Plagioklazy – szereg minerałów skałotwórczych o składzie mieszanym z grupy skaleni (skalenie sodowo-wapniowe).
Nazwa pochodzi z gr. plagios ‘ukośny’ i klao ‘łamię’ (lub klan ‘łamać’), co nawiązuje do kąta między płaszczyznami łupliwości, który jest nieco mniejszy od 90°.
Charakterystyka
Plagioklazy mają skomplikowaną budowę wewnętrzną, w związku z czym ich podział ma charakter umowny. Na podstawie ilości i wzajemnych proporcji albitu i anortytu w poszczególnych plagioklazach wyróżnia się kolejno (w miarę stopniowego ubywania albitu i jednoczesnego zwiększania się zawartości anortytu):
Czyste skalenie sodowe noszą nazwę albitu (wszystkie plagioklazy sodowe) i peryklinu (perykliny są albitami hydrotermalnymi, odpowiednikami adularów z grupy skaleni potasowych).
W kryształach plagioklazów powszechna jest budowa bliźniacza. Plagioklazy bogate w anortyt iryzują niebieskawą barwą. Mają podobną postać i zbliżone własności fizyczne.
Różnią się m.in.:
składem chemicznym,
gęstością (2,61 – 2,76),
niektórymi własnościami optycznymi.
Plagioklaz łatwo wietrzeje, zamieniając się w kaolin. W wysokich temperaturach plagioklazy mają strukturę nieuporządkowaną. Podczas chłodzenia następuje porządkowanie struktur. W niskich temperaturach stabilne są struktury niskiego albitu (low albite) oraz P-anortytu. Struktury te są trwałe, gdy tetraedry AlO5− 4 nie sąsiadują ze sobą (według reguły unikania glinu). Różnice w geometrii komórki elementarnej oraz sposób rozmieszczenia glinu uniemożliwia zmieszanie LA (low Albite) i P-An (P-Anortytu) w ciągły szkielet. Dlatego w plagioklazach tworzą się struktury domenowe.
Występowanie
Plagioklazy są składnikami większości skał magmowych. Zarówno w skałach magmowych i metamorficznych są dobrym wskaźnikiem warunków spokojnej (powolnej) krystalizacji.
Miejsca występowania:
perykliny – okolice Rauris k. Salzburga Austria – Tyrol, Szwajcaria – Graubunden;
albit – druzy pegmatytowe granitoidów strzegomskich i strzelińskich k. Jeleniej Góry, Włochy – Dolomity, Pireneje;
labrador – gabro Bożkowa i Woliborza (duże kryształy anorytu), k. Nowej Rudy, Dolny Śląsk, Kanada – Labrador, Finlandia – Ojamo, Korsyka, Włochy – Wyspa Cyklopów.
Labradoryt (skała złożona z labradoru) jest używany jako kamień ozdobny w pracach budowlanych, zdobi fasady, ramy okien. Służy za kamień nagrobny. Produkty wietrzenia plagioklazu są cennym surowcem ceramicznym.
Skalenie potasowo-sodowe są stosowane w przemyśle ceramicznym jako topniki (produkcja płytek, urz. sanitarnych).
Bibliografia
O.O.MedenbachO.O., C.C.Sussieck–FornefeldC.C., Minerały, Świat Książki, 1996. Brak numerów stron w książce
J.J.ŻabaJ.J., Ilustrowany słownik skał i minerałów, Videograf II, 2003. Brak numerów stron w książce
M.M.BorkowskaM.M., K.K.SmulikowskiK.K., Minerały skałotwórcze, Warszawa: Wyd. Geologiczne, 1973. Brak numerów stron w książce