Đài ATV đã mua quyền phát sóng bộ phim ở Hồng Kông và đổi tên thành Tam quốc diễn nghĩa siêu trí bản, trình chiếu trên kênh ATV Home ở Hồng Kông và Đài Loan có kèm phần lồng tiếng, đồng thời mời Phùng Lượng Nỗ dẫn chương trình Tam quốc khởi kỳ lục để giúp cho khán giả thấu hiểu được tác phẩm. Kênh truyền hình vệ tinh NHK 2 của Nhật Bản đã mua bản quyền phát sóng bộ phim tại Nhật Bản và tác phẩm được trình chiếu trên NHK với phần lồng tiếng Nhật.
Tóm tắt nội dung
Cuối thời Đông Hán, núi sông đại loạn, triều đại của Hán Linh Đế sắp diệt vong. Có 10 thị giả làm trắng đen lẫn lộn, gây ra sự hỗn loạn và bát nháo. Bên ngoài, anh em nhà họ Trương hô vang khẩu hiệu "Thiên tử đã chết, Khăn Vàng nên đứng dậy", từ đấy gây ra một cuộc nổi dậy lớn của nông dân. Đột nhiên, khắp nơi như có ngọn lửa âm ỉ, gia thế của họ Lưu dường như lâm nguy, giống như một tòa nhà sắp sụp đổ. Để rồi các vị anh hùng xuất hiện trong lúc nguy nan: Tào Tháo, Công Tôn Toản, Viên Thuật, Viên Thiệu, Lã Bố, Lưu Bị, Tôn Sách, Quan Vũ, Trương Phi, Gia Cát Lượng và nhiều anh hùng khác tiếp tục xuất hiện, từ đấy bức màn Tam Quốc được mở ra...
Tác phẩm mô tả toàn bộ giai đoạn từ thời Hán Hòa Đế trị vì vào năm 88 Công nguyên, cuộc nổi loạn băng Khăn Vàng vào cuối thời Đông Hán, các lãnh chúa phong kiến tranh giành ngai vàng, đến Tam quốc sau trận chiến khốc liệt ở Xích Bích, và cuối cùng là sự kiện Tấn Vũ Đế lên ngôi năm 266 Công nguyên, thống nhất đất nước. Trận chiến cụ thể bắt đầu với cuộc nổi dậy Khăn vàng và kết thúc với việc Tư Mã Viêm truất ngôi của Tào Phi trong cảnh cuối cùng. Xuyên suốt toàn bộ tác phẩm là khoảng thời gian dài tới 178 năm, nhiều nhất trong số các bộ phim cổ trang Trung Quốc. Trong tác phẩm, Lưu Bị, Gia Cát Lượng, Tào Tháo, Quan Vũ và Trương Phi là những nhân vật chủ chốt trong cốt truyện.
Một trong những đạo diễn của Tam quốc diễn nghĩa là Vương Phù Lâm, người cũng chỉ đạo một bộ phim khác cũng chuyển thể từ một trong Tứ đại danh tác là Hồng lâu mộng.[18][19] Đạo diễn Thái Hiểu Tình thì từng thực hiện các bộ phim chính kịch hiện thực như Tam gia thân, Sa đà tuế nguyệt hay Cô nương Trung Quốc, song chưa bao giờ làm phim cổ trang. Song ông chia sẻ rằng: "Nếu bạn nói bạn không làm được thứ mà mình chưa từng làm, thì bạn sẽ chẳng làm gì cả và chẳng thể làm được gì hết."[20]
Để ghi hình tác phẩm, các dân binh của Quân đội Giải phóng Nhân dân đã được huy động đóng vai lính trong bộ phim, cộng thêm 400.000 nhân viên để xây dựng hai phim trường điện ảnh và truyền hình - phim trường Vô Tích và phim trường Trác Châu.[21][22] Khi chọn dựng thành phố phim trường Tam quốc tại Vô Tích, đạo diễn Thái Hiểu Tình (người chịu ảnh hưởng bởi các bộ phim của Liên Xô) chia sẻ: "Tôi đã xem bộ Chiến tranh và hòa bình và ghen tỵ vì họ có thể quay cảnh hoành tráng đến thế. Vì thế tôi thấy rằng để có được cảnh quay tốt như vậy, tôi chỉ có thể quay ở cơ sở tốt."[20]Tam quốc diễn nghĩa tiêu tốn tới 170 triệu Nhân dân tệ để sản xuất,[23] trở thành bộ phim truyền hình đắt đỏ nhất được sản xuất trong lịch sử Trung Quốc. Trước năm 1994, hầu hết các tác phẩm điện ảnh lẫn truyền hình của Trung Quốc đều lấy bối cảnh nhà Thanh.[20] Gần 100 triệu Nhân dân tệ được sử dụng để xây dựng phim trường và 70 triệu nhân dân tệ được sử dụng để ghi hình phim. Chỉ đạo nghệ thuật Hà Bảo Thông là người chịu trách nhiệm cho mảng thiết kế hiện trường.[24] Khi bắt đầu công đoạn sản xuất, hai phim trường lớn nhất Trung Quốc được xây dựng tại Trác Châu và Vô Tích, mỗi phim trường có diện tích 1.200 mét vuông,[25] tổng chi phí của hai phim trường lần lượt là khoảng 40 triệu Nhân dân tệ và 10 triệu Nhân dân tệ; "Cung điện Võ Vương", "Thuỷ Trại Trấn" và "Chùa Cam Lộ" thuộc chuỗi cảnh "Thành Tam quốc" ở phim trường Vô Tích[24] có giá trị hơn 100 triệu Nhân dân tệ; "Tường thành nhà Hán", "Nhai đạo" và "Đổng Tước Đài" ở Trác Châu có giá khoảng 30 triệu Nhân dân tệ; ngoài ra, hơn 1.000 loại quần áo và hơn 30.000 bộ có giá khoảng 5 triệu Nhân dân tệ, gần 70.000 đạo cụ có giá khoảng 7 triệu Nhân dân tệ. Để ghi hình cấp tốc bộ phim, ê-kíp đã huy động tới 120 phương tiện, số lượng đạo cụ cũng lên 100.000 chiếc.[26]
Tam quốc diễn nghĩa có ba trận chiến nổi tiếng và hào hùng trong lịch sử Tam Quốc: Trận Quan Độ, Trận Xích Bích và Trận Di Lăng. Rất nhiều mô hình đã được sử dụng để dựng ba trận đánh này.[24] Lấy trận Quan Độ làm ví dụ (được ghi hình vào tháng 6 năm 1992), trận đã sử dụng binh lực của sư đoàn có giá khoảng 400.000 Nhân dân tệ. Một đội ngũ nghệ thuật kỹ xảo đã được tổ chức đặc biệt để quay các cảnh chiến đấu của Trận Xích Bích, những trận thuỷ chiến phức tạp và tàu chiến bốc cháy. Nhóm diễn đóng thế tham khảo dữ liệu của môi trường thực tế và tạo ra 14 tàu chiến mô hình, 150 lều quân sự, lò đun nước, 10 cổng và hình rơm theo tỷ lệ 8:1 hoặc 12:1. 4.000, 1.500 sĩ quan và binh lính (người bằng thạch cao), 2.000 quân kỳ, 30 kho thóc, và một doanh trại thuỷ lục, chỉ riêng việc này đã tiêu tốn hàng trăm nghìn Nhân dân tệ.[27] Riêng ở các phân cảnh cuộc nổi dậy của băng Khăn vàng, đạo diễn Thái Hiểu Tình kể rằng ông và ê-kíp từng phải đi khắp Bắc Kinh để quay những cảnh trên. Cuối cùng bối cảnh đã được lựa chọn ở Thiên Mạc, Diên Khánh. Vị đạo diễn kể: "Việc chọn bối cảnh cho đoạn này tốn nhiều thời gian. Chúng tôi đã phải đi khắp các vùng ngoại ô Bắc Kinh. Để quay được cảnh kiểu này, trước hết đó phải là nơi hoang vắng, thứ hai là không có cột điện thoại, và thứ ba khái niệm nghệ thuật của tác phẩm phải nhất quán, chứ không chỉ chăm vào một vùng đất hoang."[20]
Thiết kế trang phục
Về mặt thiết kế trang phục, các nhà thiết kế đã nghiên cứu rất kỹ lưỡng. Tuỳ theo từng thời điểm mà lốt phục trang và tạo hình sẽ thay đổi để phù hợp với bối cảnh. Chẳng hạn như Lưu Bị, Quan Vũ và Trương Phi là dân thường. Về sau Lưu Bị lên làm chủ công, còn Quan Vũ và Trương Phi làm tướng. Trang phục của họ lúc đó đều thay đổi.[20]
Tuyển vai
Tôn Ngạn Quân có làn da trắng nên lúc đầu muốn thủ vai Tào Tháo, song đạo diễn lại nghĩ ngoại hình của anh hợp với Lưu Bị hơn. Thực tế cho thấy quyết định của đạo diễn là đúng đắn, khi Ngạn Quân thể hiện được thần thái chính trực, nhân từ và hiền lành của Lưu Bị.[24] Ngoài ra, Lục Thụ Minh (vai Quan Vũ) và Lý Tĩnh Phi (vai Trương Phi) cũng được cho là có ngoại hình giống các nhân vật trong nguyên tác. Lục Thu Minh còn tự thú nhận trong một chương trình truyền hình rằng mình được chọn vì có đôi mắt giống huyền thoại Quan Vũ.[24]
Để thực hiện bộ phim, các diễn viên và ê-kíp làm phim đã trải qua nhiều khó khăn và thiếu thốn, nhiều người phải ăn ngủ trên phim trường để tác phẩm được hoàn thiện nhanh nhất. Các diễn viên chính như Tôn Ngạn Quân (Lưu Bị), Đường Quốc Cường (Gia Cát Lượng), Lục Thụ Minh (Quan Vũ) hay Lý Tĩnh Phi (Trương Phi) chỉ nhận được 225 Nhân dân tệ/tập, còn đạo diễn và nhà sản xuất cũng chỉ nhận được 250 Nhân dân tệ/tập.[3][23]
Sau khi Tam quốc diễn nghĩa được trình chiếu, phía Thái Lan và Nhật Bản đã mua bản quyền phim về chiếu với mức phí lần lượt là 6.000 đô la và 15.000 đô la Mỹ/tập. Hồng Kông và Đài Loan cũng lần lượt bỏ ra tới 7000 đô la và 9.000 đô la Mỹ để giành bản quyền chiếu tác phẩm.[31]
Đón nhận
Cho đến nay, Tam quốc diễn nghĩa đã trở thành một tác phẩm truyền hình kinh điển của lịch sử Trung Quốc.[1] Bộ phim đã nhanh chóng tạo nên "Cơn sốt Tam quốc" trên toàn châu Á, đặc biệt là khu vực Đông Nam Á, nơi người dân địa phương cực kỳ yêu thích.[26] Năm 2019, chương trình truyền hình Văn học và nghệ thuật Trung Quốc đã tổ chức số đặc biệt "Chào đón tác phẩm truyền hình kinh điển Tam quốc diễn nghĩa 1994", được phát sóng trên CCTV. Chương trình có sự góp mặt của đạo diễn Vương Phù Lâm, Nhậm Đại Huệ, các diễn viên chính Bào Quốc An, Đường Quốc Cường và một số diễn viên khác.[24]
Trong tập 69, cuộc đối thoại giữa Gia Cát Lượng (do Đường Quốc Cường đóng) và Vương Lãng (do Đổng Ký đóng) được nhiều cư dân mạng chế lại. Đó là những video động vật ma,[34] hầu hết chúng là loại hình ca hát và cả thể loại hip hop. Hiện số lượng video vẫn còn trên trang web đã vượt quá một trăm. Ngoài ra, trong tập 71, đoạn Gia Cát Lượng đánh đàn trên tháp rút lui khỏi quân địch (Không thành kế) cũng thường được dựng thành tác phẩm audio MAD.
^ abcdefghLưu Đăng (25 tháng 11 năm 2022). “滚滚长江东逝水：94版《三国演义》演员至少已有10人去世” [Nước Trường Giang chảy về đông: Ít nhất 10 diễn viên của 'Tam quốc diễn nghĩa' năm 94 đã qua đời]. Sina (bằng tiếng Trung). Truy cập ngày 18 tháng 4 năm 2023.
^“"电视剧口述历史"项目收获阶段性成果” [Dự án 'Lịch sử truyền hình bằng lời' thu được kết quả theo từng giai đoạn] (bằng tiếng Trung). Viện nghiên cứu nghệ thuật. 12 tháng 11 năm 2013. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 17 tháng 4 năm 2023.
^ abcdeTống Tâm Nhị, 宋心蕊; Triệu Tâm Hà, 赵光霞. “94版《三国演义》导演讲述经典幕后:只能往"好"里拍” [Các đạo diễn của 'Tam quốc diễn nghĩa' bản năm 94 kể về những chuyện sau hậu trường: Chỉ "mức tốt" mới có thể ghi hình]. Nhân Dân nhật báo (bằng tiếng Trung). Lưu trữ bản gốc ngày 16 tháng 8 năm 2019. Truy cập ngày 18 tháng 4 năm 2023.
^电视剧《三国演义》拍摄纪实 来源 [Quay phim tài liệu phim truyền hình 'Tam quốc diễn nghĩa']. Lục sắc đại thế giới (bằng tiếng Trung). 4. 1995.
^“三国演义 - 1994年央视版电视剧” ['Tam quốc diễn nghĩa' - bản truyền hình của CCTV năm 1994]. Haotui.com (bằng tiếng Trung). Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 6 năm 2014. Truy cập ngày 17 tháng 6 năm 2014.
^ abTriệu Ngang, 赵昂 (5 tháng 8 năm 2013). 工人日报：历史正剧“突围之路”在何方 [Công nhân Nhật báo: "Con đường đột phá" của phim lịch sử chính kịch ở đâu?]. Nhân Dân nhật báo (bằng tiếng Trung). Truy cập ngày 25 tháng 4 năm 2023.
^ abcdefghTừ Xuân Vĩ, 徐春伟 (22 tháng 9 năm 2019). “想当年｜94版《三国演义》：古今多少事，都付笑谈中” [Nhìn lại những ngày ấy| 'Tam quốc diễn nghĩa' bản năm 94：Bao nhiêu thứ trong thời cổ đại và hiện đại là trò đùa]. The Paper (bằng tiếng Trung). Truy cập ngày 18 tháng 4 năm 2023.
^“中国国际电视总公司下属公司(二级公司)介绍” [Giới thiệu các công ty con (loại 2) của Tập đoàn truyền hình Trung Quốc]. CCTV (bằng tiếng Trung). Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 18 tháng 4 năm 2023.
^ ab“94版《三国》拍摄成本1.7亿，主演一天的片酬却才225元” [Kinh phí quay 'Tam quốc diễn nghĩa' bản năm 94 ngốn tới 170 triệu Nhân dân tệ, song lương của diễn viên chính chỉ là 225 Nhân dân tệ]. qq.com (bằng tiếng Trung). 18 tháng 1 năm 2021. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 18 tháng 4 năm 2023.
^“电视剧《三国演义》” [Phim truyền hình 'Tam quốc diễn nghĩa']. China.com (bằng tiếng Trung). Trung Quốc võng. 13 tháng 11 năm 2007. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 6 năm 2013. Truy cập ngày 8 tháng 1 năm 2022.
^“老版《三国演义》介绍” [Lão bản giới thiệu 'Tam quốc diễn nghĩa'] (bằng tiếng Trung). Phượng Hoàng võng. 18 tháng 4 năm 2010. Lưu trữ bản gốc ngày 24 tháng 4 năm 2012. Truy cập ngày 8 tháng 1 năm 2022.
^“谷建芬："我失去了这一生最好的合作朋友"” [Cốc Kiến Phân: 'Tôi đã mất đi người bạn đời tốt nhất của mình']. China News (bằng tiếng Trung). 2 tháng 8 năm 2021. Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 18 tháng 4 năm 2023.
^ ab“三国演义 电视剧原声带” [Soundtrack gốc của phim truyền hình 'Tam quốc diễn nghĩa']. qq.com (bằng tiếng Trung). Lưu trữ bản gốc ngày 20 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 20 tháng 4 năm 2023.
^Gia Cát Phi Phi, 诸葛霏霏 (17 tháng 6 năm 2022). “94版《三国演义》泰国6000美元一集买版权，日本的价格日本说太贵” [Bản "Tam Quốc diễn nghĩa" năm 94 bán bản quyền cho Thái Lan 6000 đô la Mỹ một tập, giá bán cho Nhật Bản bị cho là quá mắc]. NetEase. Truy cập ngày 25 tháng 4 năm 2023.
^Tống Á Lệ, 宋亚丽. “第十三届中国电视金鹰奖- 中国电视艺术家协会” [Giải Kim Ưng truyền hình Trung Quốc lần thứ 13]. Hiệp hội nghệ sĩ truyền hình Trung Quốc (bằng tiếng Trung). Truy cập ngày 25 tháng 4 năm 2023.
^Diệc Phi Gia (24 tháng 5 năm 2017). “央视《三国演义》不可超越的经典配角 个个都是大神” [Những vai phụ kinh điển không thể vượt qua trong 'Tam quốc diễn nghĩa' của CCTV đều là bậc thầy]. 中华网 (bằng tiếng Trung). Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 6 năm 2017. Truy cập ngày 6 tháng 4 năm 2018.
Đọc thêm
Phúc, Đỗ Gia (1994). 三國演義: 中央电视台八十集电视连续剧《三国演义》文学剧本 [Tam quốc diễn nghĩa: Kịch bản phim truyền hình 'Tam quốc diễn nghĩa' dài 80 trang của CCTV] (bằng tiếng Trung). Nhà xuất bản nhân dân Tứ Xuyên.
Thái Toàn, Phan (1994). 84集电视剧三国演义诞生记 [Phim truyền hình 'Tam quốc diễn nghĩa' dài 80 tập] (bằng tiếng Trung). Nhà xuất bản cổ tịch Giang Tô. ISBN7805195986.
