ä oznacza tzw. „e nienapięte”, czyli głoskę [ε] (polskie e, niemieckie e krótkie) lub [ε:], przy czym ta druga raczej zastępowana jest przez długie „e napięte” [e:] (dźwięk pośredni między e i i, jak polskie e między spółgłoskami miękkimi, identyczny z niemieckim e długim) – zastępowanie [ε:] przez [e:], mimo że częste, nie jest dopuszczalne w wymowie wzorcowej.
ö – może oznaczać głoski [ø:] lub [œ] (stanowiące zasadniczo dźwięki pośrednie między polskim o i e)
ü – może oznaczać głoski [y:] lub [ʏ] (stanowiące zasadniczo dźwięki pośrednie między polskimi u i i)
Także w innych językach ö i ü oznaczają zwykle odpowiednio [ø] lub [œ] i [y] lub [ʏ]. Znak ä może natomiast oznaczać [æ] (dźwięk pośredni między polskimi a i e), tak jak dawniej również w niemieckim.
Transkrypcja
W języku niemieckim przy niedostępności odpowiednich czcionek lub w adresach internetowych umlauty są zastępowane przez dodanie litery "e" po literze ze znakiem diakrytycznym oznaczającym umlaut, czyli:
Przykłady: Franz Neuländtner → Franz Neulaendtner, Gerhard Schröder → Gerhard Schroeder, Müller → Mueller, für → fuer, [1] (Zugvögel → Zugvoegel).
Równolegle do pisowni z wykorzystaniem liter ä, ü, ö występują słowa zawsze pisane przez ae, ue, oe – dotyczy to przede wszystkim niektórych nazwisk (np. Goethe, równoległe postacie Schröder i Schroeder). Zapis ä, ö i ü jako ae, oe i ue pochodzi stąd, że dawniej nie stosowano kropek, ale nadpisywano małą literkę e nad odpowiednią samogłoską. W niemieckim odręcznym piśmie gotyckim pisana litera eprzypomina dwie pionowe kreski[potrzebny przypis], które po skróceniu przekształciły się w dwie kropki.
Zastępowanie takie nie jest dopuszczalne w innych językach wykorzystujących litery ä itp., np. w języku estońskim, fińskim, szwedzkim.
Przy m.in. polskiej transkrypcji także z innych języków ä, ö (i ø), ü można oddać przez ae, oe, ue, jednak wyłącznie wtedy, gdy niemożliwe jest oddanie liter ze znakami diakrytycznymi – zasadniczo te litery należy podawać w oryginalnej pisowni z zachowaniem swoistych znaków diakrytycznych niestosowanych w polskiej ortografii[1].
Dla osób korzystających z popularnych edytorów tekstów w systemie operacyjnym Windows przyda się prosta metoda wpisywania liter z umlautem:
Alt + 142 = Ä
Alt + 132 = ä
Alt + 153 = Ö
Alt + 148 = ö
Alt + 154 lub Alt + 0220 = Ü
Alt + 129 lub Alt + 0252 = ü
Litery z umlautem znajdują się też na Tablicy Znaków w Windowsie.
W systemie Linux w środowisku graficznym umlauty wprowadza się wciskając kolejno AltGr+[ (prawy alt z klawiszem lewego nawiasu prostokątnego), a następnie właściwą samogłoskę, np:
AltGr + [, ⇧ Shift + A = Ä
AltGr + [, A = ä
AltGr + [, ⇧ Shift + E = Ë
AltGr + [, E = ë
itp.
W przypadku korzystania z klawiatury maszynistki w systemach Windows i Linux umlauty wprowadza się wciskając kolejno AltGr++ (alt z klawiszem bezpośrednio na prawo od zera), a następnie właściwą samogłoskę, np: