Sumeryjska lista królów – dzieło sumeryjskiego piśmiennictwa, będące listą władców i dynastii rządzących Sumerem, począwszy od królów panujących przed potopem, a na I dynastii z Isin kończąc (początek II tys. p.n.e.). Dzieło to ma charakter półlegendarny, dlatego dyskwalifikuje się je jako źródło historyczne i traktowane jest przez badaczy dziejów starożytnej Mezopotamii z dużą dozą ostrożności. Informacje tam zawarte poddawane są ciągłej weryfikacji i konfrontowane z innymi źródłami piśmienniczymi oraz znaleziskami archeologicznymi.
Lista zachowanych kopii
Sumeryjska lista królów powstała najprawdopodobniej pod koniec III tysiąclecia p.n.e., za panowania władców z III dynastii z Ur[1]. Jej treść udało się zrekonstruować na podstawie 16 zachowanych kopii, pochodzących w większości z okresu starobabilońskiego i datowanych na XVIII w. p.n.e.[2] Kopie te nie są identyczne – zachowane wersje różnią się często między sobą co do kolejności panujących dynastii i długości rządów poszczególnych władców[2]. Pierwszym, który sporządził listę zachowanych kopii Sumeryjskiej listy królów, był Thorkild Jacobsen[3]. Listę tę uzupełnili następnie o kopie opublikowane po 1939 roku Dietz-Otto Edzard[4] i Claudine-Adrienne Vincente[5]. Uporządkowania tak powstałej listy dokonał Jean-Jacques Glassner[6]
W Sumeryjskiej liście królów przedstawiony został świat w którym władza królewska „zstąpiła z niebios”, a następnie przekazywana była z jednego miasta do drugiego, a dynastie z tychże miast sprawowały czasową władzę zwierzchnią nad całym regionem[14]. Tekst obejmuje czasy od legendarnego okresu przed potopem, kiedy to władza królewska po raz pierwszy miała się pojawić, aż do czasów panowania I dynastii z Isin (początek II tys. p.n.e.)[12][14]. Autor lub autorzy Sumeryjskiej listy królów założyli, iż dynastie w niej wymienione panowały kolejno po sobie, a upadek jednej wyznaczał początek panowania następnej – z tego powodu tekst ten zwany jest też niekiedy Kroniką pojedynczej monarchii[8]. Wynikało to najprawdopodobniej z przekonania, iż w danym punkcie czasu panować nad danym regionem mógł tylko jeden władca, którego władza była usankcjonowana przez bogów[14]. Wiemy jednak obecnie, iż niektóre z wymienionych w tym tekście postaci i dynastii było sobie współczesnych[14]. Przykład znaleźć już można w sumeryjskim micie Gilgamesz i Agga z Kisz, gdzie Agga, wymieniony w Sumeryjskiej liście królów jako ostatni władca z I dynastii z Kisz, jest ukazany jako przeciwnik Gilgamesza, piątego króla z I dynastii z Uruk[15].
W Sumeryjskiej liście królów siedzibami dynastii królewskich są niemal wyłącznie miasta babilońskie, wśród których najważniejsza rola przypisana została miastom Ur, Uruk i Kisz[14]. Jedynymi wspomnianymi siedzibami dynastii królewskich poza Babilonią są miasta Awan (na wschodzie), Hamazi (na północy) i Mari (na zachodzie)[14]. Zastanawiający jest brak jakiejkolwiek wzmianki w Sumeryjskiej liście królów o dynastiach z miast Larsa i Lagasz, które w pewnych okresach odgrywały ważną rolę w historii Mezopotamii. Wydaje się, iż z faktem tym nie mogli pogodzić się już sami mieszkańcy obu miast. I tak jeden ze skrybów z Larsy, przepisując tekst Sumeryjskiej listy królów, kierując się najprawdopodobniej lokalnym patriotyzmem, dodał „dynastię z Larsy” do „kanonicznej” listy pięciu przedpotopowych dynastii przed potopem (kopia WB 62)[16]. Z kolei skrybowie z Lagasz napisali swój własny odpowiednik Sumeryjskiej listy królów, który w całości poświęcony był królom tego miasta – Kronikę władców Lagasz[17].
Początkowe części Sumeryjskiej listy królów, opisujące czasy przed potopem i zaraz po potopie, uważane są za legendarne i nie mające wiele wspólnego z rzeczywistością, biorąc chociażby pod uwagę niemożliwie długie okresy rządów wymienionych tam królów, liczone w tysiącach, a nawet dziesiątkach tysięcy lat[14]. Co do dalszych części Sumeryjskiej listy królów, to ich wiarygodność można już często sprawdzić porównując zawarte w nich informacje z informacjami uzyskanymi ze źródeł historycznych[14].
Edzard D.O., Königslisten und Chroniken (Sumerisch), [w:] Reallexikon der Assyriologie VI, 1980-83, s. 77-86.
Glassner J.-J., Mesopotamian Chronicles, Society of Biblical Literature, Atlanta 2004.
Jacobsen T., The Sumerian King List, Assyriological Studies 11, Chicago, The University of Chicago Press, London 1939.
Michalowski P., Sumerian King List, [w:] Chavalas M. (edytor), The Ancient Near East – Historical Sources in Translation, Blackwell Publishing, Carlton 2006, s. 81-85.
Van De Mieroop, A History of the Ancient Near East ca. 3000-323 BC, Blackwell Publishing, 2004.
Vincente C.-A., The Tall Leilān Recension of the Sumerian King List, [w:] Zeitschrift für Assyriologie 85, 1995, s. 234-270.