Bài này viết về vụ án Nhà nước Việt Nam xét xử năm 2020. Đối với vụ việc tranh chấp đất đai giữa một số người và chính phủ Việt Nam, xem Tranh chấp đất đai tại Đồng Tâm.
Vụ án Đồng Tâm là vụ án tranh chấp đất đai nổi tiếng ở Việt Nam ở xã Đồng Tâm, huyện Mỹ Đức, thành phố Hà Nội, giữa dân làng Đồng Tâm và chính quyền thành phố, dẫn đến cái chết của 3 sĩ quan và 1 thường dân. Phiên tòa sơ thẩm diễn ra từ ngày 7 đến 14 tháng 9 năm 2020 tại Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội, xét xử 29 bị cáo, gồm các thành viên "tổ Đồng thuận" và người nhà, với các tội danh giết người và chống người thi hành công vụ.
Theo tường thuật của báo chí chính quyền, rạng sáng ngày 9 tháng 1 năm 2020, khi lực lượng công an đang tiến hành xây lắp tường rào bao quanh khu đất tranh chấp ở cánh đồng Sênh, một bộ phận dân làng Đồng Tâm có vũ trang bất ngờ tấn công và sau đó rút về cố thủ trong làng. Trong quá trình truy đuổi, 3 sĩ quan cảnh sát đã bị phục kích và hy sinh. Lực lượng công an tiếp tục truy đuổi đến nhà ông Lê Đình Kình, và bắn hạ ông khi thấy ông Kình đứng đó với quả lựu đạn trên tay.
Vụ án được xét xử công khai tại Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội, dự kiến diễn ra từ ngày 7 đến ngày 17 tháng 9 năm 2020. Hội đồng xét xử gồm 5 người do thẩm phán Trương Việt Toàn, Phó chánh tòa Hình sự Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội làm chủ tọa. Có hơn 30 luật sư đăng ký tham gia bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các bị cáo tại phiên tòa.[1]
Luật sư
Tại phiên tòa, các bị cáo đều có từ 1-6 luật sư bào chữa. Các bị cáo đều đồng ý luật sư bào chữa cho mình. 3 luật sư bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các công an tử vong là luật sư Nguyễn Hồng Bách, Nguyễn Thị Phương Anh, Đỗ Mạnh Linh (đoàn Luật sư TP.Hà Nội) có mặt.[2]
Ngày 7.9
Phòng xử án có khoảng 50% là cảnh sát tư pháp, an ninh; không có bất cứ người nhà các bị cáo nào được vào tham dự phiên tòa và cũng không có người dân thường nào được vào phòng xử án.[3]
Kiến nghị, ý kiến luật sư
Ngày 31.8 và ngày 4.9, nhóm các luật sư bào chữa cho các bị cáo đã nộp bản kiến nghị lên Hội đồng xét sử (HĐXX), trong đó đề nghị triệu tập 22 thành phần tham dự phiên xét xử (trong đó có bà Dư Thị Thành - vợ ông Lê Đình Kình; và vợ Lê Đình Uy); triệu tập ông Nguyễn Đức Chung, Chủ tịch UBND TP.Hà Nội; kiến nghị điều tra lại vụ án…Trả lời kiến nghị này, Thẩm phán - Chủ tọa phiên tòa Trương Việt Toàn cho biết, xét thấy những người này không có liên quan trực tiếp đến vụ án nên HĐXX không triệu tập... Với kiến nghị triệu tập bà Dương Thị Thành, vợ ông Kình; và vợ Lê Đình Uy, HĐXX ghi nhận, xét thấy cần thiết sẽ triệu tập.[2]
Luật sư Đặng Đình Mạnh đề nghị không để Công an TP.Hà Nội điều tra vụ án vì cho rằng không khách quan. Về việc điều tra vụ án, thẩm phán Toàn cho biết, theo Pháp lệnh điều tra thì vụ án xảy ra trên địa bàn TP.Hà Nội nên Công an TP.Hà Nội điều tra là đúng quy định của pháp luật.[2]
Kiến nghị khác
Vào ngày 7 tháng 9, 6 tổ chức xã hội dân sự độc lập và hơn 50 người dân quan tâm đến vụ này ký tên vào Đơn Yêu cầu Khẩn cấp gửi đến Chủ tịch nước, Chủ tịch Quốc hội và Thủ tướng Việt Nam, yêu cầu bảo vệ nhân chứng Bùi Viết Hiểu, chuyển ông đến nơi giam giữ khác không do công an quản lý. Đơn nêu lại Kiến nghị của các luật sư tham gia bào chữa gửi đề ngày 3 tháng 9. Theo đó, một trong những người bị đưa ra xét xử, cụ Bùi Viết Hiểu, khai với luật sư về việc chứng kiến một cảnh sát bắn chết cụ Lê Đình Kình từ phía trước. Lời khai này phù hợp với dấu vết 2 viên đạn xuyên từ ngực ra lưng. Và lời khai này hoàn toàn ngược với kết luận điều tra là cụ Kình bị bắn từ sau lưng. Bản thân ông Bùi Viết Hiểu cũng bị bắn nhưng may mắn sống sót.[4]
Chính vì những điều còn chưa sáng tỏ, nên nhóm luật sư Đồng Tâm bao gồm 13 người đã ký tên trong bản kiến nghị vào ngày 3/9/2020, yêu cầu Toà án Nhân dân (TAND) TP. Hà Nội trả hồ sơ để điều tra bổ sung; Cần triệu tập thêm những người có liên quan đến vụ án như bà Dư Thị Thành (vợ cụ Lê Đình Kình), Nguyễn Thị Duyên (vợ bị can Lê Đình Uy), chiến sỹ cảnh sát đã bắn chết cụ Kình, làm bị thương Bùi Viết Hiểu… Luật sư Ngô Anh Tuấn, người bào chữa cho ông Bùi Viết Hiểu vào tối ngày 7 tháng 9 cho biết HĐXX đã nhận được đơn kiến nghị này nhưng họ gián tiếp từ chối.[5]
Lời khai bị cáo
Bị cáo Lê Đình Công: 47,36ha là đất của dân Đồng Tâm đã được thu hồi và giao cho quân chủng phòng không không quân, phần còn lại là đất nông nghiệp của dân Đồng Tâm. Đại diện UBND xã Đồng Tâm và đại diện quân chủng phòng không không quân đã ký văn bản thống nhất không tranh chấp giữa quốc phòng và người dân.[6]
Ngày 8.9
Lời khai bị cáo
Bị cáo Lê Đình Chức, con trai ông Lê Đình Kình, khai báo nguyên nhân trực tiếp gây ra tử vong cho 3 cán bộ chiến sĩ công an, như sử dụng tuýp sắt có gắn dao bầu chọc nhiều lần vào lực lượng công an; chỉ đạo người khác mang chậu xăng lên đổ xuống hố - nơi có 3 cán bộ công an ngã xuống. Đồng thời, bị cáo Chức cũng là người nhiều lần đổ xăng xuống hố.[7]
Bị cáo Bùi Viết Hiểu thừa nhận đã cùng ông Lê Đình Kình thành lập "tổ đồng thuận" từ năm 2012 với lý do chống tệ nạn tham nhũng xảy ra tại địa phương. Bị cáo này cũng thừa nhận ném 2 chai bom xăng vào đêm xảy ra vụ án. Ngoài ra ông cho là, cáo trạng chưa đúng khi cho rằng toàn bộ đất Đồng Sênh (xã Đồng Tâm) bị thu hồi làm sân bay Miếu Môn. Theo bị cáo, chỉ có 47,3 ha đất Đồng Sênh bị thu hồi phục vụ mục đích quốc phòng, còn lại là đất nông nghiệp.[7]
Bị cáo Lê Đình Công không thừa nhận vai trò chủ mưu cũng như việc bàn bạc với các bị cáo khác trong vụ án chống lại lực lượng chức năng. Tuy nhiên, bị cáo này thừa nhận mình là người đã chỉ đạo những bị cáo khác mua sắm các loại hung khí như dao, tuýp sắt, phóng lợn, chuẩn bị bom xăng, mua lựu đạn bằng nguồn tiền đóng góp của một số người dân. Trong vụ việc xảy ra vào ngày 9.1, bị cáo Lê Đình Công thừa nhận đã có ném đá, bom xăng và lựu đạn.[7]
Kiến nghị, ý kiến luật sư
Luật sư Ngô Anh Tuấn cho biết, ""Trong cáo trạng cũng ghi rõ kế hoạch tấn công vào Đồng Tâm được công an TP Hà Nội đưa ra, đề nghị, UBND TP Hà Nội chấp thuận chủ trương, Bộ Công an phê duyệt. Tuy nhiên chúng tôi lại không được nhìn thấy vấn đề này trong hồ sơ vụ án. Trước đây, các luật sư chúng tôi có đề nghị công khai tài liệu này. Nhưng tôi được nghe rằng đây là tài liệu mật, có thể họ đưa ra khỏi hồ sơ. Nên dù chúng tôi yêu cầu nhưng không được họ cung cấp.[8]
Ngày 9.9
Các luật sư tiếp tục không được gặp thân chủ trong ngày xử thứ ba.[9]
Đề nghị mức án
Viện kiểm sát nhận định 2 bị cáo Lê Đình Công, Lê Đình Chức có vai trò cầm đầu trong vụ án, bị can Chức có hành vi côn đồ hung hãn, trực tiếp gây ra cái chết của 3 chiến sĩ công an, nên đề nghị 2 người này mức án tử hình. Những bị cáo phạm tội giết người còn lại, theo Viện kiểm sát, đều là đồng phạm giúp sức cho các bị cáo khác về tội giết người. Tuy nhiên không trực tiếp thực hiện hành vi giết chết 3 chiến sĩ công an nên đề nghị thay đổi tội danh truy tố với 19 bị cáo từ tội "giết người" sang tội "chống người thi hành công vụ".[10]
Phản ứng luật sư
Luật sư Đặng Đình Mạnh, nói hồ sơ vụ án có quá nhiều thiếu sót, thì dù với bản án nhẹ nhất, chứ đừng nói tử hình, có khả năng cao là kết án oan sai. Ông lý giải: "Chưa thừa nhận vấn đề các bị cáo có tội hay không, nhưng các luật sư nhìn nhận rằng hồ sơ vụ án có rất nhiều thiếu sót. Chẳng hạn như vấn đề triệu tập người tham gia tố tụng. Tòa không triệu tập Công an TP Hà Nội và nhiều cá nhân, tổ chức khác. Phía cơ quan điều tra cũng không tổ chức thực nghiệm hiện trường vụ án. Với một hồ sơ như vậy, việc kết tội bất kỳ ai trong số các bị cáo cũng có thể dẫn đến oan sai, từ không có tội trở thành có tội, hoặc từ tội nhẹ thành tội nặng.Trong điều kiện đó, bất kỳ đề xuất về hình phạt nào, ở mức độ nào, với bất kỳ bị cáo nào, đặc biệt là đối với bị cáo Lê Đình Công và Lê Đình Chức, thì đều là không thỏa đáng." [9]
Ý kiến luật sư
Ngày 10.9
Đề nghị luật sư
Các luật sư bào chữa đề nghị Viện Kiểm sát công bố một bản kế hoạch được cho là thuộc diện "tối mật" của Công an Hà Nội liên quan đến cuộc đột kích vào thôn Hoành, xã Đồng Tâm, huyện Mỹ Đức, Hà Nội hôm 9/1. Luật sư Hà Huy Sơn và một đồng nghiệp của ông thuộc nhóm các luật sư bào chữa nói, bản kế hoạch có thể làm rõ về tính hợp pháp và mục đích của việc chính quyền điều lực lượng công an đến thôn Hoành.[11]
Lời sau cùng của các bị cáo
Lê Đình Chức: thừa nhận đã đổ xăng xuống hố sâu 4 m giữa hai nhà nhưng cho rằng không biết ba cảnh sát đang ở đó.[12]
Ngày 14.9
Chiều 14/9, Hội đồng Xét xử Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội tuyên án tử hình Lê Đình Công và Lê Đình Chức (hai con trai của Lê Đình Kình) về tội Giết người với cáo buộc họ "chủ mưu, cầm đầu vụ giết người". Cùng tội danh trên, tòa tuyên Lê Đình Doanh (cháu nội của Lê Đình Kình) án chung thân. Bị cáo Bùi Viết Hiểu lĩnh 16 năm tù, Nguyễn Quốc Tiến 13 năm tù, Nguyễn Văn Tuyển 12 năm tù. 23 bị cáo còn lại lĩnh các mức án từ 15 tháng tù treo đến 6 năm tù giam đều về tội Chống người thi hành công vụ. Sau phiên tòa sơ thẩm, thông qua các luật sư của mình, một số bị cáo được cho là sẽ kháng cáo.
Về trách nhiệm dân sự, tại tòa, đại diện gia đình các bị hại yêu cầu các bị cáo bồi thường theo quy định của pháp luật. Trên cơ sở đó, HĐXX buộc mỗi bị cáo thuộc nhóm cầm đầu phải bồi thường 116 triệu đồng cho mỗi gia đình nạn nhân và chu cấp chi phí nuôi dưỡng các con của 3 nạn nhân cho đến khi họ đủ 18 tuổi.[13]
Phó trung đoàn trưởng Trung đoàn Cảnh sát cơ động thủ đô, Bộ Tư lệnh Cảnh sát cơ động, Bộ Công an
3
Dương Đức Hoàng Quân
Tiểu đoàn 1, Trung đoàn Cảnh sát cơ động thủ đô, Bộ Tư lệnh Cảnh sát cơ động, Bộ Công an
4
Phạm Công Huy
Đội chữa cháy và cứu nạn - cứu hộ khu vực 3, Phòng Cảnh sát PCCC và cứu nạn cứu hộ, Công an TP.Hà Nội
Danh sách các bị cáo trong vụ án
Tên
Tội danh bị truy tố
Tội danh bị đề nghị
Mức án bị đề nghị
Mức án sơ thẩm
Lê Đình Công
Giết người
Giết người
Tử hình
Tử hình
Lê Đình Chức
Giết người
Giết người
Tử hình
Tử hình
Lê Đình Doanh
Giết người
Giết người
Chung thân
Chung thân
Bùi Viết Hiểu
Giết người
Giết người
16-18 năm tù
16 năm
Nguyễn Văn Tuyển
Giết người
Giết người
16-18 năm tù
12 năm
Bùi Quốc Tiến
Giết người
Giết người
16-18 năm tù
13 năm
Nguyễn Văn Quân
Giết người
Chống người thi hành công vụ
6-7 năm tù
5 năm
Lê Đình Uy
Giết người
Chống người thi hành công vụ
6-7 năm
5 năm
Lê Đình Quang
Giết người
Chống người thi hành công vụ
6-7 năm tù
5 năm
Bùi Thị Nối
Giết người
Chống người thi hành công vụ
4-5 năm tù
6 năm
Bùi Thị Đục
Giết người
Chống người thi hành công vụ
3-4 năm tù
3 năm tù treo
Nguyễn Thị Bét
Giết người
Chống người thi hành công vụ
3-4 năm tù
3 năm tù treo
Nguyễn Thị Lụa
Giết người
Chống người thi hành công vụ
2-2,5 năm tù
3 năm tù treo
Trần Thị La
Giết người
Chống người thi hành công vụ
3-4 năm tù
3 năm tù treo
Bùi Văn Tiến
Giết người
Chống người thi hành công vụ
5-6 năm tù
5 năm
Nguyễn Văn Duệ
Giết người
Chống người thi hành công vụ
3-4 năm tù
3 năm
Lê Đình Quân
Giết người
Chống người thi hành công vụ
4-5 năm tù
5 năm
Bùi Văn Niên
Giết người
Chống người thi hành công vụ
2-2,5 năm tù
3 năm tù treo
Bùi Văn Tuấn
Giết người
Chống người thi hành công vụ
3-4 năm tù
3 năm
Trịnh Văn Hải
Giết người
Chống người thi hành công vụ
4-5 năm tù
3 năm
Nguyễn Xuân Điều
Giết người
Chống người thi hành công vụ
3-4 năm tù
3 năm tù treo
Mai Thị Phần
Giết người
Chống người thi hành công vụ
2-2,5 năm tù
30 tháng tù treo
Đào Thị Kim
Giết người
Chống người thi hành công vụ
24-30 tháng tù treo
24 tháng tù treo
Lê Thị Loan
Giết người
Chống người thi hành công vụ
30-36 tháng tù treo
30 tháng tù treo
Nguyễn Văn Trung
Giết người
Chống người thi hành công vụ
18-24 tháng tù treo
18 tháng tù treo
Lê Đình Hiển
Chống người thi hành công vụ
Chống người thi hành công vụ
15-18 tháng tù treo
15 tháng tù treo
Bùi Viết Tiến
Chống người thi hành công vụ
Chống người thi hành công vụ
15-18 tháng tù treo
15 tháng tù treo
Nguyễn Thị Dung
Chống người thi hành công vụ
Chống người thi hành công vụ
15-18 tháng tù treo
15 tháng tù treo
Trần Thị Phượng
Chống người thi hành công vụ
Chống người thi hành công vụ
15-18 tháng tù treo
15 tháng tù treo
Phiên tòa sơ thẩm với mức tuyên án gồm 2 án tử hình, 1 án tù chung thân, 12 án tù có thời hạn từ 3 đến 16 năm tù giam, còn lại là các án tù treo tù 15 tháng đến 3 năm.
Phiên toà phúc thẩm
Trong 2 ngày 8 tháng 3 và ngày 9 tháng 3 năm 2021, Phiên Phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao TP.Hà Nội xét xử kháng cáo của 6 bị cáo đã tuyên cả 6 bị cáo y án sơ thẩm.[14]
