Smardz półwolny (Morchella semilibera DC.) – gatunek grzybów należący do rodziny smardzowatych (Morchellaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Morchella, Morchellaceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
W piśmiennictwie mykologicznym często zaliczany był do rodzaju Mitrophora jako mitrówka półwolna (Mitrophora semilibera)[3]. Na podstawie najnowszych badań włączony został do rodzaju Morchella (smardz)[4].
O kształcie od dzwonkowatego do dzwonkowato-stożkowatego, u różnych okazów znacznie różni się rozmiarami. Wysokość 2–8 cm, średnica 1,4 cm. Przyrasta do trzonu górną częścią dolna 1/3 do 1/2 jest wolna. Powierzchnia żeberkowana, pomiędzy wysokimi i cienkimi pionowymi żebrami znajdują się alweole tworzące pionowe rzędy oddzielone niskimi listewkami. Alweole mają barwę od żółtobrązowej przez jasnobrązową do oliwkowobrązowej, żebra i listewki od ciemnobrązowej do czarnobrązowej[5].
Wysoki w stosunku do główki (5–12 cm) i gruby (1–3 cm), wewnątrz pusty, bardzo kruchy. Powierzchnia gładka, naga, u dojrzałych okazów karbowana, początkowo biaława, potem żółtawa lub ochrowa[6].
Znane jest występowanie smardza półwolnego w Europie i Ameryce Północnej[7]. W Polsce występuje na obszarze całego kraju, ale jest rzadki. Podano około 100 jego stanowisk[8]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych[9]. Od 2014 r. w Polsce jest objęty ochroną częściowągrzybów (chronione są okazy rosnące poza terenem ogrodów, upraw ogrodniczych, szkółek leśnych oraz poza terenami zieleni)[10]. W latach 1983–2014 podlegał ochronie ścisłej[8]. Najbardziej aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[5].
Grzyb naziemny, prawdopodobnie saprotrof. Występuje w żyznych, wilgotnych i cienistych lasach, zaroślach nadrzecznych, różnego typu zadrzewieniach, parkach, ogrodach. Często spotykany jest pod jesionami[8]. Owocniki pojawiają się wiosną[11].
Zastosowanie
Jest doskonałym grzybem jadalnym. Może być uprawiany w ogrodzie na żyznej ziemi z dodatkiem materiału drzewnego, np. trocin lub słomy i około 1–2 cm warstwą kompostu. Tak przygotowane podłoże z zasianymi zarodnikami zabezpiecza się przed wysychaniem przykrywając je warstwą słomy lub liści. Owocniki zaczynają wyrastać zwykle w następnym roku i rosną przez kilka lat[11].
↑E.E.GerhardtE.E., Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2. Brak numerów stron w książce
↑FranckF.RichardFranckF. i inni, True morels (Morchella, Pezizales) of Europe and North America: evolutionary relationships inferred from multilocus data and a unified taxonomy, 2015. Brak numerów stron w książce
↑ abcAnnaA.KujawaAnnaA., MałgorzataM.Ruszkiewicz-MichalskaMałgorzataM., Izabela L.I.L.KałuckaIzabela L.I.L. (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4. Brak numerów stron w książce