Pochodził z lwowskiej rodziny ziemiańskiej o szwajcarskich korzeniach, był synem Oswalda i Marii z domu Loteczka. Ukończył XI Gimnazjum im. Jędrzeja Śniadeckiego we Lwowie w 1933. Dyplom lekarza weterynarii na podstawie pracy Zachowanie się wody w tkankach w czasie glikolizy mięśniowej u konia otrzymał po odbyciu studiów w Akademii Medycyny Weterynaryjnej w 1938. Odbył roczne szkolenie wojskowe (VII kurs 1938/1939, 5. pal) we Włodzimierzu Wołyńskim. W stopniu podporucznika brał aktywny udział w obronie Lwowa, za co otrzymał od Rządu Polskiego na uchodźstwieKrzyż Kampanii Wrześniowej[2]. Od 1939, w czasie sowieckiej okupacji Lwowa, pracował jako asystent w powstałym Lwowskim Instytucie Weterynaryjnym, a po zajęciu Lwowa przez Niemców w 1941 kontynuował pracę w utworzonych wtedy Państwowych Zawodowych Kursach Weterynaryjnych (niem. Staatliche Tierärztliche Fachkurse). Miał możliwość prowadzić własne badania naukowe do 1944. W tym czasie zainteresował się endokrynologią i przygotował pracę doktorską[1].
W 1945 uzyskał stopień doktora weterynarii na Uniwersytecie Wrocławskim na podstawie rozprawy Wstrząsy wywołane węglowodanami i ich zależności od diety (promotor prof. Andrzej Klisiecki). W latach 1945–1950 pracował na stanowisku starszego asystenta Katedry Chemii Farmaceutycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, a następnie przeniósł się do Katedry Rolnictwa kierowanej przez Teodora Marchlewskiego[2]. W 1951 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie pracy Różnice rasowe w reagowaniu bydła na niektóre bodźce nerwowe i hormonalne. W 1954 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego i objął Katedrę Fizjologii Zwierząt w nowo utworzonej Wyższej Szkoły Rolniczej (późniejszej Akademii Rolniczej) w Krakowie[a][1][2]. W 1962 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego nauk weterynaryjnych[3]. Był długoletnim kierownikiem tej katedry, a także skutecznym i życzliwym organizatorem pracy naukowej dużej grupy współpracowników i uczniów[4][5]. W kadencji 1962–1965 pełnił obowiązki prorektora do spraw nauki Akademii, a w latach 1966–1977 był dyrektorem międzyuczelnianego Instytutu Biologii Stosowanej[b][6].
W okresie 1950–1983 kierował także Pracownią Biochemii, a później Zakładem Fizjologii Zwierząt w Instytucie Zootechniki. Przez kilka kadencji był zastępcą przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu oraz przewodniczącym jej Komisji Kwalifikacyjnej[6]. Przyczynił się do rozwoju i doskonalenia krajowej populacji bydła mlecznego[7].
Działalność naukowa
Głównym kierunkiem jego badań były zagadnienia wydzielania wewnętrznego u zwierząt użytkowych, a w szczególności fizjologia laktacji[8]. Zajmował się także oddziaływaniem środowiska na mechanizmy warunkujące procesy życiowe i wpływem układu endokrynnego na rozród zwierząt[5]. Prowadził prace nad dysfunkcją hormonalną tarczycy[9], nad zawartością jodu w wodzie i w mleku krów, a także nad potrzebą suplementacji paszowej jodu w różnych regionach Polski[10]. Jego prace były przedstawiane na dziesięciu światowych kongresach fizjologii ogólnej[6].
W 1969 przyjęty został w poczet członków korespondentów Polskiej Akademii Nauk, w 1976 został jej członkiem zwyczajnym[11]. Był wiceprzewodniczącym Rolniczej Komisji Izotopowej PAN (1970–1971), a także pełnił szereg funkcji w krakowskim Oddziale PAN – sekretarza Komisji Biologicznej (1957–1960), wiceprzewodniczącego (1960–1985) i przewodniczącego (od 1985) Komisji Nauk Rolniczych i Leśnych, a także zastępcy sekretarza naukowego Oddziału (1984–1992)[12]. W 1989 został członkiem odnowionej Polskiej Akademii Umiejętności[1]. W październiku 1988 Akademia Rolniczo-Techniczna w Olsztynie nadała mu tytuł doktora honoris causa[13]. Należał do Korporacji Akademickiej Fidelia Leopolnensis[2][14].
W 1961 był współzałożycielem czasopisma „Acta Agraria et Silvestria”[15]. Był autorem wielokrotnie wznawianego podręcznika Zarys fizjologii zwierząt (1956)[16]. Wypromował 31 doktorów, spośród których 12 uzyskało tytuł profesora, a siedmiu stopień doktora habilitowanego[2][6]. Był członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Nauk Weterynaryjnych i został wyróżniony godnością członka honorowego oraz odznaczony medalem „Pro Scientia Veterinaria Polona”[17]. Był również członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Fizjologicznego. Poza pracą naukową prowadził praktykę weterynaryjną, był współzałożycielem pierwszego azylu dla zwierząt w Krakowie. Był zamiłowanym kynologiem[6] i długoletnim przewodniczącym Rady Naukowej Związku Kynologicznego w Polsce i jego członkiem honorowym (1978)[18], a także promotorem rasy owczarka podhalańskiego[19].
Inne informacje
Zawarł związek małżeński z Krystyną Chruściel (1921–2010). Ich córka, Anna Ewý-Skalska jest lekarzem radiologiem, a syn Jacek Ewý architektem. Brat żony, Tadeusz Chruściel był profesorem farmakologii w Warszawie. Zygmunt Ewy jest pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC5, rząd 3, grób 13)[20]. Bratem matki żony był Władysław Webersfeld.
Upamiętnienie
Z okazji 100. rocznicy urodzin zorganizowano w Krakowie międzynarodowe sympozjum poświęcone jego dorobkowi naukowemu[21][22].
Uwagi
↑Wydziały Rolniczy i Leśny Uniwersytetu Jagiellońskiego stanowiły podstawę utworzenia w 1953 Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie, którą w 1972 przemianowano na Akademię Rolniczą (otrzymała w 1978 imię Hugona Kołłątaja) i która w 2008 uzyskała status Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie.
↑W skład Rady Naukowej Instytutu wchodzili przedstawiciele Akademii Rolniczej, Akademii Medycznej i Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Przypisy
↑ abcdKrystynaK.Pierzchała-KoziecKrystynaK., MarianM.TischnerMarianM., Profesor Zygmunt Ewy (1913–1994), „Biuletyn Informacyjny” (6(86)), Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, grudzień 2013, s. 61, ISSN1899-7775 [dostęp 2020-01-08].
↑ abcdeZygmunt Ewy (1913–1994), [w:] DanutaD.DobrowolskaDanutaD. (red.), Samodzielni pracownicy naukowi Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego 1950–2015, Kraków-Balice: Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, 2015, s. 145–147, ISBN 978-83-7607-297-5.
↑ZygmuntZ.EwyZygmuntZ., Z historii weterynarii. Początki endokrynologii zwierząt w środowisku krakowskim, „Medycyna Weterynaryjna”, 50 (1), 1994, s. 42–43, ISSN0025-8628.
↑KrystynaK.Pierzchała-KoziecKrystynaK. (red.), Fizjologia w naukach zootechnicznych, weterynaryjnych i medycznych: Materiały z sympozjum poświęconego 100. rocznicy urodzin profesora Zygmunta Ewy, „Prace Komisji Nauk Rolniczych, Leśnych i Weterynaryjnych – Polska Akademia Umiejętności”, 21, Materiały z Międzynarodowego Sympozjum poświęconego 100. rocznicy urodzin prof. Zygmunta Ewy, 20 września 2013 w Krakowie, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2015, s. 102, ISSN1733-5183.
Bibliografia
Andrzej Śródka: Uczeni polscy XIX–XX stulecia. T. 5: Suplement. Warszawa: Aries, 2002, s. 95. ISBN 83-85787-07-0.