Epoka georgiańska – okres w historii Wielkiej Brytanii od 1714 do ok. 1830–37, nazwany na cześć królów z dynastii hanowerskiej: Jerzego I, Jerzego II, Jerzego III i Jerzego IV. Część tego okresu, nazywana epoką regencji, obejmuje lata regencji Jerzego IV jako księcia Walii podczas choroby umysłowej jego ojca, Jerzego III[1]. Epoka georgiańska jest często rozszerzana o stosunkowo krótkie panowanie Wilhelma IV do jego śmierci w 1837 r.
W XVII wieku Wielka Brytania była jednym z najlepiej prosperujących krajów na świecie. Dominującą ideologią, którą kierowała się Wielka Brytania i jej kolonie był merkantylizm[4], który kładł nacisk na gromadzenie nadwyżek handlowych. Głównym celem państwa w tym czasie było zbudowanie światowej sieci handlowej dla kupców, producentów i finansistów. Rząd chronił swoich kupców barierami handlowymi i subsydiami dla krajowego przemysłu w celu maksymalizacji eksportu i minimalizacji importu do królestwa. Rząd otrzymywał udział poprzez cła i podatki, a pozostała część zysków trafiła do kieszeni kupców. Większość firm osiągała wielkie zyski, np. w Indiach powstały ogromne fortuny osobiste. Wydatki skarbu w znacznej mierze szły na potężną Królewską Marynarkę Wojenną, która nie tylko chroniła kolonie brytyjskie, ale także zagrażała koloniom innych imperiów[5].
Ekspansja imperium przyniosła sławę mężom stanu i odkrywcom, takim jak Robert Clive i James Cook.
Społeczeństwo
Epoka georgiańska to czas dużych zmian społecznych w Wielkiej Brytanii, które nastąpiły wraz z początkami rewolucji przemysłowej. Zapoczątkowała ona proces intensywnych podziałów klasowych i pojawienia się rywalizujących partii politycznych, takich jak Wigowie i Torysi. Na obszarach wiejskich nastąpiły ogromne zmiany dzięki przepływowi ludności i upadkowi małych społeczności, rozwojowi miast i początkowi zintegrowanego systemu transportu. Jest to także czas ogromnej emigracji do kolonii w Ameryce Północnej i innych części Imperium Brytyjskiego.
Ruch ewangelicki
Ruch ewangelicki wewnątrz Kościoła Anglii zyskał na sile pod koniec XVIII i na początku XIX wieku. Kwestionował on tradycyjną wrażliwość religijną, która kładła nacisk na kodeks honorowy dla wyższej klasy i odpowiednie zachowanie dla wszystkich innych, wraz z wiernym przestrzeganiem rytuałów. John Wesley (1703–1791) i jego wyznawcy głosili religię ożywiającą, próbując nawrócić jednostki na osobistą relację z Chrystusem poprzez czytanie Biblii i regularne modlitwy. Po jego śmierci powstały wspólnoty, które z czasem stały się Kościołem metodystycznym[8]. Rosnąca frakcja ewangeliczna w kościele anglikańskim nie dążyła do reform politycznych i nie kwestionowała hierarchicznej struktury społeczeństwa angielskiego głosząc, że wszystkie dusze, ale nie wszystkie ciała są równe w oczach Boga. Ewangelicy koncentrowali się raczej na ratowaniu dusz poprzez takie działania, jak: uwolnienie niewolników, zniesienie pojedynków, zakaz okrucieństwa wobec dzieci i zwierząt, zaprzestanie hazardu, unikanie frywolności w święto oraz czytanie Biblii każdego dnia[9].
Bunt społeczny
Po zakończeniu wojen napoleońskich Wielka Brytania weszła w okres większej depresji gospodarczej i niepewności politycznej, charakteryzującej się niezadowoleniem i niepokojami społecznymi.
Niezadowoleni z następstw rewolucji przemysłowej luddyci, działający w latach 1811-1816, niszczyli i uszkadzali maszyny włókiennicze w północno-zachodniej przemysłowej części Anglii.
W tak zwanym „Marszu Blanketeerów” w marcu 1817 r. 400 tkaczy i pracowników przemysłu włókienniczego przemaszerowało z Manchesteru do Londynu, aby przekazać rządowi petycję w sprawie rozpaczliwego stanu przemysłu tekstylnego.
Podczas masakry w Peterloo w 1819 r. 60 000 ludzi zebranych na wiecu, by zaprotestować przeciwko niskiemu standardowi życia, zostało zaatakowanych przez wojsko, w efekcie zginęło kilkanaście osób, a kilkaset zostało rannych.
„Spisek na ulicy Cato” (Cato Street Conspiracy) z 1820 r. był próbą zamordowania ministrów brytyjskiego rządu. Policja dzięki informatorowi zastawiła pułapkę, 13 osób zostało aresztowanych, pięciu spiskowców zostało straconych, a pięciu innych wywieziono do Australii.
Szkockie oświecenie
Prądy oświeceniowe na Wyspach Brytyjskich najbardziej uwidoczniły się w Szkocji, gdzie kładziono duży nacisk na edukację, zwłaszcza na czterech wiodących uniwersytetach (St Andrews, Glasgow, Edynburg i Aberdeen), które miały renomę większą nawet niż uczelnie w Anglii. Kultura oświecenia opierała się na lekturach nowych książek i intensywnych dyskusjach, które odbywały się codziennie w miejscach intelektualnych spotkań w Edynburgu, jak „The Select Society”, a później „The Poker Club”, a także na wymienionych szkockich uczelniach[10]. Szkockie oświecenie potwierdziło znaczenie ludzkiego rozumu w połączeniu z odrzuceniem jakiegokolwiek autorytetu, który nie mógł być uzasadniony rozumem. Charakteryzował go dogłębny empiryzm i praktyczność, gdzie głównymi wartościami były poprawa, cnota i praktyczne korzyści dla jednostki i całego społeczeństwa. Wśród szybko rozwijających się dziedzin znalazły się: filozofia, ekonomia, architektura historyczna i medycyna. Główni myśliciele, to: Francis Hutcheson, David Hume, Adam Smith, Dugald Stewart, Thomas Reid, William Robertson, Henry Home, Adam Ferguson, John Playfair, Joseph Black i James Hutton. Oświecenie szkockie wpłynęło na Anglię i kolonie amerykańskie, a w mniejszym stopniu na kontynentalną Europę[11].
↑William R. Nester, The Great Frontier War: Britain, France, and the Imperial Struggle for North America, 1607–1755 (Praeger, 2000) s. 54
↑Eric J. Evans, The forging of the modern state: early industrial Britain, 1783–1872 (1996) s. 31
↑Ann M. Carlos, Stephen Nicholas. "'Giants of an Earlier Capitalism': The Chartered Trading Companies as Modern Multinationals." Business history review 62#3 (1988) s. 398-419
↑Anthony Armstrong, The Church of England: the Methodists and society, 1700–1850 (1973)
↑John Rule, Albion's People: English Society 1714–1815 (1992) rozdz. 2–6
↑Matthew Daniel Eddy, "Natural History, Natural Philosophy and Readership", w: Stephen Brown, Warren McDougall, The Edinburgh History of the Book in Scotland, Vol. II: Enlightenment and Expansion, 1707–1800 (2012), s. 297-309 online
↑David Daiches, Peter Jones, Jean Jones, A Hotbed of Genius: The Scottish Enlightenment 1731–1790 (Edinburgh, 1986)