Lijst van gangen in Brussel

De verdwenen Paarlemoergang (Jacques Carabain, 1894-97)

Koer van de Voermansgang (Jacques Carabain, 1895)

De Sint-Jakobsgang (Léon van Dievoet, 1939)

Ooievaarsstraatje

Dit is een lijst van gangen (Frans: impasses) in Brussel. Deze nauwe, doodlopende beluiken zijn typisch voor de stad en herbergden de arbeidersklasse. Op het hoogtepunt in de 19e eeuw waren er bijna 400 zulke gangen. Soms hebben ze een toegangshek of monden ze uit in een koer. In 1866 woonden er ongeveer 27.000 Brusselaars in zulke koertjes (ca. 20% van de stadsbevolking), in 1910 was dit al gedaald tot 10.600 (ca. 5%).

Bestaande gangen

De meeste overgebleven gangen hebben een officiële straatnaam, maar niet altijd.

Nederlands	Brussels	Frans	Bijzonderheden
Bobijngang		Impasse de la Bobine
Ossengang	Kalverdaensganck	Impasse des Bœufs	Tot 1851 was dit de gang van de kalverenweide, in het Frans frivool vertaald als Allée de la Danse des Veaux.
Borgendaalgang		Impasse du Borgendael	Lokaal en museum van het Groot Koninklijk Serment van Sint-Joris der Kruisboogschutters.
Bloemenmeisjesgang		Impasse de la Bouquetière	Een van de weinige nog bewoonde gangen.
Geschenkengang		Impasse des Cadeaux
Liedjesgang		Impasse des Chansons
Paternostergang		Impasse du Chapelet
Paardgang	Keigelstrotje	Impasse du Cheval
Hanegang		Impasse du Coq
Kramersgang		Impasse des Merciers
Kuipgang		Impasse de la Cuve	Vroeger Impasse du Poivre in het Frans
Oudijzergang		Impasse de la Ferraille
Getrouwheidsgang	Zondebokstrotje	Impasse de la Fidélité	Bevat een nis met Jeanneke Pis.
Violiergang		Impasse de la Giroflée
Aalbessengang		Impasse des Groseilles
Oestersgang	Mosselgat	Impasse aux Huîtres	Voormalige losplaats voor mosselboten.
Brillengang		Impasse des Lunettes
Kleine brillengang		Petite impasse des Lunettes
Madrillegang	Madrille straetjen	Impasse Madrille	In de 17e eeuw gebouwd door de heer Madril(le).
Matrozengang		Impasse des Matelots
Roostergang		Impasse du Gril
Ambachtengang		Impasse des Métiers	Vroeger Impassz de la Grille in het Frans
Peterseliegang		Impasse du Persil
Vachtgang		Impasse Poils
Poppegang	Draeckenganck	Impasse de la Poupée	Hier situeert een stadslegende de plaats waar Sint-Gorik de draak doodde. Later kwamen er speelgoedmakers.
Voorzienigheidsgang		Impasse de la Providence
Vierpondengang		Impasse des Quatre-Livres
Omwentelingsgang		Impasse de la Révolution
Ronsmansgang		Impasse Ronsmans	Naar de vroegere eigenaar.
Voermansgang		Impasse du Roulier
Sint-Jakobsgang		Impasse Saint-Jacques, vroeger Allée du Potage
Sint-Niklaasgang		Impasse Saint-Nicolas	Leidt naar Au bon vieux temps.
Sint-Petronillagang		Impasse Sainte-Pétronille of Porte des Roses	Leidt naar het Koninklijk Poppentheater Toone.
Sint-Sebastiaansgang		Impasse Saint-Sébastien
Sint-Ursulagang		Impasse Sainte-Ursule
Schuddeveldgang		Impasse Schuddeveld	Leidt naar het Koninklijk Poppentheater Toone.
Vliergang		Impasse du Sureau
Ossekopgang		Impasse de la Tête de Bœuf
Rozendal		Impasse du Val des Roses
Van Hoetergang		Impasse Van Hoeter
Warschaugang		Impasse de Varsovie, vroeger Allée des Polonais
Glazenmakersgang		Impasse des Vitriers
Slakkengang	Caricollengang	Impasse des Escargots

Verdwenen gangen

(publ. Bruxelles à travers les âges (1884) Enkele gangen die niet langer bestaan:

Nederlands	Brussels	Frans	Bijzonderheden	Afbeelding
Deneubourggang		Impasse Deneubourg	Verdwenen in 1960.
Hellegang		Impasse d'Enfer	Gepubliceerd in "Bruxelles à travers les âges": Maison de la rue Cantersteen N°26 avec l'entrée des impasses de la pervenche et de l'enfer. Dessin original de E. Puttaert
Vertinnersgang		Impasse de l'Étameur	Setting voor de roman Vergeten straat van Louis Paul Boon (1946).
Parelmoergang	Peerlemoergang	Impasse de la Perle d'Amour	De Franse vertaling was fonetisch i.p.v. inhoudelijk. Verdwenen in 1957/1960. Quartier du Deuvelshoek, couloir nord de l'impasse de la Perle d'Amour door Jacques Carabain
Wekkergang		Impasse du Réveil	Verdwenen in 1960.
Snoeimesjesgang		Impasse de la Serpette
Schoenmakersgang		Impasse des Souliers	Verdwenen rond 1950.[1]
Schipgang		Impasse du Navire	Verdwenen in 1970.
Karregang			Uitbraakhaard van de choleraepidemie van 1866.
Regenbooggang		Impasse de l'Arc-en-ciel	Aquarel van Jacques Carabain uit reeks over Brussel: Koer van de Regenbooggang
Maagdenpalmgang		Impasse de la Pervenche	Aquarel van Jacques Carabain uit reeks over Brussel: Maagdenpalmgang en Hellegang in de Kandersteen [sic]
Iepgang
Bummelgang
Landbouwersgang
		Impasse de la Pie
		Impasse Saint-Victor
		Impasse Sainte-Véronique	Verdwenen in 1948.
		Impasse des Ardoises	Verdwenen in 1956.
		Impasse de la Barbe	Verdwenen in 1960.
		Impasse du Bélier
		Impasse Bullinckx
		Impasse du Carrossier
		Impasse du Coffy of des Éperonniers	Verdwenen in 1959 na de brand in cinema Agora.
		Impasse des Corporateurs
		Impasse du Coutelier
		Impasse de la Faucille
		Impasse du Fauconnier
		Impasse de l'Infirmerie
		Impasse du Laboureur
		Impasse de la Lampe
		Impasse de la Maison Rouge
		Passage du Meunier
		Impasse Meert
		Impasse du Météore
		Impasse du Papier	Verdwenen in 1969.

Nauwe stegen die geen gangen zijn

Nederlands	Frans	Opmerkingen
Ezelstraat	Rue du Baudet
Lollepotstraat	Rue de la Chaufferette
Terarkenstraat	Rue Terarken	Blindgemaakte verbinding met de Isabellastraat.
Villa Hermosastraat	Rue Villa Hermosa	Leidde vroeger naar de Terarkenstraat via een verdwenen Jodentrap.
Zeehondstraat	Rue du Chien-Marin	De Franse naam is een letterlijke (foutieve) vertaling van de Nederlandstalige naam.
Ooievaarstraat	Rue de la Cigogne
Bloemenstraat	Rue aux Fleurs
Hérisstraat	Rue Héris	Vroeger "Walloeizepout"
Kinnebakstraat	Rue de la Mâchoire
Rapenstraat	Rue des Navets
Paradijsstraat	Rue du Paradis
Naam Jezusstraat	Rue du nom de Jésus
Land van Luikstraatje	Rue du Pays de Liège
Sint-Annastraat	Rue Sainte-Anne
Eénmansstraatje	Rue d'Une Personne	Naar een stadslegende over een weddenschap van prins de Ligne.
Vander Elststraat	Rue Vander Elst
Korte Violetstraat	Petite rue de la Violette

Literatuur

• Lucia Gaiardo, Gangen in Brussel (= Brussel. Stad van kunst en geschiedenis, nr. 27), Brussel, 2008, 38 blz.
• Bert Mathys, D'impasses op d'Huugstroet en doe ba de stameneis van vreuger en na, 2002
• B. De Meulder, A. Stélandre, P. Van den Eeckhout e.a., Le logement ouvrier dans l'impasse?, in: Les Cahiers de la Fonderie, nr. 6, 1989
• Pol Postal, Estaminets des Marolles, Brussel, 1987
• M. Smets e.a., "Brussel. De Marollen. Anderhalve eeuw stadsvernieuwing", in: Wonen / TABK, 1985, nr. 21‐22, p. 10‐57
• Gustave Abeels, Impasses des Marolles, Brussel, 1985
• Guillaume Des Marez, Guide illustré de Bruxelles, Brussel, 1979 [1917], p. 434
• Jean d'Osta, Les rues disparues de Bruxelles, Brussel, 1976
• Louis Verniers, "Les impasses bruxelloises", in: Le folklore brabançon, 1934, nr. 79-80
• Eugène Bochart, Dictionnaire historique des rues et places de Bruxelles, Brussel, 1857

Bronnen en noten

1. Peter Scholliers, "Proletarische wooncultuur in de 19de eeuw: de Schoenengang in de Brusselse Marollenwijk", in: Tijdschrift voor geschiedenis van techniek en industriële cultuur, 1988, nr. 24, blz. 9‐18

Mediabestanden

Zie de categorie Impasses in Brussels van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.