Kościół Matki Bożej z Pilar (malt.Il-Knisja tal-Madonna Tal-Pilar, ang.Church of Our Lady of Pilar) – rzymskokatolickikościół w Valletcie, stolicy Malty.
Stoi przy Triq il-Punent (West Street), pomiędzy Misraħ Indipendenza (Independence Square) i Triq San Kristofru (St. Christopher's Street). Sąsiaduje z Zajazdem Aragońskim[1][2].
11 stycznia 1693 w czasie silnego trzęsienia ziemi, które nawiedziło Maltę, świątynia została poważnie zniszczona, a kopuła uległa zawaleniu. W 1718 język Aragonii zatrudnił architektaRomano Carapecchię do zaprojektowania i poprowadzenia budowy nowego kościoła. Rycerze byli pod wrażeniem jego dotychczasowych projektów, więc nie mieli oporów przed przemodelowaniem przez Carapecchię starego kościoła[4][5][6][8]. Całe przedsięwzięcie sfinansował wielki mistrz Ramon Perellos y Roccaful oraz bailif Majorki, Fra Raimondo de Soler[7][9][10].
Kościół Matki Bożej z Pilar stoi dokładnie naprzeciw domu, w którym 12 lutego 1880 urodził się św. Ġorġ Preca, pierwszy w historii maltański święty Kościoła katolickiego[1].
Po wyjściu Zakonu św. Jana z Malty w 1798 kościół służył duchowym potrzebom lokalnej ludności. Gruntownie odnowiony w 1864[7]. W 1866 Mons. Francesco Spiteri Agius (1824-1887) założył w kościele Instituto Catechistico – instytut nauczania doktryny chrześcijańskiej dla dziewcząt[11]. Ostatecznie w 1893 świątynia została udostępniona Siostrom Franciszkankom, które prowadziły tutaj małą szkołę[8][12], a 1 listopada 2007 została przekazana pod nadzór Heritage Malta w celu udostępnienia zwiedzającym[13]. W latach 1989–1991 w ramach Valletta Rehabilitation Project przeprowadzono szeroko zakrojony program renowacji wnętrza. Na prace wydano 30 000 MTL. Kościół został ponownie udostępniony 8 grudnia 1991[6][9][10][12][14].
W czasie siedmiu miesięcy 2018 firma AX Construction przeprowadziła renowację fasady kościoła, jego bocznych elewacji, wewnętrznej części nawy głównej, oraz wnętrza i elementów zewnętrznych kopuły[15].
Wąska z powodu ograniczonej szerokości działki, barokowafasada kościoła jest podzielona na dwie kondygnacje, z nałożonymi na siebie dwoma strukturami stylu kompozytowego. Środkowa część trójprzęsłowej elewacji wystaje lekko na zewnątrz.
Uzyskana kompozycja wygląda na znacznie większą niż jest w rzeczywistości. W dolnej części, stojącej na wyrównującym cokole z powodu pochyłego poziomu ulicy, drzwi są flankowane przez dwie kolumny w porządku kompozytowym i zwieńczone belkowaniem i segmentowym frontonem. W bocznych przęsłach są dwie wydrążone wnęki i podwójne pilastry. To samo widać w górnej części, ale zamiast drzwi jest duże okno, pilastry są trochę smuklejsze, a fronton segmentowy bardziej spłaszczony. Ponad wszystkim na całej szerokości elewacji góruje trójkątny fronton. Na tamte czasy była to nowoczesna fasada, powoli kopiowana przez innych architektów maltańskich. Kościół nie ma dzwonnicy[1][9][17][18][19].
Wnętrze
Kościół jest jednym z najbardziej eleganckich i najpiękniej ozdobionych małych kościołów w Valletcie[1][7][10]. Carapecchia zaprojektował wnętrze z kwadratową nawą przy wejściu i sklepieniem kolebkowym z bocznymi oknami, która to nawa dalej otwiera się w ośmiokątną scentralizowaną przestrzeń z wysoką kopułą nad nią, by następnie zwęzić się w prostokątneprezbiterium przechodzące w półokrągłą apsydę z ołtarzem. Za tym ulokowana jest zakrystia, oraz korytarz, który prowadzi do niej wzdłuż bocznej elewacji od drzwi na lewo od fasady, pomiędzy tylną ścianą zajazdu Aragońskiego i kościołem[20][21]. Prosta kopuła na wysokim bębnie spoczywa na ośmioboku, i w założeniu nie miała być widoczna z zewnątrz, mała szerokość ulicy przed kościołem to uniemożliwia[19].
Wnętrze jest ozdobione wspaniałymi rzeźbami, ale reredos za ołtarzem przewyższa wszystko. Po każdej stronie tego ostatniego znajduje się cokół z parą kolumn w stylu kompozytowym, które u dołu mają grupy aniołów, zaś pomiędzy kolumnami stoją posągi św. Jana Chrzciciela i św. Jakuba. Belkowanie na szczycie kolumn jest wypełnione rzeźbami, a pośrodku dwa anioły trzymają owalną ramę z obrazem Ojca Przedwiecznego. Po bokach znajdują się dwa naczółki, powyżej zaś koncha apsydy wypełniona aniołkami i kwiatową rzeźbą. Wszystko to jest pozłocone. Po bokach chóru kapłańskiego dwoje drzwi, a w bocznych wnękach pod kopułą dwa boczne ołtarze wzniesione w 1915 i 1920 przez ówczesnego rektora kościoła mons. Luigiego Farrugię, odpowiednio Najświętszego Serca Jezusa oraz Świętego Józefa. W ołtarzach, zamiast obrazów – figury tytularne. Na środku posadzki prezbiterium, pod ołtarzem posoborowym znajduje się marmurowa płyta nagrobna przykrywająca miejsce spoczynku fundatora kościoła Fra Felixa Inniqueza de Ayerby, zmarłego w 1690[1][10][22].
Dzieła sztuki
We wnętrzu świątyni oprócz rzeźb znajduje się wiele prac artystów maltańskich. Tytularny obraz wykonał Stefano Erardi, jeden z czołowych artystów maltańskich końca XVII wieku; dzieło przedstawia Matkę Bożą stojącą na filarze (hiszp.pilar) w otoczeniu rzeszy aniołów, ukazującą się apostołowi Jakubowi Większemu, gdy modlił się nad brzegiem rzeki Ebro w Saragossie. Nad nim znajduje się, wspomniany wyżej owalny obraz Boga Ojca. Na kolebkowym dachu prezbiterium Gio Nicola Buhagiar namalował Koronację Matki Bożej na Królową Nieba i Ziemi. Była to darowizna wielkiego mistrza Ramona Perellosa, na co wskazuje jego herb po bokach malowidła. W nawie, nad bocznymi drzwiami znajdują się cztery duże obrazy przedstawiające epizody z życia Najświętszej Panienki, po lewej od wejścia Narodzenie Najświętszej Maryi Panny oraz Zwiastowanie Pańskie, po prawej zaś Zaślubiny Najświętszej Maryi Panny i Nawiedzenie św. Elżbiety[1][9][12][23].
Szczególnie interesujący jest cenny mały posąg wewnątrz niszy na lewo od wejścia: jest to pozłacany posąg Matki Bożej stojący na marmurowej kolumnie[24].
Wewnętrzna galeria organowa nad wejściem jest upiększona freskiem przedstawiającym powitanie bailifa Solera przez wielkiego mistrza Ramona Perellosa wraz z dostojnikami Zakonu. Te i inne freski o tematyce maryjnej zostały zamówione przez Perellosa w 1718[18].
W zakrystii przechowywanych jest więcej dzieł sztuki, m.in. starożytny obraz w stylu bizantyńskim Matka Boża z Dzieciątkiem[23], miedziany krucyfiks w stylu Guido Reniego[7] oraz wykonana z czarnego drewna statuetka Matki Bożej z Pilar[11].
Kościół dzisiaj
Kościół jest obecnie pod zarządem Malta Heritage[9].
Święto patronalne
W Kościele katolickim wspomnienie liturgiczne Matki Bożej z Pilar obchodzone jest 12 października[25].
Denis De Lucca: Carapecchia. Master of Baroque Architecture in Early Eighteenth Century Malta. Valletta: Midsea Books Ltd, 1999. ISBN 99909-93-00-9. (ang.).
Praca zbiorowa: Malta. Warszawa: Mediaprofit Sp. z o.o., 2006, seria: Podróże Marzeń. ISBN 83-60174-18-0.
The Church of Our Lady of Pilar. W: Michael Galea: Valletta. Statues, Niches, Small Churches, Public Fountains, Public Clocks, Monuments and Marble Tablets. Valletta: Allied Publications, 2011. ISBN 978-99909-3-163-1. (ang.).