Piętnastoletni kapitan (fr.Un capitaine de quinze ans) – powstała w 1878 dwutomowa powieśćJuliusza Verne’a z cyklu Niezwykłe podróże, złożona z 37 rozdziałów (tom 1 zawiera 18 rozdziałów, tom 2 – 19 rozdziałów).
Pierwszy jej polski przekład pojawił się w odcinkach w 1878, a w wersji książkowej ukazała się w 1895[1][2]. Najwięcej wydań osiągnęła w powojennym tłumaczeniu Marii Zajączkowskiej (głównie w wydawnictwie „Nasza Księgarnia”).
Trzonem fabuły jest podróż z Nowej Zelandii do Afryki i dramatyczne przygody na Czarnym Lądzie. W 1873 grupa osób wypływa do Ameryki na wielorybniczym brygu „Wędrowiec”. Niespodziewana śmierć kapitana i załogi przy próbie zapolowania na płetwala sprawia, że dowódcą statku zostaje piętnastoletni chłopiec – Dick Sand. Mając do pomocy tylko pięciu uratowanych Murzynów, sam musi zająć się żeglowaniem oraz pasażerami, by doprowadzić ich bezpiecznie do celu. Uniemożliwia mu to kucharz okrętowy Negoro (w istocie ukrywający się handlarz niewolników), który chce przedostać się do Afryki. Niszczy on log i jeden z kompasów, a obok drugiego umieszcza żelazo[6]
tak, by wskazywał fałszywy kierunek. Nieświadomi podróżni zamiast do Ameryki Południowej, dopływają do zachodnioafrykańskiego wybrzeża, gdzie w Angoli stykają się z licznymi zagrożeniami i ostatecznie wpadają w ręce handlarzy niewolników. Dzielność „piętnastoletniego kapitana” oraz jednego z Murzynów – Herkulesa, sprawia, że niebezpieczna przygoda zostaje zakończona szczęśliwie.
Tom, Bat, Austin, Akteon, Herkules – amerykańscy Murzyni uratowani z wraku statku „Waldeck”
kapitan Hull – dowódca „Wędrowca”
bosman Howik – jego podkomendny
Negoro – Portugalczyk, kucharz okrętowy, w istocie handlarz niewolnikami
Harris – Amerykanin, handlarz niewolnikami współpracujący z Negorem
Jose Antonio Alvez – bogaty przedsiębiorca prowadzący afrykański handel niewolnikami
Ibn Hamis – dowódca karawany niewolników
Muani Lunga – tubylczy król Kazondy
Powieść stanowi głośny protest przeciw wciąż trwającemu na świecie niewolnictwu i ostre potępienie handlu czarnoskórymi niewolnikami. Za dobitny przykład autor stawia w niej największe kraje, które zlikwidowały u siebie niewolnictwo (Stany Zjednoczone po wojnie domowej) i konsekwentnie zwalczają przemyt niewolników na morzach (Wielka Brytania, Francja). W czasie pisania powieści wciąż trwał handel czarnymi niewolnikami. Co prawda handel transatlatycki zanika, ale trwał handel ukierunkowany na wschodnią Afrykę.