13 listopada 1918 roku z frontu włoskiego wróciło do Tarnowa 28 oficerów i 200 szeregowych – Polaków – żołnierzy cesarskiego i królewskiego 57 pułku piechoty pod dowództwem kapitana Bolesława Menderera. W Tarnowie znajdował się także batalion zapasowy c. i k. 57 pp[1]. Początkowo oddział nosił nazwę „57 pułk ziemi tarnowskiej”. W styczniu 1919 roku został przemianowany na „13 pułk ziemi tarnowskiej”, by w lutym otrzymać ostateczną nazwę „16 pułk piechoty”[2][3].
15 grudnia 1918 roku III batalion pod dowództwem kapitana Andrzeja Jana Waisa został skierowany na front ukraiński do Małopolski Wschodniej. Pod koniec grudnia został zorganizowany I batalion, a na początku lutego 1919 roku II batalion i sztab pułku. Duże zasługi przy organizacji oddziału położył porucznik Jan Palewski, adiutant pułku[2].
W czasie, gdy I i III bataliony walczyły w Małopolsce Wschodniej, pozostała część pułku została skoncentrowana w Cieszynie. Tu organizowano kolejne pododdziały, które wzięły udział w walkach na froncie czeskim przy obsadzaniu linii demarkacyjnej. Między innymi w rejonie Skoczowa większy bój stoczyła 4. kompania pod dowództwem porucznika Stanisława Hojnowskiego[5].
8 grudnia 1920 roku pułk przybył do Starokonstantynowa, a następnie pomaszerował do Jeziernej, gdzie 14 grudnia załadował się na transport kolejowy i trzy dni później przybył do swojego stałego garnizonu w Tarnowie[9]. Po przejściu z organizacji wojennej na organizację pokojową 16 pp pozostał w składzie 6 Dywizji Piechoty, która była rozlokowana na terenie Okręgu Korpusu Nr V[10].
19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 28 maja, jako datę święta pułkowego[11]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę zwycięskiego boju stoczonego w 1920 roku pod Murową[9].
Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 18 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych[12].
Po wprowadzeniu nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza[13].
W pułku zorganizowano też specjalną kompanię dla opóźnionych, która szkoliła rekrutów dla potrzeb całego DOK. Żołnierze ci wcześniej z różnych przyczyn opóźnili swoje stawiennictwo w macierzystej jednostce[14].
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[15][c]
Stanowisko
Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne
15 maja 1925 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Wojciechowski zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 16 pułku piechoty[22]. 29 maja 1927 roku w Tarnowie Prezydent RP Ignacy Mościcki wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez obywateli ziemi tarnowskiej[9].
23 sierpnia 1930 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 16 pułku piechoty[25]. Odznaka o wymiarach 38 × 38 mm ma kształt krzyża kawalerskiego, którego ramiona pokryte białą emalią ze złotymi krawędziami. Pośrodku krzyża umieszczona tarcza herbowa Tarnowa z gwiazdą i półksiężycem koloru złotego na tle niebieskiej emalii. Na ramionach krzyża wpisano numer „16” i nazwy pól bitewnych z 1920 roku „DAWIDÓW”, „KRASNE” i „MUROWA”. Czteroczęściowa – oficerska, wykonana w srebrze. Na rewersie próba srebra, imiennik grawera WG oraz numer. Autorem projektu był Jan Małeta. Wykonawcą był Wiktor Gontarczyk z Warszawy[26].
↑Nazwa nieoficjalna pułku nawiązująca do rodowodu jednostki.
↑Mjr dypl. piech. Stanisław Kempski (ur. 14 marca 1892) w marcu 1939 roku był oficerem do zleceń I wiceministra spraw wojskowych. Był także odznaczy Złotym Krzyżem Zasługi[8].
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[16].
↑Gwiazdką oznaczono oficera, który pełnił jednocześnie więcej niż jedną funkcję[17].
↑Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
↑Jan Tomaszewski ur. 21 września 1906. 11 marca 1935 został mianowany porucznikiem ze starszeństwem z 1 stycznia 1935 i 92. lokatą w korpusie oficerów artylerii[19].
↑Dowódca pułku kierował osobiście szkoleniem oficerów i był odpowiedzialny za gotowość bojową, całokształt wyszkolenia, służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku[27].
↑Jan Łuszczki urodził się 8 lutego 1874 roku. Był oficerem c. i k. Armii. W czerwcu 1921 roku pełnił służbę w Dowództwie Odcinka Kordonowego Równo, a jego oddziałem macierzystym był 16 pp. W 1922 roku został zweryfikowany w stopniu podpułkownika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów piechoty. W 1923 roku był komendantem PKU Stanisławów, a w następnym roku komendantem PKU Kamionka Strumiłowa, pozostając oficerem nadetatowym 48 pp. Z dniem 30 kwietnia 1927 roku został przeniesiony w stan spoczynku. W 1928 roku mieszkał we Lwowie[28][29][30][31]
↑13 czerwca 1922 roku Minister Spraw Wojskowych zniósł dotychczasowe stanowisko referenta wyszkolenia pułku piechoty i ustanowił etatowe stanowisko zastępcy dowódcy pułku zaszeregowanego do stopnia podpułkownika, wyznaczanego przez Ministra Spraw Wojskowych. Zakres działania zastępcy dowódcy określał dowódca pułku, przed którym był on całkowicie odpowiedzialny[32]. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.
↑Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[41].
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Andrzej Gładysz: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. 6 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-592-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.