Stanisław Lorentz
Stanisław Lorentz podczas przedstawiania sprawozdania rocznego z działalności Towarzystwa Przyjaciół Warszawy, 24 lutego 1964
Stanisław Lorentz w Muzeum Narodowym w Warszawie, lata 60.
Stanisław Lorentz (pierwszy z lewej) podczas uroczystości zakończenia pierwszego etapu odbudowy Zamku Królewskiego, 19 lipca 1974
Grób Stanisława Lorentza na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie
Stanisław Lorentz , ps. Bukowski (ur. 28 kwietnia 1899 w Radomiu , zm. 15 marca 1991 w Warszawie ) − polski historyk sztuki , muzeolog , profesor Uniwersytetu Warszawskiego , w latach 1935–1982 dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie , kierownik działu kultury i sztuki Departamentu Oświaty i Kultury Biura Delegata Rządu na Kraj [1] , poseł na Sejm PRL IV kadencji . Budowniczy Polski Ludowej .
Życiorys
Wywodził się z rodziny luterańskiej pochodzenia szwedzkiego , zajmującej się kapelusznictwem [2] . Był synem Karola Ludwika Lorentza (1869–1930) i jego żony Marii z Schoenów (1875–1969)[3] . Choć był niewierzący[4] , zachował do końca życia związki z Kościołem Ewangelicko-Augsburskim (luterańskim) – był m.in. jednym z pomysłodawców Muzeum Reformacji Polskiej w Mikołajkach [5] . Miał troje rodzeństwa: Zygmunta, Zofię i Halinę[3] . Dzieciństwo i młodość spędził w Warszawie[6] . Egzamin maturalny zdał w Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie , po czym rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego . Ukończył studia z zakresu historii sztuki [7] . W 1924 obronił doktorat[7] na temat twórczości Efraima Szregera .
Karierę zawodową rozpoczął w II RP . W latach 1926−1929 pracował w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego [6] . W latach 1929–1935 był konserwatorem zabytków województwa wileńskiego i nowogródzkiego . Po rezygnacji ze stanowiska był wykładowcą Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie . W 1935 wrócił do stolicy, gdzie został powołany na stanowisko zastępcy dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie[8] . W latach 1936–1982 (z przerwą w czasie II wojny światowej ) pełnił funkcję jego dyrektora. Mieszkał w służbowym mieszkaniu znajdującym się na parterze gmachu muzeum[9] .
W czasie obrony Warszawy i podczas okupacji niemieckiej zasłużył się w akcji ratowania dóbr kultury polskiej i najcenniejszych zabytków znajdujących się w Warszawie[10] . Po kapitulacji Warszawy pełnił funkcję łącznika prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego przy niemieckim Komendancie Miasta Warszawy, którym został gen. Friedrich von Cochenhausen [11] . Był zastępcą dyrektora Departamentu Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Kraj Czesława Wycecha oraz kierownikiem działu kultury w Kierownictwie Walki Cywilnej [12] . W 1942 dzięki jego staraniom niemieckie władze odstąpiły od planu zniszczenia pomnika Jana Kilińskiego , wyrażając zgodę na jego zdeponowanie w podziemiach Muzeum Narodowego[13] . W 1943 na podstawie monografii Natolina uzyskał na tajnym Uniwersytecie Warszawskim stopień doktora habilitowanego [12] .
W 1945 rozpoczął współpracę z nowymi władzami i wrócił na stanowisko dyrektora Muzeum Narodowego[14] . W latach 1945–1951 stał na czele Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków, a w 1947 został profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Od roku 1949 był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności , od 1952 członkiem korespondentem, od 1964 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk [15] . W 1949 był delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu [16] . Był ekspertem UNESCO ds. ochrony zabytków. Był szczególnie zaangażowany w sprawę odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie [17] . Był pomysłodawcą, założycielem i pierwszym prezesem utworzonego w 1963 Towarzystwa Przyjaciół Warszawy [18] .
Od 1937 związany z Klubem Demokratycznym w Wilnie , następnie z powołanym w 1939 Stronnictwem Demokratycznym . Był członkiem Rady Naczelnej partii w latach 1961–1965, a w latach 1965–1969 z jej ramienia sprawował mandat posła na Sejm PRL [18] . Od 1971 był wiceprzewodniczącym Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie [19] .
Został pochowany obok żony na cmentarzu ewangelicko-augsburskim (aleja 4, miejsce 25)[20] [21] .
Życie prywatne
Jego żoną była Irena z Nasfeterów (1903−1983)[18] , ich córkami były historyk literatury Alina Kowalczykowa i socjolog Irena Nowak .
Publikacje
Natolin (1948, 1970)
B. Bellotto a Varsovie (1955)
Dzieje Muzeum Narodowego w Warszawie (1962)
Pałac Prymasowski (1982)
Walka o Zamek 1939−1980 (1986)[10]
Ordery i odznaczenia
Nagrody i wyróżnienia
Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za koncepcję, opracowanie naukowe i realizację wystawy „Wiek Oświecenia w Polsce” (1952)[31]
Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za zasługi naukowe w dziedzinie muzealnictwa w minionym dziesięcioleciu (1955)[32]
Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych Stefana Olszowskiego (1976)[33]
Upamiętnienie
Tablica w Bramie Zygmuntowskiej Zamku Królewskiego w Warszawie.
Jego imię nosi dziedziniec (skwer) w Muzeum Narodowym oraz aleja biegnąca na tyłach muzeum[34] .
Tablica pamiątkowa przy wejściu głównym do Muzeum Narodowego w Warszawie.
Tablica pamiątkowa w Hawanie na Kubie .
Zobacz też
Przypisy
↑ Waldemar Grabowski, Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945 , Warszawa 2003, s. 238.
↑ Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki . „Stolica”, s. 83–84, marzec−kwiecień 2024.
↑ a b Ludwik (Karol Ludwik) Lorentz , [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [online], Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny [dostęp 2022-09-02] . Wersja drukowana: Polski Słownik Biograficzny , t. XVII, Instytut Historii PAN , 1972 .
↑ Anna Małgorzata A.M. Pycka Anna Małgorzata A.M. , Powróćmy do rozmowy... 12 spotkań z Warszawą w tle , Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2015, s. 37, ISBN 978-83-7565-422-6 .
↑ Jubileusz 40-lecia Muzeum Reformacji Polskiej [online], luteranie.pl [dostęp 2022-09-01] .
↑ a b Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki . „Stolica”, s. 86, marzec−kwiecień 2024.
↑ a b Andrzej A. Cereniewicz Andrzej A. , Cmentarze ewangelickie w Warszawie: przewodnik praktyczny , Warszawa 2011, s. 45, ISBN 978-83-931773-3-2 , OCLC 820482758 [dostęp 2023-04-25] .
↑ Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki . „Stolica”, s. 85, marzec−kwiecień 2024.
↑ Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki . „Stolica”, s. 83, marzec−kwiecień 2024.
↑ a b Encyklopedia Warszawy . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN , 1994, s. 438. ISBN 83-01-08836-2 .
↑ Łącznicy polscy przy wojskach niemieckich . „Warszawski Dziennik Narodowy ”. 262, s. 1, 2 października 1939.
↑ a b Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki . „Stolica”, s. 86, marzec−kwiecień 2024.
↑ Henryk Pawłowicz: Okupacyjne dzieje samorządu Warszawy . Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 121–122.
↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949 . Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 211. ISBN 978-83-280-3725-0 .
↑ Członkowie PAN: Skorowidz
↑ „Trybuna Robotnicza”, nr 92 (1481), 9 kwietnia 1949, s. 1.
↑ Jerzy S. Majewski. Batalia o odbudowę . „Stolica”, s. 12, marzec–kwiecień 2021.
↑ a b c Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki . „Stolica”, s. 88, marzec−kwiecień 2024.
↑ „Biuletyn Zamek”, nr 17a, 19 czerwca 1971, s. 4.
↑ Cmentarz Ewangelicko-Augsburski: WŁADYSŁAW LORENTZ , [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-26] .
↑ Andrzej Cereniewicz: Cmentarze ewangelickie w Warszawie. Przewodnik praktyczny . Warszawa: Wydawnictwo FotoArtPrint, 2011, s. 45. ISBN 978-83-931773-3-2 .
↑ Z okazji srebrnego jubileuszu Polski Ludowej. Dekoracja zasłużonych działaczy najwyższymi odznaczeniami . „Dziennik Polski”. Rok XXV, Nr 170 (7906), s. 1, 4, 19 lipca 1969 r. Kraków. [dostęp 2023-05-02].
↑ PRL. Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1944) Polonia Restituta I klasy i nadania − prof. S. Lorentz [online], Archiwum Numizmatyczne, ceny monet, medali, banknotów i odznaczeń. Antykwariatu Numizmatycznego. Najdroższe monety (niemczyk.pl) [dostęp 2023-12-11] .
↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 („w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”).
↑ M.P. z 1947 r. nr 149, poz. 894 („za zasługi położone w zabezpieczeniu arcydzieł kultury polskiej”).
↑ Olgierd Budrewicz: My, z Warszawy . Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1976, s. 124.
↑ M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 306 („za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej”).
↑ M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 – Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 – na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
↑ Nadzwyczajna sesja Sejmu , „Trybuna Robotnicza”, nr 172, 22 lipca 1966, s. 1.
↑ Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 2, 20 lutego 1960, s. 2.
↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, techniki i kultury . „Dziennik Polski”. Rok VIII, Nr 174 (2637), s. 6, 22 lipca 1952. Kraków: „Czytelnik”. [dostęp 2024-07-22].
↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki . „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-12].
↑ „Dziennik Polski”, r. XXXII, nr 165 (10037), s. 2.
↑ Uchwała nr LIX/1933/2022 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 20 stycznia 2022 r. w sprawie zniesienia nazwy obiektu miejskiego w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy . [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 1307 [on-line]. 3 lutego 2022. [dostęp 2024-05-16].
Bibliografia
Dariusz D. Matelski Dariusz D. , Stanisław Lorentz (1899–1991). Wspomnienie , „Gazeta Wyborcza Poznań”, nr 10 (4726), 13 stycznia 2005, s. 7 [dostęp 2022-09-02] .
Hanna H. Krzyżanowska Hanna H. , Lech L. Krzyżanowski Lech L. , Lorentz Stanisław , [w:] Henryk H. Kondziela , Hanna H. Krzyżanowska , Marian M. Arszyński (red.), Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków. Z. 2 , Poznań: Wydawnictwo Poznańskie , 2006, ISBN 83-7177-416-8 , OCLC 749528648 . Brak numerów stron w książce
Linki zewnętrzne
Identyfikatory zewnętrzne: