Lijst van historische kerken in Oost-Friesland

Oost-Friesland

Deze lijst van historische kerken in Oost-Friesland bevat de kerken in Oost-Friesland, meer in het bijzonder de kerken in de Landkreisen Aurich, Leer en Wittmund alsmede de kreisfreie stad Emden. Opgenomen zijn de kerken die gebouwd zijn voor 1933.

Veel van de opgenomen kerken hebben een oudere voorganger gehad. Deze oudere kerken verdwenen als gevolg van sloop wegens bouwvalligheid, (in de oudste tijden werden houten kerken vervangen door stenen kerken), dan wel gingen zij ten onder door oorlogs- of natuurgeweld. Dat lot trof in de twintigste eeuw ook vrijwel alle synagoges. Enkel de synagoge in Dornum bleef gespaard.

Geschiedenis

Oost-Friesland is tegenwoordig een grotendeels protestantse streek. Het westelijke deel, de (Krummhörn, Emden, Reiderland, Moormerland en Leer) is overwegend hervormd, de rest is overwegend luthers. Daarnaast zijn er vijf gereformeerde gemeentes in het westen van de landstreek en meerdere vrije gemeenten, met name Baptisten en Mennonieten.

Voor de Reformatie maakte het westelijke deel van Oost-Friesland deel uit van het middeleeuwse bisdom Münster. Samen met de Groningse Ommelanden vormde dit deel het Aartsdiakonaat Frisia, dat werd onderverdeeld in proosdijen. Het oostelijke deel, grotendeels overeenkomend met het Landkreis Wittmund en een deel van het Landkreis Aurich, maakte deel uit van het toenmalige aartsbisdom Bremen.

Na de Reformatie was er lange tijd geen ruimte voor de katholieke kerk. Pas in 1776 werd de eerste nieuwe katholieke kerk gebouwd. De katholieke kerk kende een duidelijke groei na de Tweede Wereldoorlog toen nogal wat Heimatvertriebene uit de voormalige Duitse gebieden in Oost-Europa hier terechtkwamen.

Materiaal

De eerste kerken in Oost-Friesland waren van hout. Vanaf halverwege de twaalfde eeuw werden stenen kerken gebouwd. In het oosten van Oost-Friesland, het deel dat tot Bremen hoorde, werden de oudste stenen kerken van graniet gebouwd, de kerk van Marx is een goed bewaard voorbeeld. In het westelijk deel werden de eerste kerken van tufsteen gebouwd. De kerk van Arle is een van de weinige die bewaard zijn gebleven.

De grote meerderheid is echter in baksteen gebouwd. De introductie van baksteen was relatief laat, vanaf de dertiende eeuw. Net als in Noord-Nederland waren het de kloosters die een grote rol speelden in de herintroductie van de baksteen.

Architectuur

De oudste kerken zijn vaak eenvoudige zaalkerken in romaanse stijl. De kerken kenmerken zich door kleine rondboogvensters en een veelal inspringende apsis. Afhankelijk van de mogelijkheden van de steensoort worden versieringen aangebracht.

Typerend voor Oost-Friesland is de romanogotiek, hier ook wel "Frühgotik" genoemd, een overgangsstijl tussen romaans en gotiek die het deelt met het aangrenzende Groningerland. Een fraai voorbeeld is de kerk van Grimersum.

Kerken

Plaats Naam Afbeelding Stichtingsjaar Geloofsrichting Opmerkingen
Amdorf Kerk van Amdorf 1769 Luthers Vervanging voor eerdere romaanse voorganger, orgel van Heinrich Wilhelm Eckmann (1773)
Ardorf Kerk van Ardorf Eerste helft 13e eeuw Luthers Deels graniet en tufsteen, preekstoel uit de Sint-Liudgerkerk (Norden)
Arle Bonifatiuskerk Omstreeks 1200 Luthers Tufsteen, granieten fundament, doopvont uit 13e eeuw, orgel van Hinrich Just Müller en Johann Gottfried Rohlfs (1799)
Asel Sint-Dionysiuskerk Omstreeks 1200 Luthers Graniet
Aurich Lambertikerk 1833–1835 Luthers Classicistiche opvolger van middeleeuwse voorganger, orgel van Jürgen Ahrend (1960/1961)
Aurich Sint-Ludgeruskerk 1849 Rooms-katholiek Neoromaans
Aurich Methodistenkerk 1878 Methodisme
Aurich Hervormde kerk 1812–1814 Hervormd
Aurich-Oldendorf Sint-Petruskerk Begin 14e eeuw Luthers Doopvont uit de 13e eeuw
Backemoor Kerk van Backemoor 13e eeuw Luthers Orgel van Johann Friedrich Wenthin (1783)
Bagband Kerk van Bagband Omstreeks 1250 Luthers Doopvont uit de 13e eeuw, orgel van Heinrich Wilhelm Eckmann
Baltrum Alte Inselkirche 1826 Luthers
Baltrum Inselkirche Baltrum 1929/1930 Luthers
Bangstede Kerk van Bangstede Eind 13e eeuw Luthers Orgel van Johann Gottfried Rohlfs (1794–1795)
Bargebur Kerk van Bargebur 1684 Hervormd Gebouwd ondanks fel verzet van lutherse gemeenschap
Bedekaspel Kerk van Bedekaspel 1728 Hervormd Preekstoel uit 1653 vermoedelijk uit oudere voorganger
Berdum Maria-Magdalenakerk 1801 Luthers Houtsnijwerk uit 1650, van Jacob Kröpelin?, waarschijnlijk uit eerdere kerk
Bingum Matteuskerk Begin 13e eeuw Luthers Doopvont uit 14e eeuw
Blersum Kerk van Blersum Omstreeks 1250–1270 Luthers Onderste deel graniet, boven baksteen, doopvont uit 12e eeuw
Blomberg Kerk van Blomberg 1870 Luthers
Böhmerwold Kerk van Böhmerwold 1703 Hervormd Orgel (1828) van Johann Gottfried Rohlfs
Borkum Christuskerk 1899 Luthers
Borkum Maria Sterre der Zee 1880−1882 Rooms-katholiek
Borkum Hervormde kerk 1896/1897 Hervormd Jugendstil
Borssum Hervormde kerk 1912/1913 Hervormd Jugendstil
Borssum Sint-Nicolaaskerk 13e eeuw Hervormd Grafkelder voor lokale hoofdelingenfamilie
Breinermoor Sebastiaan- en Vincentiuskerk 1784 Luthers
Bunde Kerk van Bunde 13e eeuw Hervormd In 1280 uitgebouwd tot kruiskerk, toren uit 1840
Burhafe Sint-Floriaankerk 1821 Luthers Houten klokkenstoel uit 15e eeuw
Buttforde Sint-Mariakerk Omstreeks 1220–1240 Luthers Graniet, orgel van Joachim Richborn (1681)
Campen Gereformeerde kerk 1905 Gereformeerd
Campen Hervormde kerk 13e eeuw Hervormd Kerkklok uit 1295
Canhusen Kerk van Canhusen 1789 Hervormd Klok (1501) uit het Klooster Sielmönken
Canum Kerk van Canum 13e eeuw Hervormd
Carolinensiel Kerk van Carolinensiel 1776 Luthers
Cirkwehrum Kerk van Cirkwehrum 1751 Hervormd
Collinghorst Drievuldigheidskerk 13e eeuw Luthers
Critzum Kerk van Critzum 13e eeuw Hervormd
Detern Stefanus- en Bartholomeuskerk 1806 Luthers Klok (13e eeuw) en doopvont (14e eeuw) uit voorganger
Ditzum Kerk van Ditzum 13e eeuw Hervormd
Ditzumerverlaat Kerk van Ditzumerverlaat 1896 Hervormd
Ditzumerverlaat Baptistenkapel Ditzumerverlaat 1899 Baptisme
Dornum Sint-Bartholomeuskerk Omstreeks 1270–1290 Luthers Orgel van Gerhard von Holy (1710/1711)
Driever Herormde kerk 1875 Hervormd Toren uit 1696 van voorganger
Dunum Kerk van Dunum Omstreeks 1200–1220 Luthers Doopvont uit 13e eeuw
Eggelingen Kerk van Eggelingen 14e eeuw Luthers
Eilsum Kerk van Eilsum Omstreeks 1240–1250 Hervormd
Emden Grote Kerk 13e–15e eeuw Hervormd Tegenwoordig in gebruik als Johannes-a-Lascobibliotheek
Emden Nieuwe Kerk 1643–1648 Hervormd
Engerhafe Johannes de Doperkerk Omstreeks 1260–1290 Luthers Een van de zeven oorspronkelijke Seendkerken in Brookmerland
Esens Sint-Magnuskerk 1854 Luthers Orgel van Arnold Rohlfs (1848–1860)
Esklum Kerk van Esklum 13e eeuw Hervormd Houten voorganger aangetoond
Etzel Sint-Martinuskerk Omstreeks 1230 Luthers Deels graniet
Filsum Sint-Pauluskerk Omstreeks 1250 Luthers
Firrel Andreaskerk 1906/1907 Luthers
Firrel Baptistenkapel Firrel 1936 Baptisme Vervanging van eerdere kapel uit 1896
Flachsmeer Sint-Bernhardkerk 1860/1861 Katholiek
Forlitz-Blaukirchen Kerk van Forlitz-Blaukirchen 1848 Luthers
Freepsum Kerk van Freepsum Midden 13e eeuw Hervormd
Fulkum Maria-Magdalenakerk 1862 Luthers Vervanging van kerk uit de 13e eeuw, doopvont uit 12e eeuw, klokkentoren uit de 13e eeuw
Funnix Sint-Floriaankerk Omstreeks 1330–1400 Luthers Orgel van Johann Friedrich Constabel en Hinrich Just Müller (1760–1762)
Gandersum Kerk van Gandersum 14e eeuw Hervormd
Greetsiel Kerk van Greetsiel Omstreeks 1380–1410 Hervormd
Grimersum Kerk van Grimersum Tweede helft 13e eeuw Hervormd Romanogotische zaalkerk met losstaande klokkentoren
Groothusen Sint-Petruskerk 15e eeuw Hervormd Orgel van Johann Friedrich Wenthin (1798–1801)
Groß Midlum Kerk van Groß Midlum Omstreeks 1250 Hervormd Romanogotische kerk,apsis toegevoegd in 17e eeuw
Großwolde Hervormde kerk van Großwolde Omstreeks 1250–1350 Hervormd Deels gebouwd met materiaal eerdere kerk, doopvont van Bentheimer zandsteen uit circa 1250
Grotegaste Kerk van Grotegaste 1819 Hervormd Klokken uit 1352 en 1364
Hage Sint-Ansgarkerk Begin 13e eeuw Luthers Apsis rechthoekig uitgebouwd en toren aangebouwd in 15e eeuw
Hatshausen Maria-Magdalenakerk 1783 Luthers Gemeenschappelijke kerk met Ayenwolde, grens tussen beide dorpen loopt dwars door de kerk
Hatzum Sint-Sebastiaankerk Eind 13e eeuw Hervormd Oorspronkelijk een kruiskerk, armen in 17e eeuw afgebroken
Hesel Ludgerikerk 1742 Luthers Hergebruik stenen voorganger
Hinte Kerk van Hinte Eind 15e eeuw Hervormd Laatgotiek, klokkentoren uit 13e eeuw
Hollen Christuskerk 1896 Luthers Neogotische opvolger van oudere kerk
Holtgaste Liudgerikerk Eerste helft 13e eeuw Luthers In losstaande klokkentoren een van de oudste klokken van Oost-Friesland gedateerd voor 1300, het koor rond 1290 toegevoegd
Holthusen Kerk van Holthusen 1882 Hervormd
Holtland Mariakerk 13e eeuw Luthers Orgel van Johann Gottfried Rohlfs 1810–1813
Holtrop Sint-Joriskerk Midden 13e eeuw Luthers Orgel van Hinrich Just Müller (1772)
Horsten Sint-Mauritiuskerk Midden 13e eeuw Luthers Baksteen op sokkel van graniet, preekstoel van Jacob Kröpelin (1655), orgel van Samuel Schröder (1731–1733)
Ihren Baptistenkapel Ihren 1854 Baptisme Oudste Baptistenkerk in Oost-Friesland
Ihrenerfeld Kerk van Ihrenerfeld 1907/1908 Hervormd
Ihrhove Kerk van Ihrhove Tweede helft 13e eeuw Hervormd Doopvont van Bentheimer zandsteen uit 16e eeuw
Jarßum Kerk van Jarßum 1797 Hervormd Opvolger van kerk uit circa 1300
Jemgum Hervormde kerk 14e eeuw Hervormd Oorspronkelijk een kapel van de Johanniterorde
Jennelt Kerk van Jennelt Tweede helft 13e eeuw Hervormd Sarkofaag van Dodo zu Innhausen und Knyphausen, orgel (1738) van Johann Friedrich Constabel
Jennelt Baptistenkapel Jennelt Omstreeks 1900 Baptisme Oorspronkelijk een paardenstal, in 1900 als kerk gewijd
Jheringsfehn Kerk van Jheringsfehn 1864 Luthers Staat op de grens tussen Jheringsfehn en Boekzetelerfehn
Juist Zu den heiligen Schutzengeln 1909–1910 Katholiek
Kirchborgum Kerk van Kirchborgum 1827 Hervormd
Landschaftspolder Kerk van Landschaftspolder 1768 Hervormd
Langeoog Inselkirche 1888–1890 Luthers
Langholt Kerk van Langholt 1901 Luthers
Larrelt Kerk van Larrelt 15e eeuw Hervormd Toren omstreeks 1300, timpaan uit ongeveer 1200 uit oudere voorganger, orgel van Johannes Millensis (1618/1619)
Leer Christuskerk 1901 Luthers
Leer Grote Kerk 1785–1787 Hervormd
Leer Doopsgezinde kerk van Leer 1825 Doopsgezind
Leer Sint-Michaëlkerk 1776 Katholiek Eerste nieuwe katholieke kerk in Oost-Friesland na de Reformatie
Leer Lutherkerk 1675 Luthers Na uitbouw in 1738 en 1883 kerkplattegrond in Grieks kruis
Leerhafe Cecilia- en Margarethakerk 15e eeuw Luthers Graniet van voorganger hergebruikt, drie eerdere houten kerken aangetoond
Loga Vredeskerk 1891 Luthers
Loga Hervormde kerk 13e eeuw Hervormd
Logabirum Kerk van Logabirum 14e eeuw Luthers
Logumer Vorwerk Kerk van Logumer Vorwerk 1884 Hervormd Na de ondergang van Logum werd deze kerk gebouwd, de klok (1495) en preekstoel stammen uit de oude kerk
Loppersum Kerk van Loppersum 1866 Hervormd Vervanging van kerk uit 14e eeuw, de oude toren behouden, daarin klokken uit 1411 en 1454
Loquard Kerk van Loquard Tweede helft 13e eeuw Hervormd Doopvont uit 13e eeuw
Manslagt Kerk van Manslagt Omstreeks 1400 Hervormd Doopvont uit de vroege 13e eeuw, orgel van Hinrich Just Müller (1776–1778)
Marcardsmoor Kruiskerk van Marcardsmoor 1907 Luthers
Marienchor Mariakerk 1668 Hervormd Waarschijnlijk vervanging van oudere kerk gezien de klok uit 1479
Marienhafe Mariakerk Omstreeks 1250–1270 Luthers Een van de zeven seendkerken van Brookmerland, doopvont uit begin 13e eeuw orgel van Gerhard von Holy (1710–1713)
Marx Sint-Marcuskerk Omstreeks 1200 Luthers
Middels Kerk van Middels Omstreeks 1200 Luthers Graniet, doopvont uit de 13e eeuw, orgel van Hinrich Just Müller (1784–1786)
Midlum Kerk van Midlum 13e eeuw Hervormd Losstaande toren van voor 1300 geldt als de meest scheefstaande toren ter wereld
Mitling-Mark Kerk van Mitling-Mark 13e eeuw Hervormd Doopvont uit circa 1200
Mittegroßefehn Kerk van Mittegroßefehn 1857 Luthers
Möhlenwarf Kerk van Möhlenwarf 1909 Hervormd
Moordorf Martin Lutherkerk 1893 Luthers
Moorhusen Baptistenkapel (Moorhusen) 1900 Baptisme
Münkeboe Kerk van Münkeboe 1900 Luthers
Neermoor Gereformeerde kerk 1865 Gereformeerd Oudste gereformeerde kerk in Oost-Friesland
Neermoor Hervormde kerk (Neermoor) 1797 Hervormd
Nendorp Kerk van Nendorp 1820 Hervormd
Nesse Mariakerk Omstreeks 1200 Luthers Tufsteen, doopvont uit de 13e eeuw
Neuburg Kerk van Neuburg 1779 Luthers
Neuschoo Bethlehemkerk 1869 Methodisme
Norden Baptistenkerk 1900 Baptisme
Norden Sint-Liudgerkerk Omstreeks 1230–1250 Luthers Grootste kerk van Oost-Friesland, orgel van Arp Schnitger (1686–1693)
Norden Sint-Ludgeruskerk 1885 Katholiek
Norden Doopsgezinde kerk 1662 Doopsgezind
Norderney Evangelische kerk 1879 Luthers Als vervanger van houten voorganger uit 1518
Norderney Sint-Ludgeruskerk 1883 Katholiek
Norderney Stella Maris 1931 Katholiek Ontwerp van Dominikus Böhm in de stijl van de nieuwe zakelijkheid
Nortmoor Sint-Joriskerk 1751 Luthers Orgel (1773–1775) van Hinrich Just Müller
Nüttermoor Sint-Petruskerk Omstreeks 1300 Hervormd
Ochtelbur Kerk van Ochtelbur 13e eeuw Luthers Doopvont uit de 13e eeuw
Ockenhausen Kerk van Ockenhausen Omstreeks 1897 Luthers
Oldendorp Kerk van Oldendorp Begin 14e eeuw Hervormd
Oldersum Kerk van Oldersum 1921/1922 Hervormd Opvolger van vijftiende-eeuwse kerk die in 1916 na brand wegens bouwvalligheid werd afgebroken
Osteel Warnfriedkerk Omstreeks 1260–1270 Luthers Een van de zeven oorspronkelijke Seendkerken in Brookmerland, orgel van Edo Evers uit 1619
Ostgroßefehn Kerk van Ostgroßefehn 1894/1895 Luthers
Ostrhauderfehn Petruskerk 1896 Luthers
Petkum Sint-Antoniuskerk 13e eeuw Luthers Doopvont uit de 13e eeuw
Pewsum Nicolaaskerk 15e eeuw Luthers
Pilsum Kruiskerk Eind 13e eeuw Hervormd Vieringtoren, bronzen doopvont uit 1472, orgel van Valentin Ulrich Grotian (1694)
Plaggenburg Andreaskerk 1904 Luthers
Pogum Kerk van Pogum 1776 Luthers Op ouder fundament, orgel van Johann Adam Berner (1758–1759)
Potshausen Sint-Martinuskerk 1865 Luthers In 1409 werden kerk en dorp door Focko Ukena in de as gelegd, Piëta (rond 1500), retabel uit 1647
Reepsholt Sint-Mauritiuskerk 13e eeuw Luthers Orgel van Johann Friedrich Wenthin (1788/1789)
Remels Sint-Martinuskerk Begin 13e eeuw Luthers Deels graniet en tufsteen, toren uit 1897–1898
Resterhafe Sint-Mattheuskerk Eind 13e eeuw Luthers Granieten fundament
Rhaude Kerk van Rhaude 14e eeuw Luthers
Riepe Kerk van Riepe 1554 Luthers
Roggenstede Kerk van Roggenstede Midden 13e eeuw Luthers Preekstoel uit 15e eeuw, het altaar uit de 16e eeuw stond eerder in de kerk van Dornum
Rorichum Nicolaaskerk 14e eeuw Hervormd Toren duidelijk ouder dan de kerk, waarschijnlijk van voorganger
Rysum Kerk van Rysum 15e eeuw Hervormd Orgel uit 1457, toren vernieuwd in 1585
Sankt Georgiwold Kerk van St. Georgiwold 1689 Hervormd
Siegelsum Kerk van Siegelsum 1822 Luthers Orgel uit 1842–1845 van Arnold Rohlfs
Simonswolde Kerk van Simonswolde Eind 13e eeuw Hervormd Orgel van Hinrich Just Müller (1777)
Spiekeroog Alte Inselkirche 1696 Luthers Oudste kerk op Oost-Friese eilanden
Stapelmoor Kerk van Stapelmoor Begin 13e eeuw Hervormd Kruiskerk in de vorm van een grieks kruis, doopvont uit de 13e eeuw, orgel van Bartelt Immer
Stedesdorf Sint-Aegidiuskerk Omstreeks 1150 Luthers Tufsteen, een van de oudste parochiekerken in het voormalige bisdom Bremen, geldt als oudste bewaard gebleven kerk in Oost-Friesland. Orgel van Valentin Ulrich Grotian (1696)
Steenfelde Kerk van Steenfelde 14e/15e eeuw Luthers In 1429 ingestort en opnieuw opgebouwd
Strackholt Barbarakerk Omstreeks 1240 Luthers Kruiskerk, in 1853 ingrijpend verbouwd, orgel van Gerhard Janssen Schmid (1798–1799)
Suurhusen Hervormde kerk van Suurhusen 13e eeuw Hervormd Toren in Guinnessboek als scheefste in de wereld
Tergast Kerk van Tergast 13e eeuw Hervormd Oudere kerk aangetoond
Thunum Sint-Mariakerk 1842 Luthers Klokkentoren uit 1600
Timmel Petrus en Pauluskerk 1736 Luthers Toren uit 1850
Twixlum Kerk van Twixlum 15e eeuw Hervormd Toren uit 1400, kerk zwaar beschadigd tijdens Tweede Wereldoorlog
Uphusen Kerk van Uphusen Omstreeks 1440 Hervormd Vervanging van eerdere kerk uit 13e eeuw, orgel van W.C.J. Höffgen (1825–1831)
Upleward Kerk van Upleward Eerste helft 14e eeuw Hervormd
Uttum Kerk van Uttum 13e eeuw Hervormd Toren uit 1527, bronzen doopvont uit 1474, preekstoel uit 1580, orgel uit 1660
Veenhusen Kerk van Veenhusen Omstreeks 1400 Hervormd De kerk stond oorspronkelijk in Uphusen, afgebroken en in Veenhusen opnieuw opgebouwd, toren uit 1869
Vellage Kerk van Vellage Omstreeks 1400 Hervormd Enige bewaard gebleven kloosterrestant van de Johanniterorde, toren 15e/16e eeuw aangebouwd
Victorbur Kerk van Victorbur 1250 Luthers Losstaande toren 19e eeuw, retabel uit 1657, preekstoel uit 1697
Visquard Kerk van Visquard Eind 13e eeuw Hervormd Toren rond 1300; in de 18e eeuw gewelven in het schip vervangen door hout, gewelf van het koor behouden, preekstoel uit 1729
Völlen Petrus en Pauluskerk Luthers Klok uit 1330, retabel uit de 15e eeuw, toren uit 1559
Völlenerkönigsfehn Christuskerk 1907 Luthers
Warsingsfehn Jacobikerk 1894 Luthers
Weene Sint-Nicolaaskerk Eind 13e eeuw Luthers
Weener Kerk van Weener 1492 Hervormd Oorspronkelijke kerk in 1230 als apsis gebouwd, in 1462 vergroot met een koor, diverse uitbreidingen, orgel van Arp Schnitger uit 1710, toren uit 1738
Weener Sint-Jozefkerk 1842/1843 Katholiek
Weenermoor Kerk van Weenermoor 1824 Hervormd De derde dorpskerk, twee voorgangers moesten wijken voor de turfwinning
Werdum Sint-Nicolaaskerk 1327 Luthers Koor uit 1476, toren uit 1763; preekstoel uit 1670, retabel en doopvont uit 18e eeuw
Westeraccum Petruskerk Omstreeks 1270–1300 Luthers Apsis met granieten fundament en baksteen. Het oorspronkelijke gewelf is bewaard. Preekstoel uit 1694
Westerbur Kerk van Westerbur 1753 Luthers Gebouwd op de fundamenten van een voorganger, wellicht van tufsteen
Westerende-Kirchloog Sint Martinuskerk Eind 13e eeuw Luthers Doopvont uit 12e/13e eeuw, retabel uit 1652, preekstoel uit 1737, orgel van Johann Friedrich Wenthin (1793)
Westerholt Kerk van Westerholt Omstreeks 1250–1270 Luthers Baksteenkerk gebouwd op granieten basis; preekstoel uit de 16e eeuw
Westerhusen Kerk van Westerhusen 15e eeuw Hervormd Toren uit de 13e eeuw; gotische fresco's; orgel van Jost Sieburg (1642–1643)
Westochtersum Kerk van Westochtersum Omstreeks 1260–1290 Luthers Doopvont uit de 13e eeuw, orgel van Christian Klausing (1734–1737), altaar uit 1740
Westrhauderfehn Kerk van Westrhauderfehn 1848 Luthers Klokkentoren uit 1885/1886
Westrhauderfehn Sint-Bonifatiuskerk 1906 Katholiek Beeld van een Piëta uit circa 1480, wellicht afkomstig uit het opgeheven Franciskanerklooster in Aschendorf
Wiegboldsbur Wibaduskerk 13e eeuw Luthers Een van de zeven oorspronkelijke seendkerken van Brookmerland, bronzen doopvont uit 1496, orgel van Wilhelm Eilert Schmid (1818–1819)
Wiesens Johannes de Doperkerk Midden 13e eeuw Luthers De klokken zijn tijdens de bouw van de kerk gegoten, het zijn de oudste nog in gebruik zijnde klokken in Oost-Friesland
Wiesmoor Kerk van Wiesmoor 1929–1930 Luthers
Wirdum Kerk van Wirdum 14e eeuw Hervormd Avondmaalskelk uit 1592, preekstoel van Jacob Kröpelin (1699)
Wittmund Sint-Nicolaaskerk 1776 Luthers Vervanging van eerdere kerk, uit die oude kerk is een kroonluchter uit 1605 en het altaar uit 1653 bewaard gebleven
Wolthusen Kerk van Wolthusen 1784 Hervormd Vervanging van eerdere kerk, uit die kerk de avondmaalstafel uit 1611, de klok uit 1620 en de preekstoel uit 1648
Woltzeten Kerk van Woltzeten 1727 Hervormd Vervanging van eerdere kerk, fragment van doopvont uit omstreeks 1200
Woquard Mariakerk 1790 Luthers Vervanging van ingestorte kerk; Toren uit 1865, orgel van Hinrich Just Müller (1803–1804)
Wybelsum Kerk van Wybelsum 1700 Hervormd Kansel, avondmaalstafel, kerkbanken en klokken (uit 1494) stammen uit de kerk van het in 1699 in de Eems verdronken dorp Geerdswehr
Wymeer Baptistenkapel Wymeer 1900 Baptisme
Wymeer Kerk van Wymeer 1886 Hervormd