Ngựa

Bài này nói về ngựa nhà, nghĩa là ngựa đã thuần hóa.

Ngựa
Tình trạng bảo tồn
Đã thuần hóa
Phân loại khoa học
Vực:	Eukaryota
Giới:	Animalia
Ngành:	Chordata
nhánh:	Mammaliaformes
Lớp:	Mammalia
Bộ:	Perissodactyla
Họ:	Equidae
Chi:	Equus
Loài:	E. ferus
Danh pháp hai phần
Equus ferus Linnaeus, 1758[1]
Các đồng nghĩa
Equus ferus caballus Tối thiểu 47 danh pháp khác được xuất bản

Ngựa hay mã, ngọ (Equus ferus caballus)[2][3] là một loài động vật có vú trong họ Equidae, bộ Perissodactyla (bộ móng guốc). Loài này được Linnaeus mô tả năm 1758., và là một trong số 8 phân loài còn sinh tồn cho tới ngày nay của họ Equidae. Ngựa đã trải qua quá trình tiến hóa từ 45 đến 55 triệu năm để từ một dạng sinh vật nhỏ với chân nhiều ngón trở thành dạng động vật lớn với chân một ngón như ngày nay.

Nuôi dưỡng

Bài chi tiết: Thuần hóa ngựa và Nuôi ngựa

Con người bắt đầu thuần dưỡng ngựa vào khoảng 4000 – 4500 TCN,[4][5] và người ta tin rằng ngựa đã được nuôi phổ biến ở châu Âu vào khoảng 3000 TCN – 2000 TCN.[6][7][8] Ngựa chiến được sử dụng rộng rãi trong chiến tranh, nhất là chiến tranh thời cổ.

Tuổi đời

Tùy thuộc vào giống, sự quản lý và môi trường, thức ăn, nước uống v.v ngày nay ngựa có tuổi thọ khoảng 25 đến 30 năm. Con ngựa sống thọ nhất có thể kiểm chứng là "Old Billy", một con ngựa sống trong thế kỷ 19 với tuổi thọ là 62 năm.[9] Hiện nay, Sugar Puff, con ngựa được liệt kê trong Sách Kỷ lục Guinness như là con ngựa pony già nhất còn sống trên thế giới, đã chết ngày 25 tháng 5 năm 2007 ở độ tuổi 56.[10]

Sinh sản

Ngựa cái mang thai kéo dài khoảng 335-340 ngày. Ngựa thường sinh một. Ngựa con có khả năng đứng và chạy một thời gian ngắn sau sinh. Ngựa bốn tuổi được coi là ngựa trưởng thành, mặc dù chúng tiếp tục phát triển bình thường cho đến khi sáu tuổi, thời gian hoàn thành sự phát triển của ngựa cũng phụ thuộc vào kích cỡ của ngựa, giống, giới tính và chất lượng chăm sóc.

Ngộ độc

Nếu ăn phải những loại cây sau đây, ngựa có thể bị ngộ độc, bị bệnh, đau đớn hoặc thậm chí là chết:[11]

Hai con ngựa trắng

Tượng vị thần Hindu đang cưỡi ngựa trắng ở Ấn Độ

• Thủy tùng
• Cỏ lưỡi chó
• Quả đầu
• Dương xỉ diều hâu
• Mao lương hoa vàng
• Cây lanh
• Mao địa hoàng
• Cây độc cần
• Cây mộc tặc
• Cây nguyệt quế
• Cây ớt mả
• Cây sồi
• Cây trúc đào
• Cây khoai tây
• Cây thủy lạp
• Cây đỗ nguyên
• Cây lúa miến
• Cây cỏ ban

Loài ngựa nhỏ nhất

Bài chi tiết: Giống ngựa

Ngựa giống nhỏ (Mirature Horses) là loài ngựa nhỏ nhất thế giới, chỉ cao từ 35 cm đến 47 cm. Loài ngựa này chỉ sống tập trung ở vùng núi Nam Carolina (Mỹ). Tuổi thọ trung bình của một chú ngựa này từ 40 đến 50 năm, trong khi đó, ngựa bình thường có tuổi thọ chỉ từ 20 đến 30 năm.

Xem thêm

• Giải phẫu ngựa
• Sự tiến hóa của ngựa
• Màu lông ngựa
• Nuôi ngựa
• Cưỡi ngựa
• Đua ngựa
• Ngựa trong chiến tranh
• Ngựa trong văn hóa
• Hình tượng con ngựa trong nghệ thuật

Chú thích

1. Linnaeus, Carolus (1758). Systema naturae per regna tria naturae:secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. 1 (ấn bản thứ 10). Holmiae (Laurentii Salvii). tr. 73. Truy cập ngày 8 tháng 9 năm 2008.
2. Bản mẫu:MSW3 Perissodactyla
3. International Commission on Zoological Nomenclature (2003). “Usage of 17 specific names based on wild species which are pre-dated by or contemporary with those based on domestic animals (Lepidoptera, Osteichthyes, Mammalia): conserved. Opinion 2027 (Case 3010)”. Bull. Zool. Nomencl. 60 (1): 81–84. Bản gốc lưu trữ ngày 21 tháng 8 năm 2007.
4. “A Chronological History of Humans and Their Relationship With the Horse”. International Museum of the Horse. Truy cập ngày 9 tháng 1 năm 2009.
5. Anthony, David W. (2007). The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World. Princeton, NJ: Nhà in Đại học Princeton. ISBN 9780691058870.
6. Norbert Benecke & Von den Dreisch Angela (2003). “Horse exploitation in the Kazakh steppes during the Eneolithic and Bronze Age”. Trong Levine Marsha; Renfrew Colin; Boyle Katie (biên tập). Prehistoric Steppe Adaptation and the Horse. Cambridge: McDonald Institute. tr. 69–82. ISBN 1902937090.
7. Needham, Joseph (1986). Science and Civilization in China; Quyển 4, Physics and Physical Technology, Phần 2, Mechanical Engineering. Đài Bắc: Caves Books.
8. Clutton-Brock, Juliet (1992). Horse Power: A History of the Horse and the Donkey in Human Societies. Cambridge, MA: Nhà in Đại học Harvard. tr. 138. ISBN 067440646X.
9. HorseFacts. “The Mane Facts About Horse Health”. Horsefacts.org. Foundation for Biomedical Research. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 11 năm 2008. Truy cập ngày 9 tháng 1 năm 2009.
10. Ryder Erin. “World's Oldest Living Pony Dies at 56”. TheHorse.com. The Horse. Truy cập ngày 9 tháng 1 năm 2009.
11. Mark, Gail (2010). Great pets horse. Marshall Cavendish Corporation. ISBN 978-0-7614-4597-5.

Tham khảo

Thí nghiệm đặt ống thông tim được thực hiện thành công trên một con ngựa bởi bác sĩ thú y Auguste Chauveau

Một con ngựa Nhật Bản

Một con ngựa đua

• Anthony, David W. (1996). “Bridling Horse Power: The Domestication of the Horse”. Horses Through Time . Boulder, CO: Roberts Rinehart Publishers. ISBN 1570980608. OCLC 36179575.
• Apperson, George Latimer and Martin Manser (2006). Dictionary of Proverbs. Wordsworth Editions. ISBN 1840223111.
• Bartlett, Virginia K. (1994). Keeping House: Women's Lives in Western Pennsylvania, 1790–1850. University of Pittsburgh Press. ISBN 0822955385. OCLC 30978921.
• Becker, Marty, Audrey Pavia, Gina Spadafori, Teresa Becker (2007). Why Do Horses Sleep Standing Up?: 101 of the Most Perplexing Questions Answered About Equine Enigmas, Medical Mysteries, and Befuddling Behaviors. HCI. ISBN 075730608X.^[liên kết hỏng]
• Belknap, Maria (2004). Horsewords: The Equine Dictionary . North Pomfret, VT: Trafalgar Square Publishing. ISBN 1-57076-274-0.
• Bennett, Deb (1998). Conquerors: The Roots of New World Horsemanship . Solvang, CA: Amigo Publications, Inc. ISBN 0-9658533-0-6. OCLC 39709067.
• Bongianni, Maurizio (1987). Simon & Schuster's Guide to Horses and Ponies. New York: Fireside. ISBN 0-671-66068-3.
• British Horse Society (1966). The Manual of Horsemanship of the British Horse Society and the Pony Club . Kenilworth, UK: British Horse Society. ISBN 0954886313.
• Bryant, Jennifer Olson and George Williams (2006). The USDF Guide to Dressage. Storey Publishing. ISBN 1580175295.
• Budiansky, Stephen (1997). The Nature of Horses. New York:NY: Free Press. ISBN 0-684-82768-9. OCLC 35723713.
• Bush, Karen and Julian Marczak (2005). The Principles of Teaching Riding: The Official Manual of the Association of British Riding Schools. David & Charles. ISBN 0715319027. OCLC 224946044.^[liên kết hỏng]
• Campbell, B.N. (2001). National Gambling Impact Study Commission Final Report (1999). Darby, PA: DIANE Publishing. ISBN 0756707013.
• Chamberlin, J. Edward (2006). Horse: How the Horse Has Shaped Civilizations. New York, NY: Bluebridge. ISBN 0-9742405-9-1. OCLC 61704732.
• Collins, Tony, John Martin, Wray Vamplew (2005). Encyclopedia of Traditional British Rural Sports. London, UK: Routledge. ISBN 041535224X. OCLC 57005595.
• DeFilippis, Chris (2006). The Everything Horse Care Book. Avon, MA: Adams Media. ISBN 1593375301. OCLC 223814651.
• Dohner, Janet Vorwald (2001). “Equines: Natural History”. Trong Dohner, Janet Vorwald (biên tập). Historic and Endangered Livestock and Poultry Breeds. Topeka, KS: Yale University Press. tr. 400–401. ISBN 978-0300088809.
• Edwards, Elwyn Hartley (2002). Horses . New York, NY: Dorling Kindersley. ISBN 0789489821. OCLC 50798049.
• Edwards, Elwyn Hartley (1994). The Encyclopedia of the Horse. London, UK: Dorling Kindersley. ISBN 1564586146. OCLC 29670649.
• Edwards, Gladys Brown (1973). The Arabian: War Horse to Show Horse . Rich Publishing.
• Ensminger, M. E. (1990). Horses and Horsemanship: Animal Agricultural Series . Danville, IN: Interstate Publishers. ISBN 0-8134-2883-1. OCLC 21977751.
• Ensminger, M.E. (1991). Horses and Tack . Boston, MA: Houghton Mifflin Company. ISBN 0-395-54413-0. OCLC 21561287.
• Evans, J. (1990). The Horse . New York, NY: Freeman. ISBN 0-7167-1811-1. OCLC 20132967.
• Evans, James Warren (1992). Horse Breeding and Management. Amsterdam: Elsevier Health Sciences. ISBN 0444882820. OCLC 243738023.^[liên kết hỏng]
• Fear, Sally (2006). New Forest Drift: A Photographic Portrait of Life in the National Park. Perspective Photo Press. ISBN 0-9553253-0-7.
• Fort, Matthew (2005). Eating Up Italy: Voyages on a Vespa. London, UK: Centro Books. ISBN 0-00-721481-2. OCLC 60419304.
• Fox-Davies, Arthur Charles (2007). A Complete Guide to Heraldry. Skyhorse Publishing Inc. ISBN 1602390010.
• Giffin, M.D., James M. and Tom Gore, D.V.M. (1998). Horse Owner's Veterinary Handbook . New York: Howell Book House. ISBN 0-87605-606-0. OCLC 37245445.
• Gifford, Angela (1998, reprinted 2000). “Working Draught Horses as Singles and Pairs”. The Working Horse Manual. Tonbridge, UK: Farming Press. ISBN 0852364016. OCLC 40464050. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |year= (trợ giúp)
• Gifford, Angela (1998, reprinted 2000). “Working Horses in Forestry”. The Working Horse Manual. Tonbridge, UK: Farming Press. ISBN 0852364016. OCLC 40464050. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |year= (trợ giúp)
• Hairston, Rachel and Madelyn Larsen (2004). The Essentials of Horsekeeping. New York, NY: Sterling Publishing Company, Inc. ISBN 0806988177. OCLC 53186526.
• Hammond, Gerald (2000). The Language of Horse Racing. London: Taylor & Francis. ISBN 1579582761. OCLC 44923115.
• Harris, Susan E. (1993). Horse Gaits, Balance and Movement. New York: Howell Book House. ISBN 0-87605-955-8. OCLC 25873158.
• Harris, Susan E. (1994). The United States Pony Club Manual of Horsemanship: Basics for Beginners – D Level. New York, NY: Howell Book House. ISBN 0876059523.
• Hedge, Juliet and Don M. Wagoner (2004). Horse Conformation: Structure, Soundness and Performance. Guilford, CT: Globe Pequot. ISBN 1592284876. OCLC 56012597.
• Howlett, Lorna and Philip Mathews (1979). Ponies in Australia. Milson's Point, NSW: Philip Mathews Publishers. ISBN 0908001134.
• Hurd, Edward Payson (translator) (1886). Diseases of the Stomach and Intestines. New York, NY: W. Wood & Company.
• Kreling, Kai (2005). “The Horse's Teeth”. Horses' Teeth and Their Problems: Prevention, Recognition, and Treatment. Guilford, CT: Globe Pequot. ISBN 1592286968. OCLC 59163221.^[liên kết hỏng]
• MacGregor, Arthur (1985). Bone, Antler, Ivory and Horn: Technology of Skeletal Materials Since the Roman Period. Totowa, NJ: Barnes & Noble. ISBN 0389205311. OCLC 11090630.
• Matossian, Mary Kilbourne (1997). Shaping World History: Breakthroughs in Ecology, Technology, Science, and Politics. Armonk, NY: M.E. Sharpe. ISBN 0585023972. OCLC 156944228.
• McBane, Susan (1992). A Natural Approach to Horse Management. London: Methuen. ISBN 0-413-62370-X. OCLC 26359746.
• McBane, Susan (1997). The Illustrated Encyclopedia of Horse Breeds. Edison, NJ: Wellfleet Press. ISBN 0-7858-0604-0. OCLC 244110821.
• Mettler, John J. Jr. (1989). Horse Sense: A Complete Guide to Horse Selection and Care. Pownal, VT: Storey Communications, Inc. ISBN 0882665499. OCLC 19324181.
• Miller, Lynn R. (1981, reprinted 2000). Work Horse Handbook . Sisters, OR: Small Farmer's Journal Inc. ISBN 0960726802. OCLC 234277549. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |year= (trợ giúp)
• Miller, Robert M. (1999). Understanding the Ancient Secrets of the Horse's Mind. Neenah, WI: Russell Meerdink Company Ltd. ISBN 0929346653. OCLC 42389612.
• Miller, Robert M. and Rick Lamb (2005). Revolution in Horsemanship and What it Means to Mankind. Guilford, Connecticut: Lyons Press. ISBN 159228387x Kiểm tra giá trị |isbn=: ký tự không hợp lệ (trợ giúp). OCLC 57005594.
• Mills, Bruce and Barbara Carne (1988). A Basic Guide to Horse Care and Management. New York, NY: Howell Book House. ISBN 0876058713. OCLC 17507227.
• Myers, Jane (2005). Horse Safe: A Complete Guide to Equine Safety. Collingwood, UK: CSIRO Publishing. ISBN 0643092455. OCLC 65466652.
• Ockerman, Herbert W. (2000). Animal By-product Processing & Utilization. Hansen, Conly L. Lancaster, PA: CRC Press. ISBN 1566767776. OCLC 43685745. |ngày truy cập= cần |url= (trợ giúp)
• Olsen, Sandra L. (1996). “Horse Hunters of the Ice Age”. Horses Through Time . Boulder, CO: Roberts Rinehart Publishers. ISBN 1570980608. OCLC 36179575.
• Olsen, Sandra L. (1996). “In the Winner's Circle: The History of Equestrian Sports”. Horses Through Time . Boulder, CO: Roberts Rinehart Publishers. ISBN 1570980608. OCLC 36179575.
• Peissel, Michel (2002). Tibet: the secret continent. Macmillan. tr. 36. ISBN 0312309538.
• Price, Steven D. (2007). The Lyons Press Horseman's Dictionary. Shiers, Jessie . Guilford, CT: Lyons Press. ISBN 978-1-59921-036-0.
• Price, Steven D.; Spector, David L..; Gail Rentsch; Burn, Barbara B. (editors) (1998). The Whole Horse Catalog: Revised and Updated . New York: Fireside. ISBN 0-684-83995-4.
• Prince, Eleanor F. and Gaydell M. Collier (1974). Basic Horsemanship: English and Western. New York, NY: Doubleday. ISBN 0-385-06587-6. OCLC 873660.
• Self, Margaret Cabell (2005). Riding Simplified. Kessinger Publishing. ISBN 1419100874.^[liên kết hỏng]
• Sellnow, Les (2004). Happy Trails: Your Complete Guide to Fun and Safe Trail Riding. Eclipse Press. ISBN 1581501145. OCLC 56493380.
• Smith, BP (1996). Large Animal Internal Medicine . St. Louis, MO: Mosby. ISBN 0-8151-7724-0. OCLC 33439780.
• Sponenberg, D. Phillip (1996). “The Proliferation of Horse Breeds”. Horses Through Time . Boulder, CO: Roberts Rinehart Publishers. ISBN 1570980608. OCLC 36179575.
• Thomas, Heather Smith (2003). Storey's Guide to Training Horses: Ground Work, Driving, Riding. North Adams, MA: Storey Publishing. ISBN 978-1-58017-467-1.
• Thorson, Juli S. (2006). “Rugged Lark”. Trong Martindale, Cathy and Kathy Swan (biên tập). Legends 7: Outstanding Quarter Horse Stallions and Mares. Colorado Springs, CO: Western Horseman. ISBN 0-911647-79-1.
• Vogel, Colin B.V.M (1995). The Complete Horse Care Manual. New York, NY: Dorling Kindersley Publishing, Inc. ISBN 0789401703. OCLC 32168476.
• Wheeler, Eileen (2006). “Fence Planning”. Horse Stable And Riding Arena Design. Armes, IA: Blackwell Publishing. ISBN 0813828597. OCLC 224324847.
• Whitaker, Julie (2007). The Horse: A Miscellany of Equine Knowledge. Whitelaw, Ian. New York: St. Martin's Press. ISBN 0-312-37108-x Kiểm tra giá trị |isbn=: ký tự không hợp lệ (trợ giúp).