Geldrop
Geldrop is een plaats [2] in de gemeente Geldrop-Mierlo, in de Nederlandse provincie Noord-Brabant. Geldrop is gelegen aan het Eindhovensch Kanaal en wordt doorsneden door de Kleine Dommel en de spoorlijn Eindhoven - Weert. Per 2023 telt de plaats 29.245 inwoners.[1] Geldrop ligt in het zuidoosten van Nederland, ongeveer zes kilometer ten zuidoosten van Eindhoven. Historisch gezien is Geldrop ontstaan uit 3 kernen: Het eigenlijke Geldrop, Braakhuizen, dat ten oosten van de Kleine Dommel ligt en Hoog Geldrop ten westen van de spoorlijn, de belangrijkste nederzetting van de vroegere gemeente Zesgehuchten. De gemeente Geldrop verenigde zich in 1921 met Zesgehuchten, waarvan het echter in 1972 weer een deel verloor aan de gemeente Eindhoven, met daarop de wijk Tivoli en de gehuchten Riel en Gijzenrooi. Op 1 januari 2004 fuseerde ze met Mierlo tot Geldrop-Mierlo. LiggingGeldrop ligt in De Kempen, tussen Eindhoven en Mierlo. Daarnaast ligt het aan de spoorlijn Eindhoven - Weert en aan de A67 van Eindhoven richting Venlo. Nabijgelegen kernen zijn Nuenen, Tongelre, Aalst, Stratum, Heeze, Mierlo, Eeneind en Tivoli. NaamDe naam Geldrop betekent vermoedelijk: 'Gelders dorp'. Geldrop was vroeger een enclave van het hertogdom Gelre in het Brabantse land. Daarbij is een metathese van de r opgetreden. De plaats Geldrop staat echter als Geeldorp vermeld op een landkaart van Blaeu (Quarta pars Brabantiae cujus caput Sylvaducis) uit 1645. Taalkundig is deze atlas echter geen graadmeter. Een plaquette op het Kasteel Geldrop vermeldt de naam Geldorp. Tot het eind van de 20e eeuw was gedurende langere tijd de opvatting dat de naam zijn oorsprong had in 'Gelle dorp', waarbij 'gelle' een moerasachtig, drassig gebied zou zijn. Hier is etymologisch echter geen bewijs voor. Hele gebieden rond de Kleine Dommel liepen van oudsher regelmatig onder water. De namen Braakhuizen, huizen in het Brak,[3] en Goorstraat, straat naar het Goor,[4] herinneren hier nog aan. Een hogere plek bleef droog. In Geldrop draagt deze nu nog de naam Heuvel. GeschiedenisDe exacte ouderdom van Geldrop is niet bekend. In de loop der tijd zijn er in Geldrop verschillende archeologische vondsten gedaan die getuigen van prehistorische bewoners. Waar ruim 10.000 jaar geleden rendierjagers van de zogenaamde Ahrensburgcultuur hun tenten plaatsten, zijn op Geldropse grond onder andere twee slagstenen met gravures gevonden. Op één ervan is een rendiergewei afgebeeld, op de ander een dansend meisje, dat wel 'Venus van Mierlo' wordt genoemd. In het zuiden van Zesgehuchten zijn vondsten gedaan die duiden op kleine nederzettingen uit de nieuwe steentijd (ongeveer 3000 voor Christus). Vondsten uit de Romeinse tijd en de vroege middeleeuwen zijn aangetroffen ter hoogte van Genoenhuis en Hoog Geldrop. In het najaar van 1989 zijn nabij 't Zand archeologische opgravingen uitgevoerd. Deze hadden een opmerkelijk resultaat. Er werden vier nederzettingen aangetroffen uit de laat-Romeinse tijd en de middeleeuwen: een tijdvak dat de jaren beslaat tussen 350 en 1225 na Christus. Het dorp Geldrop is via schriftelijke bronnen bekend sinds 1296. Het maakte deel uit van de gelijknamige heerlijkheid. Deze viel officieel onder Gelre, maar was omsloten door Brabants gebied. Hoog Geldrop vormde weliswaar met Geldrop één parochie, maar bestuurlijk behoorde dit tot de heerlijkheid Heeze, Leende en Zesgehuchten. De heren van Geldrop bezaten een kasteel en hadden het recht om de pastoor te benoemen. In de loop van de 14e eeuw werden pogingen ondernomen om het gebied bij Brabant te betrekken. Of dit uiteindelijk officieel gelukt is, is niet duidelijk. Wel werd de heerlijkheid in 1462 verkocht aan Philips van Horne, die ook heer was van Heeze, Leende en Zesgehuchten. Sindsdien behoorde het gebied bestuurlijk tot de Meierij van 's-Hertogenbosch. De schepenbank van het dorp bestond al voor 1371. De schepenen zegelden met het gemeenschappelijk zegel, niet met hun eigen wapens. De oudst bewaarde zegelafdruk dateert uit 1561 en vertoont een schild met 3 harten. Gezien de spelling op het zegel (Gheldrop in plaats van Geldrop) is het na 1400 gesneden. Ook het tweede zegel, uit 1616, vertoont zeer duidelijk harten. Dit zegel bleef in gebruik tot de Bataafse Republiek. De Hornes, die meestal in Gaasbeek verbleven, lieten zich door een schout vertegenwoordigen. Na de onthoofding van Willem van Horne, heer van Heeze enzovoort, wegens landverraad in 1580 te Le Quesnoy, werden beide heerlijkheden door landvoogd Parma aan verschillende takken van de Hornes toegewezen. Geldrop bleef in het bezit van Horne tot 1768. Daarna werd de heerlijkheid verkocht aan particulieren en in 1810 afgeschaft door de Fransen. De reformatie is nooit sterk geweest in Geldrop. Een beeldenstorm heeft er nimmer plaatsgevonden. Geldrop was tijdens de retorsieperiode (1629-1648) een toevluchtsoord voor enkele katholieke bisschoppen die uit 's-Hertogenbosch waren verdreven. KerkKatholiekIn de 14e eeuw werd in Geldrop een dorpskerk gebouwd, op de plaats van de huidige Sint-Brigidakerk. Deze kwam in 1648 in handen van de hervormden, die met te weinigen waren om de kerk te onderhouden. De katholieke godsdienst werd onderhouden door de Duitse Orde te Gemert en door de Franciscanen uit Weert, gebieden waar katholieke godsdienstoefeningen mochten worden gehouden. In 1671 bouwden de katholieken een schuurkerk op het terrein van het kasteel. Ondanks teruggaaf van de oude kerk aan de katholieken in 1798 bleef de schuurkerk tot 1823 in gebruik. In 1849 werd in de oude kerk een Vollebregt orgel geplaatst. Eind 19e eeuw wilde men de kerk afbreken, met behoud van de toren. Deze werd na een storm in 1887 echter zo zwaar beschadigd, dat ze eveneens werd gesloopt. In 1891 werd de nieuwe en huidige Sint-Brigidakerk ingezegend, een ontwerp van architect Carl Weber. Het orgel was opgeslagen en werd, in gewijzigde vorm, in de nieuwe kerk geplaatst. Dit orgel wordt het Vollebregt-Smitsorgel genoemd. In 1855 kwamen zes Zusters van Liefde van Schijndel naar Geldrop om kleuteronderwijs en bejaardenverzorging op zich te nemen. Zij stichtten in 1874 een nieuw klooster, waar men zich ook op ziekenverzorging toelegde. In 1931 werd in hun opdracht het Sint Annaziekenhuis opgericht, dat ook tegenwoordig nog bestaat. ProtestantsDe wortels van de Protestantse Gemeente Geldrop gaan terug tot 1649. Toen werd de toenmalige Sint-Brigidakerk genaast door de protestanten. Het interieur werd aangepast en de Statenbijbel die toen gebruikt werd bestaat nog steeds. Omdat er slechts 10 tot 20 protestanten in Geldrop woonden kon de kerk niet goed worden onderhouden. Wel was er een eigen predikant. In 1795 kregen de katholieken hun kerk terug en gingen de Geldropse hervormden samen met Nuenen en Mierlo. In 1824 werd het Van Goghkerkje te Nuenen voor deze gemeente gebouwd. Geldrop had geen protestantse kerk totdat Hubertus Paulus Hoevenaar kasteelheer van Geldrop werd. Hij liet in 1874 op het terrein van het kasteel aan de Hofstraat een eigen kerkje bouwen dat bekendstond als het kerkje van de baron. Ook nam het aantal protestanten geleidelijk toe door de industrialisatie van Geldrop en later door de komst van forenzen die in Eindhoven bij Philips en DAF werkzaam waren. In de jaren 30 van de 20e eeuw werd bovendien de wijk Tivoli gebouwd, die tot 1972 bij de (burgerlijke) gemeente Geldrop behoorde maar daarna bij Eindhoven werd gevoegd. In Tivoli kwam in 1950 een houten kerkje (het Tivolikerkje) dat in 1974 aan de Eindhovense protestantse gemeente werd overgedragen. In 1983 werd dit gebouw gekocht door een evangelicaal kerkgenootschap en ging voortaan De Fontein heten. In 1880 trachtte Anna Maria Catharina Marciena Holmberg de Beckfeld, de kasteelvrouwe van Geldrop, te komen tot een Vrije Gereformeerde Gemeente in Geldrop. Deze had van 1884-1898 een eigen dominee. Toen deze vertrok sloot de VGG zich weer bij de Geldropse hervormden aan, maar niet lang daarna splitsten de Gereformeerden zich weer af en kerkten voortaan in Helmond, later in Eindhoven. In 1945 begon de Gereformeerde Kerk van Eindhoven ook kerkdiensten in Geldrop te verzorgen en in 1967 werd de Gereformeerde Kerk Geldrop-Heeze zelfstandig. De Geldropse Hervormden werden in 1947 zelfstandig en de gemeente omvatte ook Heeze en Tivoli. In 1970 gingen Hervormden en Gereformeerden samen in een federatief verband, Evangelische Kerkengemeenschap Geldrop genaamd. Dit was een van de eerste landelijke toenaderingen aan de basis, die uiteindelijk resulteerde in de kerkfusie van 2004 die zou leiden tot de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland. Om verkeerstechnische redenen werd de kerk aan de Hofstraat gesloopt in 1964 en een nieuwe kerk werd gebouwd, de Goede Herderkerk. Door voortgaande groei van Geldrop en het aantal protestanten kwam er in 1973 een tweede kerk, 't Kruispunt genaamd, gelegen aan de Slachthuisstraat nabij het centrum. De groei bleek echter te zijn overschat en het kerkbezoek liep terug. Daarom werd in 1992 de Goede Herderkerk afgestoten. Deze werd gesloopt in 1995. KasteelHet kasteel werd voor het eerst vermeld in 1403, maar het bestond toen vermoedelijk al veel langer. Nadat het in 1462 aan de Hornes was gekomen, kwam het onder Brabantse zeggenschap. Tijdens de Gelderse Oorlogen werd het beschoten door de Geldersen. Het kasteel had oorspronkelijk een hoge donjon, die zeker tot in 1825 nog intact was, maar later is afgebroken. Bisschop Michael Ophovius van Bisdom 's-Hertogenbosch, die in 1629 verjaagd was door Frederik Hendrik uit 's-Hertogenbosch, vond van 1631 tot 1636 onderdak in het kasteel van Geldrop, voordat hij naar Antwerpen vertrok. Na de afschaffing van de heerlijkheid bleef het kasteel in het bezit van de betreffende familie. In 1881 trouwde de kasteelvrouwe met Hendrik baron van Van Tuyll van Serooskerken. Dit echtpaar kwam in 1912 op het kasteel wonen. Hun zoon Jan trouwde met jonkvrouwe Carolina Quarles van Ufford. Het paar bleef het kasteel bewonen. Uiteindelijk verkochten ze het in 1974 aan de gemeente onder voorwaarde dat het tot nut van de gemeenschap zou blijven voortbestaan. In 1977 werd het kasteel gerestaureerd. Zie ook: Lijst van heren en vrouwen van Geldrop.
Wijken en gehuchten
Bedrijventerreinen
EconomieGeldrop kent veel nijverheid. Industrie vindt men vooral in het noorden van Geldrop, tussen de woonwijken en het Eindhovens Kanaal. Verder kent men in Geldrop een gevarieerde lichte industrie. Een greep uit de industriële activiteiten: DAF (trucks en de divisie 'special products'), bevindt zich tussen de Geldropseweg en het Eindhovens Kanaal, deels op het grondgebied van Geldrop. Special products zijn geavanceerde mechanische producten, zoals landingsgestellen voor straaljagers. Van belang is de fabricage van landbouwwerktuigen (trommelmaaiers, maishakselaars en balenpersen). In Geldrop worden jaarlijks 4000 trommelmaaiers, 1500 ronde balenpersen, 500 maïshakselaars en een 150-tal grootpakpersen geproduceerd. Deze worden vervaardigd door Kuhn, een bedrijf dat in Geldrop 330 medewerkers heeft (2010). Het Geldropse bedrijf is voortgekomen uit P.J. Zweegers & Zoonen, later Kverneland Group geheten. Voorts is er recycling en afvalverwerking (Renewi voorheen Van Gansewinkel / Hoogers). Kunststoffenindustrie, zoals sanitair en antistatische haspels, met name Tiger, opgericht in de jaren 50 van de 20e eeuw als 'Tijger Plastics' en sedert 1955 in Geldrop gevestigd. Het heeft kort de naam 'Tiger Plastics' gehad, een Amerikaans bedrijf had een naam die hier sterk op leek. Koninklijke Peijnenburg B.V., een familiebedrijf dat ontbijtkoek vervaardigt, sedert 1883 geëvolueerd vanuit een bakkerij. De fabriek ligt aan de Nieuwendijk. In het verleden heeft ook Philips een vestiging in Geldrop gehad, waar synchro-cyclotrons werden gebouwd. TextielnijverheidDe textielnijverheid is eeuwenlang de hoofdbron van inkomsten geweest voor Geldrop. Geldrop kende textiel-, en dan vooral lakennijverheid sedert het einde van de 16e eeuw, en de textielindustrie bleef bestaan tot in de tweede helft van de 20e eeuw. Zesgehuchten is al deze tijd agrarisch geweest. Geldrop heet daarom tijdens carnaval Lappegat, zoals Eindhoven tijdens carnaval Lampegat heet. Aanvankelijk was deze in handen van kooplieden die werk uitbesteedden aan thuiswerkers. Onder invloed van enkele kooplieden werd de textielnijverheid gemoderniseerd. Reeds in 1831 had Geldrop een stoommachine. Ook nu nog getuigen enkele monumenten van deze bloeiperiode, met name de gebouwen waarin nu het weverijmuseum Geldrop is gevestigd. Zie ook: Textielindustrie in Geldrop.
WinkelenDe koopavond is op donderdagavond. In Geldrop is de weekmarkt elke woensdagmiddag van 12:30-17:00 uur op de Heuvel. EvenementenEr zijn diverse evenementen in Geldrop.[5] De Geldropse Avondvierdaagse wordt tot de meest geapprecieerde evenementen van de gemeente gerekend. Met carnaval wordt Geldrop ook wel Lappegat genoemd vanwege de textielnijverheid in het dorp. Daarnaast is er sinds 2018 een muziekevenement GeldropsPride genaamd. Dit evenement is georganiseerd om de acceptatie van LHBTi-ers te bevorderen. MonumentenRijksmonumenten Zie Lijst van rijksmonumenten in Geldrop voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Gemeentelijke monumentenHet aantal gemeentelijke monumenten is aanzienlijk. Een selectie hieruit:
Musea
Natuur en Landschap
VerenigingenVerenigingen in Geldrop die op Wikipedia worden beschreven, zijn: Vervoer en verkeerGeldrop is bereikbaar via de A67 en de A270. Openbaar vervoer per trein is er via station Geldrop op de spoorlijn Eindhoven - Weert. Openbaar vervoer per bus is er via Hermes (Bravo: overkoepelende naam van het OV in Noord-Brabant) met o.a. lijnen 24, 320 en 324. Geboren in Geldrop
Woonachtig (geweest) in Geldrop
Zie ookExterne links
Bronnen
Bronnen, noten en/of referenties
Zie de categorie Geldrop van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
|