Compagnie Internationale des Wagons-Lits

Compagnie Internationale des Wagons-Lits et des Grands Express Européens
Compagnie Internationale des Wagons-Lits
Algemene informatie
Land Europa
Hoofdvestiging Parijs
Oprichter(s) Georges Nagelmackers
Eigenaar CIWL
Actief 1872-heden
Website Officiële website
Beheer
Trajecten Verschillende spoorlijnen over heel Europa
Portaal  Portaalicoon   Openbaar vervoer

De Compagnie Internationale des Wagons-Lits (et des Grands Express Européens), vaak kortweg Wagons-Lits of CIWL genoemd, is een in 1872 door de Belgische ingenieur Georges Nagelmackers opgerichte spoorwegmaatschappij voor internationale treindiensten. De maatschappij verzorgde tientallen vaste treindiensten over heel Europa en zelfs een aantal bestemmingen daarbuiten zoals naar Siberië, het Midden-Oosten en Egypte. De bekendste diensten zijn wellicht de Oriënt-Express, Le Train Bleu en de Transsiberië Express.

Geschiedenis

Georges Nagelmackers

Amerika

In het jaar 1867 bracht de Belg Georges Nagelmackers, telg uit een bankiersfamilie, een bezoek aan de Verenigde Staten. Hij raakte hier sterk onder de indruk van de luxetreinen die hier de oost- en westkust met elkaar verbonden. Twee jaar voor de komst van Nagelmackers had George M. Pullman slaaprijtuigen geïntroduceerd, ideaal voor deze langeafstandstreinen, die verschillende dagen onderweg waren. Toen Georges Nagelmackers weer naar huis keerde was het idee voor een Europees netwerk van luxueuze langeafstandstreinen geboren.

CIWL

Enkele jaren na het bezoek aan de Verenigde Staten richtte Nagelmackers op 4 december 1872 de Compagnie Internationale des Wagons-Lits op. De maatschappij kwam van de grond met een startkapitaal van 4 miljoen Belgische franken en de (financiële) hulp van onder anderen de Belgische koning Leopold II van België, die ook belangen had bij de familie Nagelmackers.

Al snel bleek dat het niet vanzelfsprekend was om een netwerk van nachttreinen op te starten zoals dit in Amerika gangbaar was. Europa telt veel verschillende staten die alle wisselende relaties met elkaar hadden. Hoewel er al sinds 1870 een relatieve vrede heerste die tot 1914 zou aanhouden, was het onvermijdelijk dat een trein die alle Europese landen met elkaar zou verbinden van groot politiek belang zou zijn. Om een goed functionerend internationaal spoornetwerk te voorzien diende veel onderhandeld te worden. De diplomatieke banden van Georges' bankiersfamilie hebben hierbij sterk geholpen. Een andere factor waren de nationale spoorwegmaatschappijen van de betrokken landen. Zij zagen er met de CIWL een concurrent bijkomen. Uiteindelijk werd het akkoord bereikt dat de Wagons Lits enkel de wagens zou leveren en dat de locomotieven door de nationale spoorwegmaatschappijen voorzien zouden worden. Hierdoor moest er aan de grens van elk land van locomotief gewisseld worden.

Train éclair

Het duurde uiteindelijk nog tot 1882 tot een eerste proeftrein uitreed. Een trein, die de Train Éclair (Bliksemtrein) gedoopt werd, reed van Parijs naar Wenen, via Straatsburg en München. Intussen werd het eerste officiële traject gepland. De trein zou rijden tussen Parijs en Istanboel. De spoorweg was echter nog niet helemaal afgewerkt. Toen de trein een jaar later, in 1883 voor de eerste maal reed moesten er verschillende keren overgestapt worden op een veerboot om op de eindbestemming te komen. De trein werd Train Express d’Orient gedoopt. Later zou deze bekendstaan als de Oriënt-Express.

Succes

Traject van de Oriënt-Express van 1883 tot 1914
De eerste Oriënt-Express in 1883

Op 4 oktober 1883 werd de Oriënt-Express officieel ingehuldigd. De trein reed toen echter al enkele maanden. Niet lang na de eerste verbinding volgde vele anderen zoals de Nord Express en de Sud Express. Na deze treinen voor zakelijk verkeer kwamen vanaf 1886 badplaatsen, kuuroorden en andere toeristische bestemmingen in beeld. De klanten van het zakelijke verkeer konden in hun vrije tijd ook naar toeristische bestemmingen worden vervoerd met dezelfde kwaliteitsstandaard. Vanaf 1890 kwamen er ook rederijtreinen die bootreizigers naar de vertrekhavens vervoerden, veelal kreeg die trein de naam van de rederij of de eindbestemming van de bootdienst. De CIWL kreeg een steeds groter aandeel van het Europese internationale spoorverkeer en begon ook buiten Europa diensten te organiseren, zoals onder andere de Trans-Siberische spoorlijn en de Trans-Mantsjoerische spoorlijn. Binnen Europa werd de trein geliefd bij verschillende Europese staatshoofden voor hun internationale reizen. De naam van de compagnie werd verlengd tot Compagnie Internationale des Wagons-Lits et des Grands Express Européens en het bekende logo met de twee leeuwen werd ingevoerd. Het hoofdkwartier verhuisde van Brussel naar Parijs, waar een nieuw hoofdkantoor werd gebouwd.

Ook buiten de spoorsector werd de CIWL actief. In 1894 opende ze een dochterbedrijf genaamd Compagnie Internationale des Grands Hôtels, deze keten opende luxehotels in verschillende Europese hoofdsteden, om de reizigers ook op hun bestemming van de nodige luxe te kunnen voorzien. Enkele voorbeelden hiervan zijn het Hôtel Terminus in Bordeaux en Marseille, het Hôtel Pera Palace in Istanboel, het Hôtel de la Plage in Oostende en buiten Europa het Grand Hôtel des Wagons-Lits in Beijing (Peking).

Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog had de CIWL nagenoeg het monopolie op internationale spoordiensten. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden alle internationale treindiensten om begrijpelijke redenen stilgelegd. De rijtuigen werden geconfisqueerd voor militaire doeleinden. Verschillende rijtuigen van de CIWL werden verbouwd tot rijdende ziekenhuizen of tijdelijke vergaderplaatsen. Restauratiewagen 2419 D was hier een van. Op 11 november 1918 werd in dit rijtuig de wapenstilstand getekend. Deze wagen staat sindsdien bekend als het wapenstilstandsrijtuig.

Interbellum

Routes 1919-1921
Restauratiewagen van de CIWL
Maquette van een slaapwagen van de CIWL

Na de wapenstilstand wilde de CIWL haar internationale treinverbindingen herstellen. Dit lukte voor de meeste landen, enkel Duitsland bleek een probleem. In het verdrag van Versailles werd bepaald dat alle Duitse luxetreinen door MITROPA geëxploiteerd moeten worden. Hierdoor moest de CIWL op zoek naar andere verbindingen die niet door Duitsland gaan. De in 1906 geopende Simplontunnel bood een uitweg. De treinen reden nu via Zwitserland naar het oosten en zo konden de meeste verbindingen behouden blijven.

Verder herstelde de CIWL zich uitstekend van de Grote Oorlog. De treindiensten floreerden weer en de maatschappij begon aan een modernisatie. De livrei van de rijtuigen veranderde van oranjebruin-crème naar blauw-goud en de oude houten wagens werden vervangen door nieuwe uit metaal. Ook de dienstregeling werd sterk uitgebreid. Vanaf 1925 werden naast de nachttreinen luxedagtreinen onder de benaming Pullman-trein ingezet. De verbindingen liepen tot in het Midden-Oosten en de CIWL deed nu ook steden als Aleppo, Bagdad, Caïro en Teheran aan. In 1936 werden speciale rijtuigen in dienst genomen die tussen Parijs en Londen konden worden ingezet. Deze reden tot op de veerboot in Duinkerke en waren uitgerust om te kunnen rijden op het Engelse spoorwegnet.

De luxetreinen beleefden in het interbellum hun hoogdagen. Het succes dat de CIWL vóór de oorlog had werd geëvenaard. De wagens werden gedecoreerd door grote artiesten en ook de affiches werden verzorgd door grote namen uit die tijd. De trein vormde de inspiratie voor verschillende filmmakers en auteurs.

Aan het succes van de CIWL kwam abrupt een einde in 1938 met de Anschluss van Oostenrijk bij Duitsland. Hierdoor werd MITROPA ook in dit land actief waardoor de maatschappij opnieuw haar routes moest herzien. Een jaar later werd alle verkeer opnieuw stilgelegd door de oorlogsdreiging. Ten gevolge van de Tweede Wereldoorlog en de communistische expansie verloor de CIWL haar connecties met Centraal en Oost-Europa. Hoewel men na de oorlog weer tot Wenen en verschillende Duitse steden kon reizen was het gouden tijdperk van de Wagons Lits gedaan.

2de helft van de 20ste eeuw

Bioscoopjournaal uit 1956 over een nieuw type slaaprijtuig van Wagon Lits
Aankomst te Brig (Zwitserland) van de nachttrein uit Amsterdam met personeel van de Wagons-Lits

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog begon de CIWL zich meer en meer te concentreren op het organiseren van reizen en het beheer van haar hotels. De naam werd veranderd naar Compagnie Internationale des Wagons-Lits et du Tourisme (CIWLT)en later gewoonweg Wagons-Lits. De CIWL heeft tijdens de oorlog grote verliezen geleden, ook aan materieel. Naast het herstel van bestaand materieel werden in 1955 nieuwe rijtuigen in Amerikaanse stijl gebouwd. Deze hadden een inox-blauwe kleurstelling.

In de loop van de jaren 60 en 70 begon het materieel uit de jaren 20 en 30 gedateerd te raken en renovatie en modernisatie waren nodig. De CIWL besloot om de oude rijtuigen te verkopen of onder te verhuren aan diverse nationale spoorwegmaatschappijen en zich volledig te richten op cateringactiviteiten op internationale treinen. Zo verzorgde de maatschappij de service op een groot deel van de treinen van de Trans Europ Express (TEE). Hoewel de CIWL niet ophield te bestaan en nog enig succes had in haar vernieuwde diensten had ze bijna geen eigen materieel meer. In de loop van het einde van de 20ste en het begin van de 21ste eeuw was het tijdperk van de luxenachttreinen stilaan ten einde gekomen. Internationale ritten gebeuren tegenwoordig vooral per hogesnelheidstrein.

CIWL vandaag

een trein met historische CIWL-rijtuigen, geëxploiteerd door de VSOE

De CIWL is vandaag de dag nog steeds actief, zij het in geheel andere vorm. Zij verzorgt nog steeds vooral de catering op verschillende nachttreinen op het Europese continent. Daarnaast bezit ze nog enkele slaaprijtuigen die geleaset worden door verschillende Europese spoorwegmaatschappijen.

Verschillende historische rijtuigen van de CIWL worden ingezet voor nostalgische treinritten tussen Londen en Venetië: de Venice-Simplon Orient Express (VSOE). Hoewel deze trein de naam Oriënt-Express draagt is hij geen eigendom van de CIWL, maar van een particulier.

Jaartallen van de CIWL

  • 1883 – In het voorjaar van 1883 begint de eerste luxetrein aan zijn reis. Oorspronkelijk werd deze Train Express d’Orient genoemd, later kreeg hij zijn beroemde naam de Oriënt-Express.
  • 1894 – Oprichting van de Compagnie Internationale des Grands Hôtels. Deze 100% dochter exploiteerde hotels om de treinreizigers ook op hun bestemming kwalitatief onderdak te bieden.
  • 1918 – Einde van de Eerste Wereldoorlog. Te Compiègne wordt op 11 november 1918 (om 11.11) in een rijtuig van de Compagnie des Wagons-Lits de wapenstilstand getekend. Later werd dit Wapenstilstandsrijtuig een monument.
  • 1925 – Introductie van luxedagtreinen (Milano-Nizza Express), later als Pullman-treinen aangeduid.
  • 1928 – Wagons-Lits verwerft Thomas Cook & Son.
  • 1967 – Op 2 mei 1967 verandert de Compagnie haar naam in Compagnie Internationale des Wagons-Lits et du Tourisme (CIWLT). De naamsverandering is het gevolg van de nieuwe activiteiten op hotelgebied.
  • 1969 – Nestlé en Wagons-Lits richten het cateringbedrijf Eurest SA op.
  • 1971 – Wagons-Lits gaat zich richten op haar kernactiviteit: de service op dag- en nachttreinen. De CIWLT verkoopt daarom haar eigen materieel aan de diverse spoorwegmaatschappijen.
  • 1972 – Oprichting van Becares (Beheer en catering van restaurants), waarin Nestlé Nederland en Wagons-Lits Nederland beide een aandeel hebben van 50 procent.
  • 1984 – Wagons-Lits wordt 100 procent eigenaar van Eurest International.
  • 1988 - De Wagons-Lits-groep koopt autoverhuurbedrijf Europcar op.
  • 1991 – De Franse Accor-groep krijgt een meerderheidsbelang in Wagons-Lits.
  • 2001 – Als vervolg op de dertig jaar eerder ingeslagen weg, verkoopt de CIWLT nu ook haar eigen werkplaatsen in Europa. Na verkoop van de onderhoudsactiviteiten gaan de werkplaatsen verder onder de nieuwe naam Rail Services International.
  • 2001 – Van mei tot oktober organiseert het Spoorwegmuseum een overzichtstentoonstelling in het kader van het 125-jarig bestaan van Wagons-Lits.
  • 2001 – Op 27 oktober komt er na anderhalf jaar dienst een einde aan de gecombineerde goederen- en reizigersvervoer OverNightExpress (Amsterdam-Milaan). De begeleiding aan boord en (douane)activiteiten m.b.t. het goederenvervoer werden verzorgd door Wagons-Lits.
  • 2002 – Op 14 oktober wordt vanwege de slechte financiële situatie bij NS Internationaal de nachttrein Amsterdam-Praag (D371) vervroegd opgeheven. De nachttrein Amsterdam-Praag rijdt vanaf 2007 weer dagelijks.
  • 2003 – Met de invoering van de nieuwe NS-dienstregeling houdt Wagons-Lits Nederland op te bestaan. Vanaf 14 december 2003 verzorgt het Zwitserse bedrijf CityNightLine de nachttreinen naar Oostenrijk en Zwitserland.

Lijst van CIWL-treinen

In de lijst[1] staan de treinen van de CIWL. Het traject is de route bij de indienststelling, wijzigingen en details staan in het betreffende artikel.

Naam Traject Eerste rit Categorie
Amsterdam-Engadine Express Amsterdam – Frankfurt – Bazel – Chur 1901 Toerisme
Amsterdam-Mons Express Amsterdam en Den Haag – Bergen Henegouwen 1899 Toerisme
Anatolie Express Haydarpaşa – Ankara 1927 Luxetrein
Andalus Express Madrid – Sevilla 1911 Luxetrein
Andalus Pullman Express Granada – Sevilla – Malaga 1929 Toerisme
Ankara Express Haydarpaşa – Ankara 1945 Luxetrein
Arlberg Oriënt Express Parijs en Calais – Wenen – Boekarest 1931 Luxetrein
Ägypten Express Berlijn – Napels 1907 Rederijtrein
Barcelone Express Parijs – Barcelona 1929 Toerisme
Berlin-Budapest (Oriënt) Express Berlijn – Boedapest – Constantinopel 1900 Luxetrein
Berlin-Engadin Express Berlijn – Bazel – Chur 1911 Toerisme
Berlin-Karlsbad-Marienbad Express Berlijn – Karlsbad – Mariënbad 1907 Kuuroord
Berlin-Marienbad-Karlsbad-Wien Express Berlijn – Mariënbad – Karlsbad – Wenen 1904 Kuuroord
Berlin-Neapel Express Berlijn – Napels 1902 Luxetrein
Berlin-Schweiz Express 1901 Toerisme
Berlin-Tirol-Roma Express Berlijn – Merano – Rome 1912 Luxetrein
Bombay Express Calais – Marseille 1897 Rederijtrein
Boulogne/Paris/Ostende-Strasbourg-Vienne Express Boulogne en Parijs en Oostende – Straatsburg – Wenen 1920 Luxetrein
Boulogne/Paris/Ostende-Strasbourg-Prague-Varsovie Express Boulogne en Parijs en Oostende – Praag – Warschau 1920 Luxetrein
Cabourg Express Parijs – Cabourg 1904 Strandtoerisme
Caïro-Luxor Express Caïro – Luxor 1898 Toerisme
Calais-Bruxelles Pullman Express Calais – Brussel 1927 Pullman
Calais-Interlaken-Engadine Express Calais – Interlaken en Chur 1895 Toerisme
Calais-Nice-Rome Express Calais – Parijs – Nice – Rome 1883 Luxetrein
Calais-Nice Express Calais – Parijs – Nice 1884 Luxetrein
Calais-Méditerranée Express (Train Bleu) Londen – Calais – Parijs – Nice 1886 Strandtoerisme
Carlsbad Express Parijs – Karlsbad 1900 Kuuroord
Carpati Pullman Express Boekarest – Brasov 1929 Pullman
Cataluña Express Madrid – Barcelona 1943 Luxetrein
Club Train Londen – Dover – Calais – Parijs 1889 Boottrein
Côte d'Argent Express Parijs – Biarritz – Hendaye 1910 Strandtoerisme
Côte d'Azur Pullman Express Parijs – Ventimiglia 1929 Pullman
Danmark Express Berlijn – Warnemünde – Gedser – Kopenhagen 1907 Luxetrein
Danubiu Pullman Express Boekarest – Galatz 1932 Pullman
Dauphiné-Savoie Express Parijs – Évian en Chambéry en Genève 1904 Kuuroord
Deauville Pullman Express Parijs – Deauville 1927 Pullman
Dunarea Pullman Express Boekarest – Galatz 1929 Pullman
Edelweiss Amsterdam – Bazel – Luzern 1928 Pullman
Engadine Express Parijs en Calais – Chur 1925 Toerisme
Étoile du Nord Parijs – Amsterdam 1927 Pullman
Flèche d'Or Parijs – Londen 1926 Pullman
Fulger Regele Carol I Boekarest – Constanța 1933 Luxetrein
Gibraltar Express Parijs – Algeciras 1896 Rederijtrein
Golden Mountain Pullman Express Montreux – Zweisimmen 1931 Pullman (meterspoor)
Gotthard Express Berlijn – Bazel – Milaan – Genua 1911 Luxetrein
Gotthard Pullman Express Bazel – Zürich – Milaan 1927 Pullman
Hendaye-Luchon Express Hendaye – Luchon 1889 Kuuroord
LLoyd Express Hamburg – Genua 1908 Rederijtrein
LLoyd & Riviera Express Hamburg – Genua en Berlijn – Ventimiglia 1911 Rederijtrein
Londres-Vichy Pullman Express Boulogne – Vichy 1927 Pullman
Luchon Express Parijs – Luchon 1898 Luxetrein
Lusitania Express Madrid – Lissabon 1943 Luxetrein
Maroc Express Madrid – Algeciras 1911 Boottrein
Marseille-Nice Express Marseille – Nice 1889 Strandtoerisme
Méditerranée Express Parijs – Lyon – Marseille – San Remo 1889 Strandtoerisme
Milano-Ancona Pullman Express Milaan – Ancona 1927 Pullman
Milano-Nizza Express Milaan – San Remo – Cannes 1925 Pullman
Milano-Montecatini Express Milaan – Montecatini 1926 Pullman
Milano-Venezia Express Milaan – Venetië 1926 Pullman
Napoli-Palermo Express Napels – Palermo 1902 Luxetrein
Nord Express Oostende en Parijs – Berlijn – St. Petersburg 1896 Luxetrein
Nord Süd Brenner Express Berlijn – Verona – Milaan – Cannes 1897 Luxetrein
Nord Süd Gotthard Express nooit gereden 1898
Nederlandsche Lloyd Express Den Haag – Parijs – Turijn – Genua 1936 Rederijtrein
New York Express Parijs – Cherbourg 1900 Rederijtrein
Night Ferry Londen – Parijs 1936 Spoorpont
Oberland Express Calais – Parijs – Interlaken 1906 Toerisme
Oberland-Léman Express Parijs – St. Maurice en Bern 1904 Luxetrein
Oiseau Bleu Antwerpen – Parijs 1929 Pullman
Oriënt Express Parijs – Istanbul 1883 Luxetrein
Ostende-Bad Kissingen Express Oostende – Bad Kissingen 1910 Kuuroord
Ostende-Karlsbad Express Oostende – Karlsbad 1895 Kuuroord
Ostende-Köln Pullman Express Oostende – Keulen 1929 Pullman
Ostende-Suisse Express Oostende – Straatsburg – Bazel – Luzern 1901 Toerisme
Ostende-Wien Express Oostende – Wenen 1894 Luxetrein
Ostende-Wien-Constantza Express Oostende – Wenen – Constanța 1895 Luxetrein
Ostende-Wien-Triëst Express Oostende – Wenen – Triëst 1895 Luxetrein
P & O Overland Express Londen – Calais – Marseille 1935 Rederijtrein
Paris-Aix les Bains Express Parijs – Aix-les-Bains 1903 Kuuroord
Paris-Barcelone Express Parijs – Barcelona 1904 Luxetrein
Paris-Bordeaux Express Parijs – Bordeaux 1889 Luxetrein
Paris-Carlsbad-Prague Express Parijs – Karlsbad – Praag 1921 Kuuroord
Paris-Côte Belge Pullman Express Parijs – Oostende – Blankenberge – Knokke 1928 Pullman
Peninsular Express Calais – Brindisi 1890 Rederijtrein
Puerta del Sol Parijs – Madrid 1969 Nachttrein
St.Petersburg-Wien-Nice-Cannes Express St.Petersburg – Wenen – Nice – Cannes 1898 Luxetrein
Pyrénées Express Parijs – Biarritz en Luchon 1891 Kuuroord
Pyrénées Côte d'Argent Express Parijs – Biarritz – Irun 1921 Strandtoerisme
Riviera Express Marseille – Menton 1897 Toerisme
Riviera-Napoli Express Berlijn en Amsterdam – Cannes – Ventimiglia – Rapallo – Napels 1931 Toerisme
Roma-Firenze-Cannes Express Rome – Florence – Cannes 1908 Toerisme
Roma-Napoli Pullman Express Rome – Napels 1929 Pullman
Rome Express Calais – Parijs – Florence en Rome 1890 Luxetrein
Rotterdamsche LLoyd Express Rotterdam – Marseille 1936 Rederijtrein
Royan Express Parijs – Royan 1898 Strandtoerisme
Simplon Express Calais – Parijs – Milaan – Venetië 1906 Luxetrein
Simplon Oriënt Express Calais – Parijs – Milaan – Triëst – Boekarest en Istanboel en Athene 1919 Luxetrein
Star of Egypt Caïro – Luxor – Shallal 1929 Luxetrein
Sud Express Parijs – Madrid en Lissabon 1887 Luxetrein
Suisse Express Calais – Laon – Reims – Luzern 1891 Toerisme
Suisse Arlberg Express Parijs en Calais – Wenen 1924 Luxetrein
Sunshine Pullman Express Caïro – Luxor – Shallal 1929 Pullman
Train Éclair Parijs – Wenen 1882 Luxetrein
Taurus Express Haydarpaşa – Rayak – Bagdad 1930 Luxetrein
Tirol Express Parijs – Salzburg 1936 Toerisme
Torino-Nizza-Cannes Pullman Express Turijn – Nice – Cannes 1927 Pullman
Torino-Venezia Pullman Express Turijn – Venetië 1928 Pullman
Transatlantique Express Parijs – Le Havre 1900 Rederijtrein
Trans Mandsjoerije Express Vladivostok – Harbin – Changchun 1921 Luxetrein
Transsiberië Express Moskou – Tomsk 1898 Luxetrein
Trouville Express Parijs – Trouville 1886 Strandtoerisme
Trouville Deauville Express Parijs – Trouville – Deauville 1923 Strandtoerisme
Tunis-Oran Express Tunis – Constantine – Algiers – Oran 1902 Luxetrein
Vichy Express Parijs – Vichy 1904 Kuuroord
Wien-Nizza-Cannes Express Wenen – Nice – Cannes 1896 Strandtoerisme
Wien-Roma-Napoli Express Wenen – Rome – Napels – Palermo en Taormina 1911 Luxetrein
Wien-San Remo-Nizza-Cannes Express Wenen – San Remo – Nice – Cannes 1923 Strandtoerisme
Wien-Tirol-Riviera Express Wenen – Bolzano – Cannes 1913 Strandtoerisme

Zie ook