Urodził się w Grodnie, w rodzinie Józefa, lekarza i działacza społecznego, powstańca styczniowego, oraz Ludwiki z Eysmontów. W 1900 ukończył gimnazjum rosyjskie w Grodnie. Studiował historię i literaturę polską, przez rok na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim, a następnie na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1905 obronił pracę doktorską pt. Rola polityczna Antoniego Tyzenhauza. Następnie wyjechał do Rzymu jako stypendysta Akademii Umiejętności.
W 1906 zamieszkał w Wilnie, pracując jako nauczyciel języka polskiego w rosyjskich gimnazjach rządowych. W 1915, w czasie okupacji niemieckiej, został członkiem tajnego Komitetu Edukacyjnego, przystępując do organizowania polskiego szkolnictwa, zarówno średniego, jak i wyższego. Z jego inicjatywy od września 1915 zaczęły funkcjonować dwie szkoły średnie: męska, późniejsze Gimnazjum im. Zygmunta Augusta oraz gimnazjum żeńskie, nazwane następnie imieniem Elizy Orzeszkowej, pisarki, z którą rodzina Kościałkowskich była zaprzyjaźniona. Stanisław Kościałkowki przez pewien czas pełnił nadzór nad obiema szkołami, uczył też w nich historii i literatury polskiej.
Jednocześnie brał udział w pracach komitetu organizacyjnego Uniwersytetu Wileńskiego i został, w 1919, członkiem tymczasowego senatu tej uczelni. W 1921 objął stanowisko zastępcy profesora USB, a w 1935 został profesorem zwyczajnym. W czasie pracy na uniwersytecie pełnił różne funkcje, m.in. prodziekana Wydziału Humanistycznego. Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się przede wszystkim na historii Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę i przekazaniu przez ZSRR okupowanego po agresji na Polskę Wilna Litwie i rozwiązaniu 15 grudnia 1939 przez władze litewskie Uniwersytetu Stefana Batorego nie przerwał pracy, prowadząc w latach 1940–1941 tajne zajęcia ze studentami u siebie w domu. Jednocześnie opiekował się zbiorami Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie.
W Towarzystwie Studiów Irańskich gospodaruje profesor Stanisław Kościałkowski – święty człowiek. Będąc profesorem wileńskiego uniwersytetu, trzydzieści lat pracował nad epoką Tyzenhausa (...). W 1939 roku oddał manuskrypt do druku. Wojna rozrzuciła wydrukowane arkusze, zniszczyła rękopis.
„Opus vitae meae” – mówi smętnie autor. Teraz profesor, który dziwnym zrządzeniem losu przetrwał Ural, gorączkuje i kwęka, jak to się mówi u nas na kresach. Niemniej każdy dzień, wolny jako tako od niedomogów, poświęca stworzonemu przez siebie instytutowi.
W 1945 przeniósł się do Bejrutu, także tam organizując życie kulturalne i szkolnictwo: stworzył Instytut Polski Naukowy z dwuletnim Studium Polonistycznym. Pobyt na Bliskim Wschodzie wykorzystał do badań nad historią stosunków polsko-irańskich oraz polsko-libańskich i syryjskich.
Nieznany przyczynek do lat młodych Mickiewicza. (Sprawa o napis na laku), Wilno 1922.
Z dziejów Komisji Skarbowej Litewskiej (w początkach panowania Stanisława Augusta 1765–1780),Wilno 1924.
Przegląd dziejów Polski. Notatki z wykładów [1], Epoka porozbiorowa, Wilno: USB 1924.
Przegląd dziejów Polski. Notatki z wykładów [2], Trymestr 2, Wilno: USB 1925.
Przegląd dziejów Polski. Notatki z wykładów [3], Trymestr 3, Wilno: USB 1925.
Przegląd dziejów Polski. Notatki z wykładów [4], Wieki średnie. Trymestr 1, Wilno: USB 1925.
Z dziejów ofiarności na rzecz nauki i nauczania na Litwie, Warszawa 1925.
Uwagi o jeziorze Narocz oraz o rzece Narocz (na podstawie spostrzeżeń poczynionych podczas wycieczki odbytej łodzią z Narocza do Wilna w lipcu r. 1926), 1926.
Przegląd dziejów Polski. Notatki z wykładów [5], Wieki średnie. Trymestr 2, Wilno: USB 1926.
Przegląd dziejów Polski. Notatki z wykładów [6], Trymestr 1 1926/1927, Wilno: USB 1926.
Przegląd dziejów Polski. Notatki z wykładów [7], Trymestr 2, Wilno: USB 1927.
Przegląd dziejów Polski. Notatki z wykładów [8], Trymestr 3, Wilno: USB 1927.
Przegląd dziejów Polski. Notatki z wykładów [9], Kurs 3: Od panowania Zygmunta 3 do pierwszego rozbioru : rok akad. 1927/1928, Wilno: USB 1928.
Z literatury polemiczno-sądowej XVIII w. Studjum historyczno-bibljograficzne na tle sprawy Antoniego Tyzenhauza, podskarbiego nadwornego litewskiego, w latach 1780–1784, Wilno 1928.
Wilno i ziemia wileńska: zarys monograficzny, t. 1–2, red. nauk. Stanisław Kościałkowski, Wilno: Wojewódzki Komitet Regjonalny 1930–1937.
Historiografia polska w dobie Naruszewicza i jego szkoły. Skrypt według wykładów Stanisława Kościałkowskiego, Wilno: Wydawnictwo Koła Historyków Studentów USB 1937.
Michał Eustachy Brensztein. Zarys życia i działalności naukowo-publicystycznej wraz z wykazem bibljograficznym prac, Wilno 1938.
Tysiąc lat historii Polski w zarysie, Teheran: Delegatura Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Teheranie 1944.
(współautor: Melania Gołaszewska), Polonica bibliograficzne irańskie z lat 1942–1944, Teheran 1945.
L'Iran et la Pologne a travers les siécles, Teheran: Société polonaise des études iraniennes 1943.
O. Maksymilian Ryllo T.J. 1802–1848, Bejrut 1946.
Historia. Historiografia. Historyka : wykład wstępny wygłoszony na otwarciu Studium Polonistycznego przy Instytucie Polskim w Bejrucie, Bejrut 1948.
Dżul Slufatski (Juliusz Słowacki), Anhelli, przeł. Jussuf Assad Dagher, przedm. i koment. Stanisław Kościałkowski, Bejrut: „Reduta” 1949.
Polacy a Liban i Syria w toku dziejowym, Bejrut 1949.
(współautorzy: Melania Gołaszewska, Roman Zdzienski), Polonica bibliograficzne irańskie z roku 1945, tudzież uzupełnienia do lat 1942–44, Bejrut: Instytut Polski 1949.
(współautor: Maria Lagowska), Polonica bibliograficzne libańskie z lat 1942–1949 (styczeń–czerwiec), Bejrut: Instytut Polski 1949.
Historyka. Wstęp do studiów historycznych, Londyn: PUNO 1954.
Ks. arcybiskup Romuald Jałbrzykowski Metropolita Wileński, Penrhos Home w Walii: Wydawnictwo „Marianum w Służbie” 1963.
Antoni Tyzenhauz: podskarbi nadworny litewski, t. 1–2, przygot. do druku Lidia Ciołkoszowa, Londyn: Wydawnictwo Społeczności Akademickiej Uniwersytetu Stefana Batorego w Londynie 1971.
Raptularz, Londyn: Społeczność Akademicka USB 1973.
Poznajmy naszą przeszłość. Zarys wiadomości z dziejów Polski od Piastów do 1945 roku, oprac. Stanisław Kościałkowski, red. Barbara Mękarska-Kozłowska, wyd. 3 uzup., Londyn: Instytut Józefa Piłsudskiego w Londynie 1988.
Les Polonais et leurs relations avec le Liban à travers les siècles = Polacy a Liban w toku dziejowym, texte ref. et adapt. par Mohammad Saleh el-Bondack, préf. de Michel China, Beyrouth 1992 (reprint).
Akty cechów wileńskich 1495–1759, zebrał i przygotował do dr. Henryk Łowmiański, przy współudziale Marii Łowmiańskiej i Stanisława Kościałkowskiego, przedmową i skorowidzem. opatrzył Jan Jurkiewicz, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2006.
Przypisy
↑Melchior Wańkowicz, Od Stołpców po Kair, rozdział Listy perskie... nie Monteskiusza, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1971, s. 385.
↑„Alma Mater Vilniensis” [1599–1832-1919–1939], „Kultura” 1950, nr 9, s. 149–152; „Alma Mater Vilniensis”, „Kultura” 1951, nr 10, s. 148–150; Francuz odkrywa Stanisława Augusta, „Kultura”, 1954, nr 1/2, s. 39–60; Historia reformacji, „Kultura”, 1956, nr 3, s. 107–113; Spostrzeżenia i uwagi krytyczne, „Kultura”, 1957, nr 7/8, s. 45–69; nr 9 s. 10–30; Stanisław Kościałkowski [nekrolog], „Kultura” 1960, nr 10, s. 124–125; W rocznicę styczniową, „Kultura”, 1963, nr 1/2, s. 184–188; Marian Zdziechowski, „Kultura”, 1964, nr 1/2, s. 166–184; Antoni Tyzenhauz. Subskrypcja ogłoszona przez społeczność Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie z siedziba w Londynie, „Kultura”, 1968, nr 11, s. 124–125.
↑Michał Kozłowski, Nauczyciel i wychowawca. O uczniach Stanisława Kościałkowskiego [w:] Stanisław Kościałkowski pamięci przywrócony, red. Małgorzata Dąbrowska, Warszawa–Łódź IPN 2016, s. 130–179 [1].
↑Michał Kozłowski, Bibliografia prac Stanisława Kościałkowskiego i literatury o nim [w:] Stanisław Kościałkowski pamięci przywrócony, red. Małgorzata Dąbrowska, Warszawa–Łódź: IPN 2016, s. 317-325 [2].
Bibliografia
„Alma Mater Vilnensis”, t. 4: Studia i szkice przygodne: z historii i z jej pogranicza z literaturą, Londyn: Społeczność Akademicka USB 1956.
„Alma Mater Vilnensis”, t. 5: Prace zebrane, Londyn: Społeczność Akademicka USB 1958.
„Alma Mater Vilnensis”, t. 6: Raptularz, Londyn: Społeczność Akademicka USB 1973.
Tomasz Borowicz, Śp. Prof. Stanisław Kościałkowski, „Gazeta Niedzielna” 09.10.1960, nr 41/594, s. 3.
M. Gosławski, Stanisław Kościałkowski, „Wychowanie Ojczyste” (1960), nr 5, s. 1–2.
Stanisław Cat-Mackiewicz, Profesorowie Kościałkowski i Cywiński, „Kierunki” 22.03.1964. Przedruk [w:] Tegoż, Kto mnie wołał, czego chciał..., wyboru dok. W. Mackiewiczowa, Warszawa 1972, s. 343–347.
Jerzy Jedlicki, Wokół Tyzenhauza, „Kwartalnik Historyczny” (1974), nr 1, s. 141–160 [6].
Józef Długosz, Stanisław Kościałkowski (1881–1960) uczony i patriota [w:] Wilno - Wileńszczyzna jako krajobraz i środowisko wielu kultur. Materiały I Międzynarodowej Konferencji, Białystok 21–24 IX 1989, pod red. Elżbiety Feliksiak, Białystok 1992, t. 3: Nauka, oświata, wychowanie, s. 59–70.
Jan Draus, Działalność Stanisława Kościałkowskiego w latach 1939–1960 [w:] Nauka polska wobec totalitaryzmów. W 55 rocznicę wybuchu II wojny światowej. Materiały sympozjum 15–17 IX 1994, red. Bolesław Orłowski, Warszawa 1994.
Mirosław Filipowicz, Kościałkowski Stanisław [w:] Leksykon kultury polskiej poza krajem od roku 1939, t. 1, red. K. Dybciak i Z. Kudelski, Lublin 2000, s. 194–195.
Barbara Topolska, Wilno w Londynie. Dzieje Uniwersytetu Stefana Batorego na emigracji po II wojnie światowej [w:] Rada Porozumiewawcza Badań nad Polonią. Prace naukowe, t. 3, red. W. Hładkiewicz, M. Szczerbiński, Gorzów Wielkopolski 2000, s. 48–56 [7].
Krzysztof Stachewicz, Stanisława Kościałkowskiego droga do prawdy. Refleksje inspirowane książką „Via lucis”, „Archiwum Emigracji” (2002/2004), z. 5/6, s. 7–22 [8].
Tadeusz Radzik, Kościałkowski-Zyndram Stanisław [w:] Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, red. Kazimierz Dopierała, t. 2: F–K, Toruń 2003.
Rafał Stobiecki, Klio na wygnaniu. Z dziejów polskiej historiografii na uchodźstwie w Wielkiej Brytanii po 1945 r., Poznań 2005.