San Bernardo alle Terme

San Bernardo alle Terme
San Bernardo alle Terme
Gewijd aan Bernardus van Clairvaux
Coördinaten 41° 54′ NB, 12° 30′ OL
Gebouwd in ca. 306 / 1598-1600
Kerkprovincie
Titulair kardinaal George Alencherry
Afbeeldingen
Het cassettenplafond van de koepel
Het cassettenplafond van de koepel
Portaal  Portaalicoon   Christendom
Interieur met de twee zijaltaren

De San Bernardo alle Terme is barokke kerk in Rome. Het is een titelkerk en ook een abdijkerk, want verbonden aan een gemeenschap van cisterciënzers.

Geschiedenis

De bouw was een initiatief van Caterina de' Nobili, gravin van Santa Fiora, die daartoe in 1593 een deel van de Horti Bellaiani aankocht, een tuin met antieke ruïnes opgericht door Jean du Bellay. Haar doel was het vestigen van een gemeenschap van hervormde bernardijnen onder leiding van Jean de La Barrière.[1] Deze Franse abt was een vriend van haar die uit zijn waardigheid was gezet op beschuldiging van onmatigheid en ketterij. In afwachting van een herziening van zijn proces bouwde ze voor hem en enkele monniken een huis en een kleine kerk gewijd aan Santa Caterina. Daar hielden de hervormde bernardijnen in 1595 hun eerste algemeen kapittel na hun afsplitsing van de cisterciënzers onder de naam feuillants (in het Italiaans foglianti). In 1598 kwam hun klooster gereed.

De grote kerk gewijd aan Bernardus van Clairvaux werd in 1598-1600 gebouwd in een van de bewaard gebleven hoekgebouwen van de Thermen van Diocletianus, een complex uit het begin van de 4e eeuw n.Chr. In dit ronde hoekgebouw was oorspronkelijk het spheristerium gevestigd, waar balspelen werden gehouden. Deze antieke rotunda met koepel en oculus, zoals het Pantheon, werd getransformeerd in barokstijl. Dit behelsde onder meer het aanbouwen van een rechthoekig koor en het plaatsen van een bakstenen lantaarn op de oculus.[2] Naast de hoofdingang kwamen vier grote ionische pilasters

De bouw was gereed voor het jubeljaar 1600. De gerehabiliteerde Jean de La Barrière stierf in april van dat jaar en kreeg een graf in de kerk. Ze werd in 1602 plechtig ingewijd door zijn vriend, kardinaal Arnaud d'Ossat.[3]

In 1647 voegde Vicenzo de' Nobili, Caterina's neef, een kapel toe aan de San Bernardo alle Terme, die hij wijdde aan Franciscus van Assisi en twee heiligen waarvan hij relieken schonk: Gaudentius en Compagno.

In 1670 verbond paus Clemens X een kardinaalschap aan de kerk, die voor de gelegenheid werd gerenoveerd. Uit deze laatbarokke bouwfase dateert de achthoekige trommel met concave muurvlakken en de dakconstructie die over de koepel werd gebouwd.[4] Binnen kwamen voor het eerst kolossale standbeelden in stucco in de daartoe voorziene nissen.

Kardinaal Giovanni Maria Gabrielli liet boven het koor een bibliotheek inrichten en zorgde voor het verfraaien van de altaren met onder meer schilderijen.

In de Franse tijd werd de feuillantenorde ontbonden en kwamen klooster en kerk in handen van de cisterciënzers. Sisto Benigni was in 1803 de eerste abt van de nieuwe gemeenschap. In 1824 ging de San Bernardo alle Terme fungeren als parochiekerk, maar de vervallen toestand bemoeilijkte dit. Het gebouw kampte met ernstige vochtproblemen en de koepel was instabiel. In 1850-1857 was de kerk gesloten voor restauratie. De barokke lantaarn bleek te zwaar voor de koepel en werd vervangen door een lichter exemplaar.

Door een wet van 1873 werd San Bernardo alle Terme zoals veel ander religieus patrimonium staatseigendom. Als gevolg van deze onteigening raakte de rijke bibliotheek verspreid en werden de kloostergebouwen gebruikt als legerkazerne. In 1906 werd de parochie door paus Pius X ontbonden en kwam de kerk weer toe aan de cisterciënzers.

Architectuur en kunst

Het ronde schip heeft een diameter van 22 meter. Het barokke plafond is bekleed met achthoekige cassetten uitgevoerd in stucwerk, die naar boven toe steeds kleiner worden. Er zijn geen ramen, zodat licht en schaduw geworpen door de oculus ten volle tot hun recht komen. Het hoofdaltaar bevindt zich op de overgang van het schip naar het koor en er zijn ook twee zijaltaren gewijd aan Bernardus van Clairvaux en Robert van Molesme. Nog in het schip staan de grafmonumenten van Jean de La Barrière (opgericht in 1626) en Carlo Finelli (een neoclassicistisch werk van Rinaldo Rinaldi).

De acht heiligenbeelden die in nissen in de kerk staan, zijn rond 1670 gemaakt door de beeldhouwer Camillo Mariani (1567-1611) uit Vicenza.[5] Zij vormen een goed voorbeeld van de maniëristische stijl, maar dan de Venetiaanse variant. De drie meter hoge beelden, die afwisselend naar links en naar rechts kijken, stellen voor: H. Augustinus, H. Monica, H. Maria Magdalena, H. Franciscus, H. Bernardus, H. Catharina van Alexandrië, H. Catharina van Siena en H. Hiëronymus.

Links van het koor ligt de sacristie en rechts de kapel van Sint-Franciscus. Die laatste is een familiekapel die in 1647 als ex voto werd aangebouwd in opdracht van Vicenzo de' Nobili. Blikvanger is het marmeren standbeeld van Franciscus van Assisi in extase, terwijl hij de stigmata ontvangt. Dit expressieve werk wordt toegeschreven aan Jacopo Antonio Fancelli, een leerling van Bernini die ook veel stucwerk in de kapel voor zijn rekening nam. In de kapel is voorts in 1869 de nazarener Johann Friedrich Overbeck begraven. Twee jaar later voltooide zijn medewerker Karl Hoffmann zijn epitaaf, bestaande uit een ligbeeld in een nis. De geprononceerde gelaatstrekken wijzen op het gebruik van een dodenmasker.[6]

Titelkerk

De San Bernardo is sinds 1670 een titelkerk. Houders van de titel waren:

Literatuur

Voetnoten

  1. ↑ Affanni e.a. 1993, p. 67
  2. ↑ Affanni e.a. 1993, p. 70, 72
  3. ↑ Affanni e.a. 1993, p. 73
  4. ↑ Affanni e.a. 1993, p. 75
  5. ↑ Affanni e.a. 1993, p. 74
  6. ↑ Affanni e.a. 1993, p. 92
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina San Bernardo alle Terme op Wikimedia Commons.