Szewska Centrum – budynek położony we Wrocławiu na obszarze Starego Miasta przy głównej arterii jaką jest Trasa W-Z, którego podstawowym przeznaczeniem jest parking wielopoziomowy, a uzupełniającym część biurowa i handlowo-usługowa. Jego adres to ulica Kazimierza Wielkiego 60 oraz ulica Szewska 3A. Był to pierwszy taki obiekt w ścisłym centrum Wrocławia. Powstawał w latach 1993-2000. Autorem projektu jest Stefan Müller oraz Paweł Jaszczuk. W założeniach projektowych budynek subtelnie nawiązując do wartościowego otoczenia równocześnie łamie schematy. Charakterystycznym elementem obiektu jest narożna wieża o bardzo ekspresyjnej formie. Wśród mieszkańców i osób przyjezdnych między innymi z jej powodów wzbudził pewne kontrowersje.
Budynek położony jest w kwartale zabudowy otoczonym ulicami: Kazimierza Wielkiego (Trasa W-Z) – po stronie południowej względem budynku, Szewska – po stronie zachodniej, Ofiar Oświęcimskich – po stronie północnej oraz Łaciarska – po stronie wschodniej, zajmując zdecydowanie większą część jego powierzchni[21][22]. W kwartale tym oprócz tego obiektu położony był jeszcze biurowiec należący do Wrocławskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego nr 2 Wrobis S.A. (przedsiębiorstwo zlikwidowano) lecz został on wyburzony w 2023 r.[a][23]. Zabudowa okalająca wspominany kwartał ulic to: po stronie południowej pierzeja ulicy Kazimierza Wielkiego z przedwojenną zabudową uzupełnioną powojennymi plombami mieszkalnymi[24], po stronie zachodniej zespół zabudowy zabudowy mieszkalno-usługowej przy ulicy Świdnickiej w obszarze dawnego Placu Młodzieżowego, po stronie północnej zachowana, zabytkowa kamienica oraz budynek Oniro, a po stronie wschodniej biurowiec Junkernstrasse-Bau G.m.b.H. (obecnie siedziba NBP i Mennicy Polskiej). W kontekście tego obiektu należy także wymienić położony w północno-wschodnim narożniku skrzyżowania ulicy Ofiar Oświęcimskich z ulicą Łaciarską dawny dom handlowy i biurowiec firmy Junkernstrasse-Bau G.m.b.H. (Biurowiec Hansa Poelziga we Wrocławiu)[25], oraz położony w pobliżu przy ulicy Szewskiej dawny dom towarowy Rudolfa Petersdorffa (później Dom Handlowy Kameleon)[25].
Historia
Obiekt powstawał w latach 1993-2000[1]. Inwestorem była firma Parkingi Miejskie S.A.[22][26]. W rok 1993 rozpoczęto projektowanie budynku[1][21]. Projekt architektoniczny został opracowany w pracowni Terra Architektoniczne Studio Autorskie Muller Stefan z Wrocławia[25]. Głównym projektantem był Stefan Müller[1][21][22][25][27], z którym przy tym projekcie współpracował Paweł Jaszczuk[1][21][22]. Sama budowa obiektu rozpoczęła się w 1996 r.[25][26], a budowę pierwszej kondygnacji nadziemnej rozpoczęto w 1998 r.[21]. Roboty budowlane zakończono w listopadzie 1999 r.[21][25][26] i w dniu 16 listopada 1999 r. otwarto część parkingową[22][25][27], natomiast pozwolenie na użytkowanie całości zostało wydane w 2000 r.[1][21]. Generalnym wykonawcą był Mostostal Warszawa S.A. oraz Wrocławskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego nr 2 Wrobis S.A.[25][26]. Wartość kontraktu wynosiła około 22,5 miliona PLN[26]. W kolejnych latach w samym budynku przeprowadzano przebudowy niektórych części obiektu[28][29], czy wybranych lokali[30].
Architektura i aspekty budowlane
Budynek wyraźnie nawiązuje do modernizmu, szczególnie zaś jego architektura odnosi się do położonych w pobliżu charakterystycznych i cennych pod względem zachowania dziedzictwa wrocławskiego modernizmu dwóch innych, przedwojennych budynków[1][21], tj. biurowca firmy Junkernstrasse-Bau G.m.b.H. (Biurowiec Hansa Poelziga we Wrocławiu)[1][21][25], oraz dawny dom towarowy Rudolfa Petersdorffa (później Dom Handlowy Kameleon)[1][21][25]. Wskazuje się wręcz, iż formę tego budynku, zdeterminowało otocznie, w szczególności dwa wymienione obiekty[1]. Jednak nie chodzi tu o proste podobieństwa obiektów lecz pewne poszanowanie kontekstu[21], mimo wyraźnego łamania schematów, przy jednoczesnym bardzo subtelnym odnoszeniem się do wartościowego otoczenia, a także ukłon autorów projektu w stronę wybitnych poprzedników[1]. Należy także podkreślić wyraźnie widoczne w budynku inspiracje z architektury brutalistycznej. Ponadto przy kształtowaniu budynku zastosowano elementy dekoracyjne stosowane w nurcie postmodernizmu, a stalowezwieńczenia i ostre, trójkątne formy okalające bryłę, stanowią nawiązanie do przedwojennego ekspresjonizmu niemieckiego[21].
W rzucie prostokątnym na płaszczyznę poziomą budynek ma kształt trapezoidalny, z zaokrąglonymi narożami[21]. Powierzchnia zabudowy budynku wynosi 2.936 m²[8]. Zasadnicza bryła ma 7 kondygnacji nadziemnych[8][21][22], przy czym dwie ostatnie kondygnacje są cofnięte względem lica kondygnacji niższych o szerokość przęsła konstrukcyjnego[21]. Oprócz tego budynek ma jedną kondygnację podziemną[2][4]. Całkowita powierzchnia użytkowa budynku wynosi 6.050 m²[b][2][3][31], a całkowita powierzchnia biurowa netto w budynku to 2.394 m²[c][3]. Współczynnik powierzchni wspólnych tej części wynosi 15%. Część biurowo-usługowa ma przypisaną klasę A[4]. Powierzchnia typowego pięta wynosi około 1.200 m²[31] (z częścią parkingową 3.000 m²[4]). Łączna kubatura budynku to 80 tysięcy m³[26].
Bryła główna parkingu charakteryzuje się brutalizująca formą, z nawiązaniem do wcześniej wymienionych obiektów, poprzez ukształtowanie wyraźnych pasów przebiegających horyzontalnie na elewacjach tej części obiektu. Zarówno ta część lica obiektu, jak i nieprzeszklone elewacje wieży, to surowy beton. W bryle parkingu elewacje opinają rytmicznie rozmieszczone betonowe słupy. Są one zakończone naprzemiennie wysuniętymi na zewnątrz trójkątami z blachy nierdzewnej, które rozmieszczono na wysokości 5 i 6 kondygnacji[1][21]. Tu widoczne jest ewidentne odniesienie do Biurowca Hansa Poelziga, wręcz pozorne podobieństwo, wynikające z zastosowanego niemal identycznego zestawu elementów kompozycyjnych. Jednak jest to prawdziwie postmodernistyczna gra, bowiem autorzy budynku stworzyli swego rodzaju antytezę klasycznego dla wczesnego modernizmu biurowca Poelziga, a polega to na całkowitym odwróceniu ich rytmu i logiki. Dominujące w biurowcu Poelziga horyzontalne pasy, w budynku Szewska Centrum zostały przesunięte na drugi plan, schowane, a w to miejsce wysunięto na pierwszy plan przeskalowane pionowe betonowe słupy, które z kolei w biurowcu Poelziga pełniły drugoplanową funkcję subtelnych słupków międzyokiennych. Podobne odwrócenie ról dotyczy podciętych konsol, które w biurowcu Poelzinga podpierają poziome pasy betonu, a we współczesnym budynku, choć również przerysowane, zostały pozbawione pierwotnej funkcji, przez co pełnią wyłącznie funkcję dekoracyjną[1]. Od strony skrzyżowania ulicy Ofiar Oświęcimskich i ulicy Szewskiej znajduje się część biurowa. Wyeksponowany jest tu zaokrąglony narożnik, „apsyda” parkingu, wysuwająca się w stronę ulicy Szewskiej, będąca bezpośrednim nawiązaniem do budynku domu towarowego Kameleon[1][21]. Przywołuje on okrętowy nurt występujący w architekturze okresu międzywojennego[1].
Najbardziej charakterystycznym elementem obiektu jest jednak wieża. Ma ona formę pewnego „rozszarpania”, podziału, z ostrymi zakończeniami szczytów każdej z części. W betonowych elewacjach wykonano duże przeszklenia[1][21].
Program użytkowy budynku obejmował przede wszystkim parking wielopoziomowy[1][2][27]. Początkowo przed późniejszymi przebudowami i zmianami w programie użytkowym na pięciu górnych kondygnacjach mieściło się około 380 pojazdów na wyznaczonych miejscach postojowych[2][22][26], później 343 stanowiska postojowe[3][4]. Oprócz tej podstawowej funkcji przewidziano tu część przeznaczoną na dom handlowy[27] (funkcja handlowo-usługowa[2]) oraz biura[2][27]. W kondygnacji piwnic zlokalizowano pierwotnie część przeznaczoną pod lokal rozrywkowy[2] (klub muzyczny[31]), z wejściem od strony ulicy Szewskiej oraz część handlowo-usługową, z niezależnym wejściem od ulicy Kazimierza Wielkiego. Ta sekcja wyposażona została w schody ruchome[2]. Ponadto w części biurowej znajduje się placówka medyczna[31].
Odbiór i opinie
Lokalizacja obiektu sprawia, że jest on mocno wyeksponowany w krajobrazie miasta[3][21], a skala i kontrowersyjna forma architektoniczna, w tym wyjątkowa wieża, przyciąga uwagę osób przebywających w jego pobliżu[1][21]. Wieża ta sprawia zresztą także, że budynek pojawia się w wielu panoramach Wrocławia również przyciągając uwagę widza[21]. Obiekt niewątpliwie pełni też ważną funkcję porządkowania, wprowadzenia urbanistycznego ładu, w otoczenie określane wcześniej jako mdłe, jako „plazmatyczna” czy „magmatyczna” przestrzeń. Inną ważną jego funkcją jest silne akcentowanie ruchliwego skrzyżowania ulicy Kazimierza Wielkiego i ulicy Szewskiej. Budynek niewątpliwie stanowi tu silną dominantę architektoniczną, kreując konkretne i rozpoznawalne miejsce[1][21].
Budynek położony w ścisłym centrum wśród mieszkańców i osób przyjezdnych wzbudził pewne kontrowersje. Szczególnie za sprawą charakterystycznej i dominującej wieży połączonej z masywną bryłą budynku, co przywodziło skojarzenia z kościołem. Z tego powodu bywał nazywany „katedrą Matki Boskiej Parkingowej”[1][21]. Spotkać można także znacznie mocniej wyrażane opinie o kontrowersyjności obiektu i jego szokującej formie[21]. W kontrze do takich opinii stoją zarówno pierwotne założenia jak i późniejsze spojrzenia na obiekt, w szczególności wieżę. Według tych założeń i opinii zarówno wieża, jak i cała forma tego budynku, stanowi stylistyczny sprzeciw wobec niemal wszystkich obiektów, tworzących pejzaż wrocławskiego Starego Miasta oraz wobec narracji architektonicznej lat 1945-1980 traktującej Wrocław jak małe miasteczko, mimo historycznych i współczesnych aspiracji miasta bycia metropolią oraz dążenia do przynależności do europejskiej elity pośród ośrodków miejskich[1][21]. Sam Stefan Müller w tym kontekście wyraźnie określa, że wieża budynku nie konkuruje z wieżami historycznych kościołów i Ratusza lecz wprowadza wyżej opisane implikacje[1].
Gra z tradycją, gra z widzem, odwołania, cytaty i ekspresja – a to wszystko w jednym budynku.
Michał Duda, Agata Gabiś, Karolina Jara, wroapp.pl: Szewska Centrum
Wobec architektury i samego budynku spotyka się także takie określenia jak: nowoczesny[3][31], z niepospolitą architekturą, o ciekawej konstrukcji[3], oryginalna, strzelista architektura[31].
Klasyfikacja, identyfikacja i własność
Budynek położony jest na działkach gruntu, których łączne pole powierzchni wynosi 3.551 m², przy czym na działce większej posadowiony jest budynek, a na działce mniejszej wykonano jedynie naziemne dojście do wejścia przy ulicy Szewskiej 3A[d][32][33]. Działka większa przypisana jest do klasoużytku Bi –inne tereny zabudowane[e][34], a mniejsza do klasoużytku Bp - Zurbanizowane tereny niezabudowane lub w trakcie zabudowy[f][35]. Nieruchomość stanowi własność innych osób prawnych[33], w tym przypadku firmy ZPO OTIS[36] (OTIS INVESTMENT SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ[37][38]). Sam budynek ma przypisane adresy: ulica Kazimierza Wielkiego 60[1][8][9] oraz ulica Szewska 3A[1][8][10]. Jego identyfikatory są następujące: Ewidencja Gruntów i Budynków G5 026401_1.0001.AR_37.42/5.1_BUD, natomiast identyfikator IIP to PL.PZGiK.112.EGiB AA507A2D-C1ED-443B-8F0E-2FF01DDFE512. Według Klasyfikacji Środków Trwałych przypisany jest do grupy t - budynki transportu i łączności (102)[8]. Budynkowi przypisano nazwę „Szewska Centrum”, stosowaną także w publikacjach i opracowaniach[1][21][25].
↑Budynek dawnej siedzibie Wrocławskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego nr 2 Wrobis S.A. przy ulicy Szewskiej 3 we Wrocławiu był obiektem wpisanym do gminnej ewidencji zabytków[24][23]. Powstał w 1938 r. jako budynek biurowy Towarzystwa Osiedlowego (Siedlungsgesellschaft Breslau AG)[24]. Nowy właściciel, ta sama firma co budynku Szewska Centrum – Otis Investment – otrzymała zgodę na przebudowę z rozbudową budynku z zachowaniem oznaczonych elementów, głównie fasady. W nowym budynku przewidziano funkcję hotelową[23][39]. Jednak ze względu na bardzo zły stan techniczny inwestor uzyskał zmianę decyzji o pozwoleniu na budowę i budynek został rozebrany w całości[23][40].
↑Prawdopodobnie bez części parkingowej. Z częścią parkingową jest to około 18.500 m²[4].
↑Według innych źródeł: powierzchnia biurowa brutto budynku wynosi 2.000 m², a netto 1.500 m²[4].
↑Są to dwie działki o powierzchniach odpowiednio: 3.469 m²[e] i 82 m²[f][32][33]. Należy jednak także tu zaznaczyć, że pewna stosunkowo niewielka część obiektu znajduje się na działce sąsiedniej stanowiącej nieruchomość przy ulicy Szewskiej 3 – tak wynika z mapy Zarządu Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego we Wrocławiu. Brak informacji na jakiej podstawie prawnej obiekt korzysta z tej działki[41][42]. Inaczej niż dwie pierwsze działki, ta działka stanowi własnośćSkarbu Państwa z ustanowionym prawem użytkowania wieczystego[43].
↑ abDziałka ewidencyjna nr 91, arkusz mapy 37, obręb 0001-Stare Miasto, o powierzchni 3.469 m², ma przypisane następujące identyfikatory: Ewidencja Gruntów i Budynków G5 026401_1.0001.AR_37.91, natomiast identyfikator IIP to PL.PZGiK.112.EGiB B91A5E35-4E53-4812-B211-014153190AD3[44]
↑ abDziałka ewidencyjna nr 42/2, arkusz mapy 37, obręb 0001-Stare Miasto, o powierzchni 82 m², ma przypisane następujące identyfikatory: Ewidencja Gruntów i Budynków G5 026401_1.0001.AR_37.42/2, natomiast identyfikator IIP to PL.PZGiK.112.EGiB 3F0DA642-A5F5-413C-84C8-E98A4B65D8C6[45]
IzabelaI.MironowiczIzabelaI., Analiza funkcjonalna osiedli Wrocławia, AFO, Badanie i publikacja współfinansowana przez miasto Wrocław (www.wroclaw.pl), Wrocław: Fundacja Dom Pokoju, 2016, ISBN 978-83-941467-3-3(pol.).
Szewska Centrum, Warszawa: Jones Lang LaSalle Sp. z o.o. (bazabiur.pl) [dostęp 2023-09-15](pol.).
Szewska Centrum, Wrocław: WebMediaTech (urbanity.pl), 16 października 2018 [dostęp 2023-09-15](pol.).
Urząd Miejski Wrocławia, Schematy komunikacji zbiorowej, aktualizacja: 2023-09-13, Oficjalny portal internetowy Wrocławia, Centrum Informacji Urzędu Miejskiego, Wrocław, 2 kwietnia 2022 [dostęp 2023-09-18](pol.).
Urząd Miejski Wrocławia, System Informacji Przestrzennej Wrocławia – Mapy, „geoportal.wroclaw.pl”, Jadwiga Brzuchowska, Wydział Planowania Przestrzennego Urzędu Miejskiego Wrocławia, Wrocław [dostęp 2023-09-18](pol.).
Zarząd Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego we Wrocławiu, Geoinfo Portal (GIPortal2), ZGKiKM we Wrocławiu [dostęp 2023-09-18](pol.).
Szewska Centrum, [w:] Polska / woj. dolnośląskie / Wrocław / Stare Miasto: / ul. Kazimierza Wielkiego 60; / ul. Łaciarska; / ul. Ofiar Oświęcimskich; / ul. Szewska 3a [online], fotopolska.eu, ID: b10003 [dostęp 2023-09-15](pol.).
Szewska Centrum, [w:] Polska / Województwo dolnośląskie / Wrocław / Stare Miasto: / ul. Kazimierza Wielkiego 60; / ul. Szewska 3a; / ul. Łaciarska 63; / ul. Ofiar Oświęcimskich; Polska / Architekci i ich realizacje M / Stefan Müller 1998 [online], polska-org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 514167 [dostęp 2023-09-15](pol.).
Szewska Centrum [online], wikimapia.org [dostęp 2023-09-15](pol.).
Szewska Centrum (Wrocław), [w:] Poland / Dolnoslaskie / Wroclaw / Wrocław / ul. Szewska, 3a [online], wikimapia.org, Id:55998 [dostęp 2023-09-15](pol.).