Rongorongo – pismo używane dawniej do zapisu prawdopodobnie języka rapanui używanego na Wyspie Wielkanocnej. Jedyny rdzenny systemem pisma na terenie całej Polinezji. Do czasów współczesnych zachowały się 23 lub 24 artefakty z napisami wyrytymi pismem rongorongo.
Opis
Pismo zawiera nieco ponad 600 zidentyfikowanych unikatowych znaków[1]. Znaki rongorongo zapisywane były systemem bustrofedonu odwracanego: czytanie rozpoczynano od lewego dolnego rogu w kierunku prawego i przy każdym końcu wersu odwracano tabliczkę o 180 stopni i kontynuowano czytanie od lewej do prawej[1]. Uważa się, że teksty pisane rongorongo są zapisane w języku rapanui[2].
Data powstania pisma jest nieznana. Jedna z hipotez mówi, że powstało ono dopiero w wyniku kontaktu z europejskimi najeźdźcami, ale jest to mało prawdopodobne. Pierwsi europejscy odkrywcy wyspy w początku XVIII w. nie odnotowali znajomości pisma wśród miejscowej ludności. Pierwsze tablice zawierające teksty zanotowane pismem rongorongo zostały odkryte przypadkowo w 1869 r. przez biskupa Tahiti[1] – Florentina-Étienne’a „Tepano” Jaussena(inne języki) (1815–1891). Biskup otrzymał prezent w postaci ozdobnego sznura nawiniętego na kołowrotek, który został wykonany przez misjonarzy poddanych biskupowi z jednej z ozdobnych tablic pokrytych pismem rongorongo. Zaciekawiony tablicą, której użyto do wykonania kołowrotka, biskup wysłał list do miejscowych misjonarzy z prośbą o zgromadzenie jak największej ilości tablic oraz rozpoczął pierwsze próby tłumaczenia. Na wyspie znaleziono jednak tylko kilkanaście tablic[3]. Wówczas nikt nie potrafił odczytać pisma[1]. Większość zabytków tego pisma zaginęła. Przetrwały 23[4] lub 24[5] tabliczki zapisane rongorongo, w tym tabliczka z Berlina, pierwotnie zawierająca najdłuższy znany tekst w tym piśmie[5]. Łącznie na tych tabliczkach stwierdzono przeszło 12 tys. glifów[6]. Wszystkie tabliczki są wyryte w drewnie i znajdują się w kolekcjach muzealnych[5].
Pismo rongorongo było jedynym rdzennym systemem pisma na terenie całej Polinezji[1].
Według ustnej tradycji wyspiarzy istniały dwa pisma: powszechne – rongorongo i pismo tau ceremonialne, związane z kultem bogów czy przodków. Sztuka pisania i czytania była zarezerwowana dla specjalnie kształconych pieśniarzy tangata manu o te-rongo-rongo, czyli „ludzi-ptaków znających rongorongo”, i była wielkim przywilejem. Tradycyjna nazwa pisma kohau rongo-rongo oznaczała „łamać włócznie” lub „łamać słowa”. Wyraz rongo lub rong w językach polinezyjskich oznacza „słyszeć”, „wysłuchać”. Natomiast w kilku odmianach quechua z terenów Andów istnieje słowo rongo-go, które oznacza „wiadomość”.
Spis 600 glifów pisma opublikował w 1958 r. Thomas S. Barthel(inne języki)[7][8]. W 2007 r. Igor Pozdniakov i Konstantin Pozdniakov stwierdzili, że w rzeczywistości unikatowych glifów jest jedynie 52, a pozostałe to ligatury[8]. Ich zestawienie obejmuje znaki użyte w prawie wszystkich tekstach, z wyjątkiem rzadkich znaków wyrytych na tzw. lasce z Santiago.
↑Thomas S.T.S.BarthelThomas S.T.S., Grundlagen zur Entzifferung der Osterinselschrift, hamburg: de Gruyter, 1958, DOI: 10.1515/9783111641256(niem.). Brak numerów stron w książce
Thor Heyerdahl: Aku-Aku: tajemnica Wyspy Wielkanocnej. Warszawa: Muza, 1995. Brak numerów stron w książce
RafałR.WieczorekRafałR., Nowe światło na rongorongo – pismo Wyspy Wielkanocnej, „Archeologia żywa”, 4 (86), 2022, s. 46–51.
Rafał M.R.M.WieczorekRafał M.R.M. i inni, The rongorongo tablet from Berlin and the time-depth of Easter Island’s writing system, „The Journal of Island and Coastal Archaeology”, 2021, s. 1–20, DOI: 10.1080/15564894.2021.1950874(ang.).