Liczba Morphy’ego – wartość określająca odległość danego szachisty od Paula Morphy’ego (1837–1884), przez długi czas uważanego za najwybitniejszego gracza w historii dyscypliny. Jest mierzona w grafie, którego wierzchołkami są szachiści, a krawędziami rozegrane partie[1].
Opis
Ideę liczb Morphy’ego wymyślił holenderski pisarz i szachista Tim Krabbé[2]. Powstała na podstawie koncepcji sześciu stopni oddalenia i analogicznych liczb Erdősa[3]. Ci, którzy zmierzyli się z Morphym przy szachownicy, mieli liczbę Morphy’ego 1, przeciwnicy kogokolwiek z tej grupy liczbę 2 i tak dalej. Poznanie swojej wartości liczby Morphy’ego ma istotne znaczenie psychologiczne dla niektórych graczy, kiedy zaczynają dzięki temu odczuwać łączność z historią szachów[1].
Poszczególne liczby Morphy’ego
Liczba 1
Wiadomo, że Morphy grał z co najmniej stu kilkudziesięcioma różnymi przeciwnikami, ale tylko pięciu z nich miało istotne znaczenie w przekazywaniu liczb następnym pokoleniom. Byli to: James Mortimer, Adolf Anderssen, Henry Bird, John Owen i Louis Paulsen[1][2]. Zdecydowanie najważniejszy pod tym względem był dziennikarz James Mortimer (1832–1911), którego kariera szachowa, choć pozbawiona większych sukcesów, była wyjątkowo długa. Wystąpił jeszcze w turnieju w Ostendzie (1907), zajmując ostatnie miejsce spośród 29 startujących z wynikiem +4 -22 =2. Mimo że nie zachował się zapis żadnej jego partii z Morphym, w pewien czas po wymyśleniu koncepcji liczb Morphy’ego odnaleziono źródła pośrednio potwierdzające, że partie takie były rozegrane, co spowodowało znaczne przemieszczenia w dalszych grupach[4]. Po roku 1859 Morphy niemal całkowicie wycofał się z życia szachowego[1].
Tą wartością liczby Morphy’ego dysponowała większość wybitnych szachistów rozpoczynających kariery przed II wojną światową lub wkrótce po niej, w tym kolejni mistrzowie świata aż do Wasilija Smysłowa (któremu zresztą do czasu odkrycia Mortimera przyznawano „czwórkę”)[1][4]. Miał ją także znany matematyk sir Peter Swinnerton-Dyer[2]. Według stanu na 1 stycznia 2020, żyje zaledwie kilku szachistów z tej grupy, przy czym wszyscy są nieaktywni[4]. Najmłodszym z nich jest Frans Kuijpers, a prawdopodobnie ostatnie nowe „czwórki” powstały dzięki występowi osiemdziesięcioletniego Friðrika Ólafssona w drużynowych mistrzostwach Europy w Reykjavíku (Tautvydas Vedrickas, 20 listopada 2015)[2][7]. Najważniejszymi dla dalszych połączeń szachistami z „trójką” byli Smysłow, Ólafsson, Andor Lilienthal, Arturo Pomar, Dawid Bronstein, Svetozar Gligorić i Bent Larsen[1][4].
Według stanu na 1 stycznia 2020, typowa dla współczesnych zawodników, w tym mistrza świata Magnusa Carlsena i niemal wszystkich jego poważnych rywali[4]. Wielu z nich mogłoby ulec przemieszczeniu do grupy „czwórek”, gdyby Wiktor Korcznoj okazał się „trójką”, co niektórzy uważają za możliwe, ale dotychczas nie udało się tego udowodnić[1].
Liczba 6
Według stanu na 1 stycznia 2020, typowa dla współczesnych silnych amatorów[3].
Przypisy
↑ abcdefghiWayback Machine [online], web.archive.org, 13 czerwca 2006 [dostęp 2020-01-02] [zarchiwizowane z adresu 2006-06-13].