Chữ Thái Việt Nam

chữ Thái Việt Nam; ꪎꪳ ꪼꪕ; อักษรไทดำ
Thể loại	Abugida
Thời kỳ	thế kỷ 16-nay
Hướng viết	Trái sang phải
Các ngôn ngữ	tiếng Thái Đen, tiếng Thái Đỏ, tiếng Thái Trắng, tiếng Thái Tống và tiếng Tày Tấc
Hệ chữ viết liên quan
Nguồn gốc	chữ Proto-Sinai chữ Phoenicia chữ Aram Brāhmī Tamil-Brahmi Pallava Khmer Thái chữ Thái Việt Nam; ; ; ; ; ; ; ;
ISO 15924
ISO 15924	Tavt, 359
Unicode
Dải Unicode	U+AA80–U+AADF
	Bài viết này chứa các biểu tượng ngữ âm IPA trong Unicode. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để có hướng dẫn thêm về các ký hiệu IPA, hãy xem Trợ giúp:IPA.

Chữ Thái Việt Nam (tiếng Thái Đen: ꪎꪳ ꪼꪕ, phát âm là "Xư Tay") (tiếng Thái: อักษรไทดำ; RTGS: akson thaidam; [ʔàksɔ̌ːn tʰājdām], đọc là ặc-xỏn Thay-đằm) là chữ viết thuộc hệ thống chữ Brahmic được người Thái Đen ở Việt Nam và Thái Lan sử dụng.^[2]^[3]

Lịch sử

Theo các tác giả người Thái, hệ thống chữ viết này có lẽ có nguồn gốc từ chữ viết Thái cổ của vương quốc Sukhotai.^[4] Có ý kiến cho rằng chữ viết Fakkham là nguồn gốc của hệ thống chữ viết Thái Trắng, Thái Đỏ và Thái Đen được tìm thấy ở huyện Kim Bình (Trung Quốc), bắc Lào và Việt Nam.^[5]

Sự khác biệt về âm vị học của các ngôn ngữ Thái địa phương khác nhau, sự biệt lập của các cộng đồng và thực tế là ngôn ngữ viết theo truyền thống được truyền từ cha sang con đã dẫn đến nhiều biến thể địa phương. Trong nỗ lực đảo ngược cách phát triển này và thiết lập một hệ thống tiêu chuẩn hóa, nhiều dân tộc Thái khác nhau tại Việt Nam ở Khu tự trị Tây Bắc cũ đã được tiếp cận với một đề xuất rằng họ nên thống nhất một tiêu chuẩn chung. Cùng với các nhà nghiên cứu Việt Nam, đề xuất đầu tiên có tên là Thống Nhất (hay Bảng chữ cái thống nhất) đã được xây dựng, được xuất bản vào năm 1961 và được sửa đổi vào năm 1966.^[6]^[7] Một phiên bản chữ viết thống nhất và tiêu chuẩn hóa đã được phát triển tại một hội thảo do UNESCO tài trợ vào năm 2006, có tên là "chữ Thái Việt Nam". Phiên bản tiêu chuẩn hóa này sau đó đã được chấp thuận để đưa vào Unicode.^[1]

Từ tháng 5 năm 2008, chữ viết từ chữ Quốc ngữ được biến đổi được đưa vào sử dụng chính thức.^{[cần giải thích]}

Mô tả

Chữ viết này bao gồm 31 phụ âm và 14 nguyên âm.^[4] Không giống như hầu hết các chữ viết abugida hoặc brahmic khác, các phụ âm không có một nguyên âm cố hữu và mỗi nguyên âm phải kèm theo một dấu nguyên âm. Các nguyên âm được đánh dấu bằng các dấu phụ âm có thể xuất hiện ở trên, bên dưới hoặc bên trái và/hoặc bên phải của phụ âm.^[1] Một số nguyên âm mang phụ âm cuối cố hữu, chẳng hạn như /-aj/, /-am/, /-an/ và /-aɰ/.^[8]

Chữ viết này sử dụng dấu câu chữ Latinh và cũng bao gồm năm ký tự đặc biệt, một để chỉ một người, một để chỉ số "một", một để lặp lại từ trước đó, một để đánh dấu phần đầu của văn bản và một để đánh dấu phần cuối của văn bản.^[8]

Theo truyền thống, chữ viết này không có khoảng cách giữa các từ vì chúng được viết liên tục, nhưng khoảng cách đã trở nên phổ biến từ những năm 1980.^[8]

Bảng chữ cái chi tiết phụ âm

Ký tự	Tên gọi			Chuyển tự tiếng Thái		Bảng mẫu tự ngữ âm		Lớp	Ghi chú ^[9]
Ký tự	Tiếng Thái	Chuyển tự tiếng Thái sang phiên âm	Ý nghĩa	Phụ âm đầu	Phụ âm cuối	Phụ âm đầu	Phụ âm cuối	Lớp	Ghi chú ^[9]
ꪚ	ꪚ ꪵꪚ꫁	bo bẻ	con dê	b	p	[b]	[p̚]	thấp
ꪛ	ꪛ ꪵꪛ꫁	bo buôn	buồn	b	-	[b]	-	cao
ꪀ	ꪀ ꪼꪀ꪿	ko káy	con gà	k	k	[k]	[k̚]	thấp	Khác với cách đọc trong tiếng Thái (Thái Lan) là "ko kày"
ꪁ	ꪁ ꪁꪫꪱꪥ	ko koai	con trâu	k	-	[k]	-	cao	Tiếng Thái Lan đọc là "kho khoai"
ꪊ	ꪊ ꪻꪊ	chò chàư	trái tim	ch	-	[tɕ]	-	thấp	Khác với tiếng Thái (Thái Lan), trái tim đọc là "chày" (nguyên âm "ay" chứ không như "aư" của dân tộc Thái Tây Bắc). Nguyên âm "aư" (đọc như âm "ơ" trong tiếng Việt), người Shan ở Miến Điện cũng như người Thái Na ở Đức Hoành (Trung Quốc cũng đọc như vậy.
ꪋ	ꪋ ꪋ꫁ꪱꪉ	cho chạng	con voi	ch	-	[tɕʰ]	-	cao
ꪤ	ꪤ꪿ꪽ	yò yắn	cái màn (mùng)	y	-	[j]	-	cao	Đây là cách đọc phụ âm "y" của tiếng Thái Đen tại Thái Lan ("y" đọc như "dờ" giọng Nam Bộ Việt Nam, trong khi miền Bắc Việt Nam không đọc như vậy)
ꪥ	ꪥ ꪥꪱꪫ	yo yào	bước đi	y	y/i	[j]	[j]	thấp
ꪒ	ꪒ ꪒꪱꪚ	đò đáp	cái kiếm	d	t	[d]	[t̚]	thấp
ꪓ	ꪓ ꪓ꫁ꪱꪙ	đo đạn	viên đạn	d	-	[d]	-	cao
ꪬ	ꪬ ꪼꪬ꫁	hò hảy	khóc	h	–	[h]	–	thấp
ꪭ	ꪭ ꪹꪭꪙ	ho hươn	ngôi nhà	h	–	[h]	–	cao	Trong tiếng Isản tại Thái Lan cũng như Lào và tiếng Thái Đen đều sử dụng chữ "hươn" (เฮือน/ꪹꪭꪙ), trong khi tiếng Trung & Nam Thái đọc là "rươn" (เรือน).
ꪄ	ꪄ ꪹꪄ꫁ꪱ	khò khảu	cơm, gạo	kh	-	[kʰ~x]	-	thấp
ꪅ	ꪅ ꪹꪅꪷꪤ	kho khơi	đoàn kết	kh	-	[kʰ~x]	-	cao
ꪨ	ꪨ ꪹꪨ꫁ꪱ	lò lảu	rượu	l	-	[l]	-	thấp
ꪩ	ꪩ ꪩꪺꪉ	lo luông	con rồng (châu Á)	l	-	[l]	-	cao
ꪢ	ꪢ ꪢꪴ	mò mu	con lợn	m	-	[m]	-	thấp
ꪣ	ꪣ ꪣꪳ	mo mư	cái tay	m	m	[m]	[m]	cao
ꪘ	ꪘ ꪘꪴ	nò nu	con chuột	n	-	[n]	-	thấp
ꪙ	ꪙ ꪙꪮꪙ	no non	ngủ	n	n	[n]	[n]	cao
ꪈ	ꪈ ꪈꪾ꪿	ngò ngắm	nghĩ ngợi	ng	-	[ŋ]	-	thấp
ꪉ	ꪉ ꪹꪉꪷꪙ	ngo ngơn	đồng tiền	ng	ng	[ŋ]	[ŋ]	cao
ꪐ	ꪐ ꪐ꫁ꪱ	nhò nhả	bụi cỏ	nh	-	[ɲ]	-	thấp
ꪑ	ꪑ ꪑꪴꪉ	nho nhung	con muỗi	nh	-	[ɲ]	-	cao	Tiếng Thái Lan đọc là "yùng" (ยุง). Phụ âm "ny" này trong tiếng Thái Tây Bắc vẫn đọc như vậy trong khi tiếng Lào, tiếng Isản và tiếng Thái Lan đọc như nửa "nh" (ny) nửa "y" ("dờ" giọng Nam Bộ Việt Nam). Đối với tiếng Thái Lan, xem từ ญ trong bảng chữ cái Thái Lan
ꪜ	ꪜ ꪜꪱ	pò pa	con cá	p	-	[p]	-	thấp	Phụ âm "p" (ꪜ) trong tiếng Thái Đen cũng như Lào và vùng Isản (Thái Lan) đều đọc là "pa" (ปา) khi nói về con cá, trong khi vùng miền Trung & miền Nam Thái Lan phải sử dụng thêm phụ âm "l" (ล) nên đọc là "pla"
ꪝ	ꪝ ꪝꪴ	po pu	ngọn núi	p	-	[p]	-	cao
ꪠ	ꪠ ꪶꪠꪙ	fo fôn	cơn mưa	f	-	[f]	-	thấp
ꪡ	ꪡ ꪼꪡ	fo fay	ngọn lửa	f	-	[f]	-	cao
ꪎ	ꪎ ꪹꪎ	xo xưa	con hổ	s	-	[s]	-	thấp
ꪏ	ꪏ ꪏꪱꪤ	xo xai	bãi cát	s	-	[s]	-	cao
ꪔ	ꪔ ꪹꪔ꪿ꪱ	to táu	con rùa	t	-	[t]	-	thấp	Tiếng Thái Lan gọi con rùa là "tàu"
ꪕ	ꪕ ꪕꪱꪉ	to tang	con đường	t	-	[t]	-	thấp
ꪖ	ꪖ ꪖꪷ꫁	tho thỏ	con thỏ	th	-	[tʰ]	-	thấp
ꪗ	ꪗ ꪗꪴꪉ	tho thung	cái xô, thùng	th	-	[tʰ]	-	cao	tiếng Thái Lan đọc là "thỏ thủng"
ꪪ	ꪪ ꪪꪰꪒꪼꪮ	vo vắt ày	ốm, sốt	v	-	w	-	thấp	trong Tiếng Lào cũng đọc tương tự phụ âm "v" như tiếng Thái Đen, đôi khi người Lào cũng đọc và không phân biệt giữa "w" và "v". Riêng với tiếng Isản và Thái Lan đều đọc phụ âm này là "w" (xem chữ ว của từ แหวน - "wo wẻn" trong bảng chữ cái tiếng Thái Lan)
ꪫ	ꪫ ꪫꪲ	vo vi	cái quạt	v	w/v	w	[w]	cao
ꪮ	ꪮ ꪮ꪿ꪱꪉ	o àng	cái chậu	–^[1]	–	[ʔ]	–	thấp
ꪯ	ꪯ ꪹꪯꪸꪣ	o êm	mẹ	–^[2]	–	[ʔ]	–	cao	Đây là bán âm đóng vai trò như phụ âm khi các từ không có phụ âm đầu (khi phiên âm chữ Việt) để xác định tổ âm, thanh âm của từ. Nó tương đương như trong tiếng Thái Lan; trong một số trường hợp, cả ꪮ và ꪯ trở thành phụ âm câm khi đứng đầu một âm bắt đầu bằng nguyên âm. Chữ ꪮ tương đương chữ อ của tiếng Thái Lan, không bao giờ đứng cuối từ.

Bảng phụ âm hiếm gặp, ít hoặc không còn được sử dụng

Ký tự	Tên gọi			Chuyển tự tiếng Thái		Bảng mẫu tự ngữ âm		Lớp	Ghi chú
Ký tự	Tiếng Thái	Chuyển tự tiếng Thái sang phiên âm	Ý nghĩa	Phụ âm đầu	Phụ âm cuối	Phụ âm đầu	Phụ âm cuối	Lớp	Ghi chú
ꫀ	ꪌ ꪻꪌ	tro tràư	trái tim	chh	-	[tɕʰ]	-	thấp
ꪍ	ꪍ ꪍ꫁ꪱꪉ	tro trang	con voi	chh	-	[tɕʰ]	-	cao
ꪂ	ꪂ ꪹꪂ꫁ꪱ	khho khhảu	cơm, gạo	khh	-	[kʰ]	-	thấp
ꪃ	ꪃ ꪹꪃꪷꪥ	kho khhỡii	đoàn kết	khh	-	[kʰ]	-	cao
ꪞ	ꫀꫀ	pho phửng	con ong	ph	-	[pʰ]	-	thấp
ꪟ	ꪟꪸ	phõ phễ	chuột chù	ph	-	[pʰ]	-	cao
Ghi chú: ^ Trong 24 cặp phụ âm thì có 2 cặp phụ âm ‘pho’ (ꪞ,ꪟ) và ‘khho’ (ꪂ,ꪃ) là hai cặp phụ âm chữ Thái Trắng ^ Các cặp phụ âm ‘chho’ (ꪌ,ꪍ), ‘go’ (ꪆ,ꪇ) ‘ro’ (ꪦ,ꪧ) trong chữ Thái cũ không có, nay bổ sung thêm để đáp ứng nhu cầu phiên âm các từ ngoại lai. Chúng cũng không có ý nghĩa như những phụ âm còn lại

Nguyên âm

Vị trí của ký tự phụ âm được đánh dấu bằng một vòng tròn: ◌.

Kí tự	Tên	Âm vị^[6]^[9]
◌ꪰ	may kăng (ă)	/ a /
◌ꪱ	a	/ aː /
◌ꪲ	i	/ i /
◌ꪳ	ư	/ ɨ /
◌ꪴ	u	/ u /
ꪵ◌	e	/ ɛ /
ꪶ◌	o	/ o /
◌ꪷ	may khít (o)	/ ɔ /

Kí tự	Tên	Âm vị^[6]^[9]
◌ꪸ	ia	/ iᵊ /
ꪹ◌	ưa	/ ɨᵊ /
◌ꪺ	ua	/ uᵊ /
ꪻ◌	aư	/ aɰ/
ꪼ◌	ay	/ aj /
◌ꪽ	ăn	/ an /
◌ꪾ	ăm	/ am /

Một số nguyên âm bổ sung được viết bởi sự kết hợp của hai ký tự nguyên âm. Bốn trường hợp kết hợp sau được sử dụng cho tiếng Thái Đen:

Kí tự	Âm vị^[6]^[9]	Giá trị
ꪹ◌ꪸ	/ e /	ê
ꪹ◌ꪷ	/ ə /	ơ
ꪹ◌ꪱ	/ aw /	au
◌ꪚꪾ	/ ap /	ăp

Chú ý: nguyên âm "aư" (ꪻ) đối với người Thái Đen tại Thái Lan sẽ đọc thành "ay" (dài) để phân biệt với "ay" ngắn (ꪼ). Nguyên âm "ay" dài tương đương với ký tự nguyên âm ใ- trong tiếng Thái Lan, còn "ay" ngắn tương đương với ไ-.

Dấu thanh điệu

Kí hiệu	Tên	Phụ âm thấp	Phụ âm cao
◌	-	↓	↑
◌꪿	mai ệk	↓	↑
◌꫁	mai thổ	↓	↑
◌ꫀ	mai nừng	như mai ệk
◌ꫂ	mai song	như mai thổ

Unicode

Bảng Unicode chữ Thái Việt Nam Official Unicode Consortium code chart: Tai Viet Version 13.0
	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	A	B	C	D	E	F
U+AA8x	ꪀ	ꪁ	ꪂ	ꪃ	ꪄ	ꪅ	ꪆ	ꪇ	ꪈ	ꪉ	ꪊ	ꪋ	ꪌ	ꪍ	ꪎ	ꪏ
U+AA9x	ꪐ	ꪑ	ꪒ	ꪓ	ꪔ	ꪕ	ꪖ	ꪗ	ꪘ	ꪙ	ꪚ	ꪛ	ꪜ	ꪝ	ꪞ	ꪟ
U+AAAx	ꪠ	ꪡ	ꪢ	ꪣ	ꪤ	ꪥ	ꪦ	ꪧ	ꪨ	ꪩ	ꪪ	ꪫ	ꪬ	ꪭ	ꪮ	ꪯ
U+AABx	ꪰ	ꪱ	ꪲ	ꪳ	ꪴ	ꪵ	ꪶ	ꪷ	ꪸ	ꪹ	ꪺ	ꪻ	ꪼ	ꪽ	ꪾ	꪿
U+AACx	ꫀ	꫁	ꫂ
U+AADx												ꫛ	ꫜ	ꫝ	꫞	꫟