Bạn có thể mở rộng bài này bằng cách dịch bài viết tương ứng từ Tiếng Anh. Nhấn [hiện] để xem các hướng dẫn dịch thuật.
Đừng dịch những nội dung không đáng tin hay chất lượng thấp. Nếu được, bạn hãy tự kiểm chứng các thông tin bằng các nguồn tham khảo có trong bài gốc.
Bạn phảighi công bản quyền bài gốc trong tóm lược sửa đổi bài dịch. Chẳng hạn, bạn có thể ghi như sau, miễn là trong đó có một liên kết đa ngôn ngữ đến bài gốc Dịch từ English bài gốc bên Wikipedia [[:en:Sephardic Jews]]; xin hãy xem lịch sử bài đó để biết ai là tác giả.
Người Do Thái Sephardi, còn có tên khác là Sephardim, [a] hay được xem là Người Do Thái gốc Tây Ban Nha theo định nghĩa của nhà nghiên cứu tân thời,[1] sắc dân Do Thái này nguồn gốc ở Bán đảo Iberia (Tây Ban Nh) và Bồ Đào Nha ngày nay). Tên gọi "Sephardim" còn dùng để chỉ các cộng đồng Do Thái phương Đông ở khu vực Tây Á và Bắc Phi.
Người Do Thái Sephardi đa số được trục xuất bay khỏi Bán đảo Iberia vào cuối thế kỷ 15, họ vẫn gìn giữ và bảo tồn được bản sắc dân tộc Do Thái độc đáo khi đến xứ Bắc Phi, ảnh hưởng của người do thái lan toả tại các quốc gia như Maroc, Algeria, Tunisia, Libya và Ai Cập; Đông Nam, Nam Âu, Pháp, Ý, Hy Lạp, Bulgaria, Bắc Macedonia, Tây Á, Thổ Nhĩ Kỳ, Lebanon, Syria, Iraq, Iran; châu Mỹ (mặc dù người Do Thái Sephardi với dân số lùn hơn so với người Do Thái Ashkenazi); và nơi nào người do thái đặt chân đến thì sẽ có ảnh hưởng của họ.[2]
Năm 1496, vua xứ Bồ Đào Nha Manuel I đã ra lệnh trục xuất tống cổ người Do Thái và người Hồi giáo ra khỏi tổ quốc dấu yêu của ngài.[3] Thiên lệnh này buột người do thái phải cải đạo, hoặc phải chạy loạn, hoặc bị kết án tử hình. Vào năm 2015, cả Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha cải tiến luật mới mang tính nhân văn hơn cho phép con cháu của người Do Thái Sephardi được quay về mẫu quốc và nhập quốc tịch Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha nếu những người này có đủ bằng chứng để chứng minh tổ tiên gốc gác Do Thái Sephardi.[4] Ân xá hồi hương nhận ân huệ quốc tịch mẫu quốc Tây Ban Nha cho dòng dõi người Do Thái Sephardi đã hết hạn 2019, nhưng quốc tịch Bồ Đào Nha vẫn còn hiệu lực.
Trong lịch sử, dân tộc Do Thái Sephardi và con cháu của họ sử dụng một ngôn ngư lai trộn với các từ vựng của tiếng Tây Ban Nha kết hợp lai tạo với tiếng Bồ Đào Nha, hay còn được gọi là tiếng Ladino.
Định hình danh từ
Danh từ Sephardi có nghĩa là "Tây Ban Nha" hoặc "Hispanic", gốc rễ từ tiếng Sepharad, là một địa danh được nhắc tới trong cuộn Kinh thánh của người do thái.[5] Trong kinh thánh thì khu vực Sepharad ám chỉ tới Tây Ban Nha.[6]
Di truyền học
Một ông lão người do thái Sephardi
Thành viên của cộng đồng người Do Thái Sephardic có máu mủ gần gũi trong gien di truyền với tộc người Do Thái Ashkenazi và các nghiên cứu gene di truyền đã kết luận ra cả hai chủng tộc này có chung một tổ tiên lai giống giữ chủng Levant vùng Trung Đông và chủng tộc người Nam Âu.[7] Vì người do thái Sephardi có nguồn gốc ở lưu vực Địa Trung Hải và họ kết hôn lấy người cùng tộc rất nhiều, do vậy họ có tỷ lệ cao về lỗi DNA dẫn đến việc người Do Thái Sephardi dễ mắc các bệnh di truyền tật nguyền hiểm nghèo cực kỳ cao. Tuy nhiên, tộc người này không có các bệnh di truyền độc đáo, vì các bệnh trong nhóm này không nhất thiết chỉ phổ biến riêng biệt đối với người Do Thái Sephardic, nhưng những bệnh này thậm chí còn phổ biến ở những quốc gia mà tộc do thái Sephardic ở chung đụng.[8] Những căn bệnh tai ương gien di truyền DNA phổ biến bao gồm:
^tiếng Hebrew: סְפָרַדִּים, Modern Hebrew: Sefaraddim, Tiberian: Səp̄āraddîm, also יְהוּדֵי סְפָרַד, Ye'hude Sepharad, lit. "The Jews of Spain", tiếng Tây Ban Nha: Judíos sefardíes (or sefarditas), tiếng Bồ Đào Nha: Judeus sefarditas
^Obadiah, 1–20: And the captivity of this host of the children of Israel shall possess that of the Canaanites, even unto Zarephath; and the captivity of Jerusalem, which is in Sepharad, shall possess the cities of the south.
^“Sephardim”. www.jewishvirtuallibrary.org. Truy cập ngày 11 tháng 5 năm 2021.
^“Archived copy”. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 10 năm 2013. Truy cập ngày 11 tháng 2 năm 2013.Quản lý CS1: bản lưu trữ là tiêu đề (liên kết)
^Lorenz, Dagmar C. G. (ngày 17 tháng 4 năm 2004). “Elias Canetti”. Literary Encyclopedia. The Literary Dictionary Company Limited. ISSN1747-678X. Truy cập ngày 13 tháng 10 năm 2009.
^“Rita Levi-Montalcini”. The Economist. Economist.com. ngày 5 tháng 1 năm 2013. Truy cập ngày 15 tháng 10 năm 2018.
^Arun Agarwal (15 tháng 11 năm 2005). Nobel Prize Winners in Physics. tr. 298.
Ashtor, Eliyahu, The Jews of Moslem Spain, Vol. 2, Philadelphia: Jewish Publication Society of America (1979)
Assis, Yom Tov, The Jews of Spain: From Settlement to Expulsion, Jerusalem: Hebrew University of Jerusalem|The Hebrew University of Jerusalem (1988)
Baer, Yitzhak. A History of the Jews of Christian Spain. 2 vols. Jewish Publication Society of America (1966).
Bowers, W. P. "Jewish Communities in Spain in the Time of Paul the Apostle" in Journal of Theological Studies Vol. 26 Part 2, October 1975, pp. 395–402
Carasso, Lucienne. "Growing Up Jewish in Alexandria: The Story of a Sephardic Family's Exodus from Egypt". New York, 2014. ISBN1500446351.
Dan, Joseph, "The Epic of a Millennium: Judeo-Spanish Culture's Confrontation" in Judaism Vol. 41, No. 2, Spring 1992
Gampel, Benjamin R., "Jews, Christians, and Muslims in Medieval Iberia: Convivencia through the Eyes of Sephardic Jews," in Convivencia: Jews, Muslims, and Christians in Medieval Spain, ed. Vivian B. Mann, Thomas F. Glick, and Jerrilynn D. Dodds, New York: George Braziller, Inc. (1992)
Groh, Arnold A. "Searching for Sephardic History in Berlin", in Semana Sepharad: The Lectures. Studies on Sephardic History, ed. Serels, M. Mitchell, New York: Jacob E. Safra Institute of Sephardic Studies (2001).
Kaplan, Yosef, An Alternative Path to Modernity: The Sephardi Diaspora in Western Europe. Brill Publishers (2000). ISBN90-04-11742-3
Katz, Solomon, Monographs of the Mediaeval Academy of America No. 12: The Jews in the Visigothic and Frankish Kingdoms of Spain and Gaul, Cambridge, Massachusetts: The Mediaeval Society of America (1937)
Kedourie, Elie, editor. Spain and the Jews: The Sephardi Experience 1492 and After. Thames & Hudson (1992).
Levie, Tirtsah, Poverty and Welfare Among the Portuguese Jews in Early Modern Amsterdam, Liverpool: Liverpool University Press, 2012.
Raphael, Chaim, The Sephardi Story: A Celebration of Jewish History London: Valentine Mitchell & Co. Ltd. (1991)
Rauschenbach, Sina, The Sephardic Atlantic. Colonial Histories and Postcolonial Perspectives. New York: Palgrave Macmillan, 2019.
Rauschenbach, Sina, Sephardim and Ashkenazim. Jewish-Jewish Encounters in History and Literature. Berlin: De Gruyter, 2020 (forthcoming).
Sarna, Nahum M., "Hebrew and Bible Studies in Medieval Spain" in Sephardi Heritage, Vol. 1 ed. R. D. Barnett, New York: Ktav Publishing House, Inc. (1971)
Sassoon, Solomon David, "The Spiritual Heritage of the Sephardim," in The Sephardi Heritage, Vol. 1 ed. R. D. Barnett, New York: Ktav Publishing House Inc. (1971)
Stein, Gloria Sananes, Marguerite: Journey of a Sephardic Woman, Morgantown, PA: Masthof Press, 1997.
Stillman, Norman, "Aspects of Jewish Life in Islamic Spain" in Aspects of Jewish Culture in the Middle Ages ed. Paul E. Szarmach, Albany: State University of New York Press (1979)
Swetschinski, Daniel. Reluctant Cosmopolitans: The Portuguese Jews of Seventeenth-Century Amsterdam. Litmann Library of Jewish Civilization, (2000)
Zolitor, Jeff, "The Jews of Sepharad" Philadelphia: Congress of Secular Jewish Organizations (CSJO) (1997) ("The Jews of Sepharad" reprinted with permission on CSJO website.)
"The Kahal Zur Israel Synagogue, Recife, Brazil". Database of Jewish communities. Archived from the original on ngày 24 tháng 11 năm 2007. Truy cập 2008-06-28.
"History of the Jewish community of Recife". Database of Jewish communities. Archived from the original on 2008-01-04. Truy cập 2008-06-28.
Radio Sefarad một đài phát thanh internet từ Madrid; bao gồm Huellas, một chương trình hàng tuần dành cho những người tìm kiếm nguồn gốc của họ Sephardic của họ
Giáo đường Do Thái, (Giáo đường Do Thái được coi là cơ quan tư vấn về các vấn đề liên quan đến thực hành tôn giáo và được nhiều cơ quan tham khảo ý kiến rộng rãi)
Văn học dân gian của người Do Thái Sephardic Có thể tìm kiếm kho lưu trữ các bản ghi âm của các bản ballad Sephardic và các tài liệu truyền miệng khác được thu thập từ những người cung cấp thông tin trên khắp thế giới, từ những năm 1950 đến những năm 1990, bởi Giáo sư Samuel Armistead và các đồng nghiệp của ông, do Giáo sư Bruce Rosenstock duy trì.
