry Sanger określa społeczność wikipedystów jako nieudolną i znieważającą, stwierdzając, że „społeczność nie wprowadza własnych zasad w sposób efektywny i jednolity. W konsekwencji administratorzy i zwykli wikipedyści łatwo zachowują się niewłaściwie, bezkarnie, co rodzi niekończący się ciąg nadużyć”[34]. Oliver Kamm z The Times wyraził sceptycyzm wobec wikipedyjnego polegania na konsensusie w sprawach dotyczących pisania artykułów: „Wikipedia dąży nie do prawdy, a do konsensusu, i – jak w przypadku niekończącego się spotkania polityków – na wynik końcowy najbardziej wpłyną najgłośniejsze i najbardziej uporczywe głosy”[35].
W 2015 społeczności wikipedystów przyznano Nagrodę Erazmusa za „rozpowszechnianie wiedzy w formie powszechnej i ogólnie dostępnej encyklopedii. Aby to osiągnąć, inicjatorzy Wikipedii zaprojektowali nową i efektywną demokratyczną platformę. Nagroda należy się Wikipedii jako społeczności – projekt współpracy angażujący dziesiątki tysięcy wolontariuszy z całego świata”[37].
↑List of Wikipedias [online], meta.wikimedia.org [dostęp 2016-02-15]. Te wyniki są sumą statystyk zbieranych na każdej wersji językowej Wikipedii oddzielnie. To oznacza, że jedna osoba działająca na kilku wersjach językowych jest liczona kilkukrotnie.
↑E.E.ClaryE.E. i inni, Understanding and assessing the motivations of volunteers: A functional approach, „Personality and Social Psychology”, 74, 1998, s. 1516–1530.
↑Cheng-YuCh.Y.LaiCheng-YuCh.Y., Heng-LiH.L.YangHeng-LiH.L., The reasons why people continue editing Wikipedia content – task value confirmation perspective, „Behaviour & Information Technology”, 12, 2014, s. 1371–1382, DOI: 10.1080/0144929X.2014.929744, ISSN0144-929X [dostęp 2016-02-14](ang.).
↑Ricky W.R.W.GriffinRicky W.R.W., Management, wyd. 10, Mason, Ohio 2010, ISBN 1-4390-8099-2. Brak numerów stron w książce
↑TravisT.KripleanTravisT., IvanI.BeschastnikhIvanI., David W.D.W.McDonaldDavid W.D.W., Articulations of Wikiwork: Uncovering Valued Work in Wikipedia Through Barnstars, „Proceedings of the 2008 ACM Conference on Computer Supported Cooperative Work”, CSCW '08, New York, NY, USA: ACM, 2008, s. 47–56, DOI: 10.1145/1460563.1460573, ISBN 978-1-60558-007-4 [dostęp 2016-02-14](ang.).???, 1 stycznia
↑Skolik 2011 ↓, por. E.S. Raymond, The Cathedral and the Bazaar: Musings on Linux and open Source by Accidental Revolutionary, O’Reilly Publishing, Sebastopol 1999.
SebastianS.SkolikSebastianS., Typologia nieformalnych ról społecznych w Wikipedii, HelenaH.Kościelniak (red.), „Zeszyty naukowe Politechniki Częstochowskiej”, Częstochowa: WWZPCz, 2011, ISSN2083-1560.
DariuszD.JemielniakDariuszD., Życie wirtualnych dzikich. Netnografia największego projektu współtworzonego przez ludzi, WojciechW.Pędzich (tłum.), Warszawa: Poltext, 2013, ISBN 978-83-7561-285-1.