W styczniu 1919 jednostkę przemianowano na 5 eskadrę wywiadowczą[4].
W tym miesiącu przegrupowała się ona transportem kolejowym na lotnisko Hureczko koło Przemyśla i włączona została w skład III Grupy Lotniczej[5][6].
Grupa podporządkowana została Dowództwu Grupy „Wschód” gen. Tadeusza Rozwadowskiego[6].
W tym okresie posiadała cztery samoloty, z czego dwa były darem od lotnictwa wielkopolskiego[5].
Spod Przemyśla eskadra startowała na akcje szturmowe mające na celu uniemożliwienie przerwania przez wojska ukraińskie połączenia kolejowego Lwów – Przemyśl.
16 lutego, w czasie jednej takich z akcji, zginęli por. obs. Jan Pareński i sierż. pil. Jerzy Szeruda[5].
Raport Inspektora Wojsk Lotniczych z 13 marca 1919 wykazuje, ze eskadra w tym czasie posiadała 5 samolotów, 2 pilotów i 5 obserwatorów[7].
Z początkiem maja oddziały polskie rozpoczęły przygotowania do ofensywy na froncie ukraińskim. W tym czasie eskadra dysponowała 9 samolotami. Były to: 3 Albatrosy, 2 Rolandy CL-2, 2 Brandenburgi, 1 AEG C-4 i 1 DFW C-5 [8].
Zwycięska ofensywa majowa wojsk polskich odrzuciła daleko od Lwowa wojska ukraińskie.
W związku z tym eskadra została przeniesiona do Stryja, do II Grupy Lotniczej. Współdziałając z 1 Wielkopolską eskadrą lotniczą, wzięła udział w walkach ofensywnych.
W czerwcu na loty bojowe eskadra startowała z lotnisk w Łukach i Buczaczu[6].
W lipcu wróciła do III Grupy Lotniczej i pracując dla sztabu 6 Armii gen. Wacława Iwaszkiewicza, brała udział w zwalczaniu bolszewickich pociągów pancernych[9].
Okres jesienno zimowy eskadra spędziła na lotnisku Dżuryn koło Buczacza. Wykorzystując względnie spokojny okres na froncie, prowadzono szkolenie pilotów i obserwatorów[a]. Na dzień 1 lutego 1920 eskadra wchodziła w skład III Grupy Lotniczej, posiadała 7 pilotów, 2 obserwatorów i 5 samolotów[10].
W okresie ofensywy kijowskiej załogi eskadry, operując z lotnisk Żmerynka, Bar i Płoskirów, prowadziły rozpoznanie na korzyść 6 Armii. Dostarczano między innymi dokładnych informacji na temat działania dużych zgrupowań sowieckiej kawalerii[9].
9 kwietnia, w jednym z pierwszych lotów bojowych w rejonie Nowa Uszyca – Michałów została zestrzelona załoga sierż. Solski i ppor. Jarina. Kilka tygodni później zostali zestrzeleni sierż. Solski i ppor. Lepszy[11].
Na początku maja eskadra stacjonowała w m. Rachna Lessowyja[12].
Walki odwrotowe na Ukrainie
W czerwcu i lipcu oddziały polskie prowadziły walki obronno-opóźniające, a Armia Konna Budionnego, będąca głównym przeciwnikiem polskiej 6 Armii, znacznie udoskonaliła metody walki z lotnictwem i stała się jego bardzo groźnym przeciwnikiem[13].
Startując z Płoskirowa, eskadra w sposób ciągłych atakowała nieprzyjacielską jazdę. Szczególnie aktywna była eskadra 9 czerwca w rejonie Koziatynia[13].
W połowie czerwca wycofała się do Tarnopola. Tutaj otrzymała uzupełnienie w postaci kilku angielskich samolotów De Haviland DH.9 i tak wzmocniona przystąpiła ponownie do walki[13].
Od 18 do 22 czerwca walczyła z sowieckimi pociągami pancernymi w rejonie Baru i Żmerynki. W walkach tych wyróżnili się por. Chramiec i por. Giliewicz. 21 czerwca podczas działań przeciwko pociągom pancernym pod Wołoczyskami por. Gilewicz uszkodził jeden z nich[14].
28 czerwca zestrzelona została załoga sierż. Solski i por. Tadeusz Lepszy. Niedługo potem sierż. Solski już po raz drugi uciekł z niewoli.
Podstawą dobrych wyników 5 eskadry była ścisła współpraca z 21 eskadrą niszczycielską, która dysponowała ciężkimi dwusilnikowymi bombowcami niemieckimi typu Gotha G-4 i Friedrischafen G-3[14].
Od 22 czerwca do końca tego miesiąca eskadra wykonała jeszcze ponad 20 zadań bojowych[13].
Na początku sierpnia na lotnisku Lewandówka stacjonowały cztery eskadry 3 dywizjonu lotniczego: 5. i 6 eskadry wywiadowcze, 7. i 15 eskadra myśliwska. Ich wyposażenie stanowiło 6 samolotów wywiadowczych i 10 myśliwskich[17].
Od 10 sierpnia zaczęła się zwiększać liczba codziennych lotów na front. Miało to związek ze skierowaniem się jazdy Budionnego w kierunku Lwowa[17].
16 sierpnia nieprzyjaciel sforsował Bug, a we froncie powstała 25 kilometrowa wyrwa, w którą wtargnęły masy bolszewickiej kawalerii. Dla zamknięcia tej luki dowództwo 6 Armii nie miało już żadnych odwodów prócz kilkunastu samolotów we Lwowie. Tego dnia wszystkie samoloty 3 dywizjonu rzucono do ataku na przeciwnika. Major Faunt le Roy zadecydował, żeby ataki przeprowadzać pojedynczymi maszynami, aby później uniknąć oczekiwania przy tankowaniu i uzbrajaniu samolotów. Nad polem walki pojedyncze samoloty podchodziły do ataku bombowego z wysokości 700 – 800 metrów, a następnie ostrzeliwały kolumny nieprzyjaciela z lotu koszącego aż do wyczerpania amunicji strzeleckiej. Tego dnia dywizjon przeprowadził 49 loty szturmowe bez strat własnych. Straty wojsk sowieckich były wysokie[18].
Przez noc 16/17 sierpnia mechanicy naprawili uszkodzone i postrzelane samoloty, a rankiem 17 sierpnia wystartowało 19 sprawnych samolotów. Zadanie dywizjonu polegało na wspomaganiu wojsk własnych w rejonie Busk – Krasne, a także powstrzymywaniu kolumn jazdy sowieckiej w marszu na Lwów. Podczas akcji szturmowej pięć samolotów zostało poważnie uszkodzonych w zderzeniach z jeźdźcami (sic!). Tego dnia kawaleria Budionnego poniosła bardzo wysokie straty, a natarcie sowieckiej 6 Dywizji Kawalerii zostało odparte wyłącznie przy pomocy samolotów. Łącznie 17 sierpnia 19 maszyn wykonało 69 lotów szturmowych.
Następnego dnia pogorszyły się znacznie warunki atmosferyczne. Wykonywano loty wywiadowcze a później atak na oddziały czerwonoarmistów grupujące się północny wschód i wschód od Lwowa. Tego dnia po południu ceł ataków lotniczych został przesunięty w okolice Żółtańca, gdzie następnego dnia zamierzano wykonać przeciwuderzenie własnej kawalerii[19].
Dzień 18 sierpnia był dniem największego wysiłku bojowego lotników w czasie obrony Lwowa. Przeprowadzono wówczas 72 loty bojowe. W walkach tych na szczególne wyróżnienie zasłużyli por. Kalkus, sierż. Solski i ppor. Turbiak[20].
Wieczorem 18 sierpnia, z powodu zagrożenia naziemnego lotniska w Lewandówce, wszystkie eskadry 3 dywizjonu przeleciały na lotniska pod Przemyślem. W ciągu następnych trzech dni działalność lotnicza została znacznie ograniczona. Dało o sobie znać przemęczenie załóg i zużycie samolotów[21].
W związku z poprawą sytuacji operacyjnej na froncie, już 24 sierpnia eskadra powróciła do Lwowa[21].
Działania eskadra walnie przyczyniła się do porzucenia przez bolszewików zamiaru zdobycia Lwowa[5][9].
Również na początku sierpnia załogi eskadry intensywnie latały. Do 10 sierpnia jednostka wykonała 15 lotów bojowych[14].
Polska kontrofensywa
Podczas polskiej kontrofensywy, eskadra nadal zwalczała oddziały konne Budionnego. W walce utraciła wszystkie samoloty. Zmusiło to dowództwo lotnictwa do wycofania jednostki do odwodu Naczelnego Dowództwa na lotnisko Hureczko pod Przemyślem celem uzupełnienia załóg i samolotów[22]. W dalszych działaniach wojennych jednostka ta już nie wzięła udziału[23].
Tu eskadra doczekała się rozejmu[b][5][15].
W okresie wojny załogi eskadry wykonały 362 loty bojowe; spędziły 676 godzin w powietrzu[5][9]. Zginęło 7 lotników[25].
Eskadra w okresie pokoju
W sierpniu 1921 eskadra weszła w skład VII dywizjonu wywiadowczego nowo formującego się 3 pułku lotniczego[26].
Do Poznania przybyła transportem kolejowym w połowie września.
Początkowy okres pokojowej pracy na lotnisku Ławica nie był łatwy. Personel otrzymał zakwaterowanie w drewnianych, częściowo zdewastowanych, poniemieckich barakach.
Występował niedostatek samolotów i pomocniczego sprzętu. Uniemożliwiało to zorganizowane szkolenie załóg i personelu naziemnego[9].
W 1922, w istniejących pułkach lotniczych, rozpoczęto unifikację samolotów. Eskadry wywiadowcze 3 pułku otrzymały angielskie Bristole F2B. Nie stanowiło to pełnego rozwiązania problemu zaopatrzenia eskadr w samoloty, ale umożliwiło personelowi technicznemu i parkowi lotniczemu bardziej sprawną naprawę i okresowe remonty sprzętu[27].
W maju, pod nadzorem straży pożarnej, spalono najbardziej zniszczone i zapluskwione baraki mieszkalne. Przy ogromnym aplauzie personelu, eskadra przeprowadziła się do nowych pomieszczeń[28].
Do eskadry sukcesywnie napływali absolwenci Szkoły Obserwatorów Lotniczych i kursów pilotażu, wypełniając luki w etatach[27].
W sierpniu piloci eskadry: st.sierż.pil. Karol Szwencer i plut.pil. Władysław Szulczewski uczestniczyli w zawodach zorganizowanych na lotnisku Ławica zajmując III i IV miejsce[29].
W lutym 1925, rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 2300/org., zapoczątkowano reorganizację lotnictwa wojskowego. Polegała ona między innymi na przeformowaniu eskadr wywiadowczych na „lotnicze” oraz zmianie ich numeracji. Pierwsza cyfra oznaczała numer pułku a następna – kolejność eskadry w pułku[30].
5 eskadra wywiadowcza przemianowana została na 31 eskadrę lotniczą i podporządkowana dowódcy nowo powstałego I dywizjonu lotniczego[29]. We wrześniu 1929 jednostka przemianowana została na 31 eskadrę liniową, a sierpniu 1939, w czasie mobilizacji alarmowej, na 31 eskadrę rozpoznawczą[31].
Jednoczęściową odznakę o wymiarach 60x48 mm wykonaną w złoconym i srebrzonym tombaku stanowi owalny emaliowany wieniec, zwieńczony u dołu tarczą z orłem i biało–czerwoną kokardą. Po bokach tarczy inicjały E.L.L. i numer 5. Pole wieńca wypełnia postać Ikara.
Odznakę wykonał Władysław Buszek ze Lwowa[32].
W okresie funkcjonowania eskadry miały miejsce następujące wypadki lotnicze zakończone obrażeniami lub śmiercią pilota oraz obserwatora[34]:
16 lutego 1919 podczas wykonywania lotu bojowego na samolocie Rumpler C.IV zginęli sierż. pil. Jerzy Szeruda i por. obs. Jan Pareński.
4 lipca 1919 na lotnisku Stryj zginęli na samolocie Albatros C.I sierż. pil. Józef Kargol i por. obs. Julian Jurkiewicz – oficer taktyczny II Grupy Lotniczej.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939; Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Józef Zieliński, Waldemar Wójcik: Lotnicy Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari: 1919–1920. T. 1: Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005. ISBN 83-7441-243-7. OCLC749442378.