Jatutów – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie zamojskim, w gminie Zamość[6][5]. Leży na wschodnim skraju gminy, nad rzeką Łabuńką, w obrębie Padołu Zamojskiego.
Do 11 października 1973 w gminie Łabunie[7].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego.
Wieś jest sołectwem w gminie Zamość[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 663 mieszkańców[9].
Według spisu powszechnego przeprowadzonego w 2002: domy mieszkalne – 169, ludności ogółem – 651 osób (aktualizacja danych: liczba mieszkańców – 678, liczba gospodarstw rolnych – 43)[10].
Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą częściowo do parafii Matki Bożej Bolesnej w Wólce Panieńskiej[11].
Części wsi
Integralne części wsi Jatutów[6][5]
SIMC |
Nazwa |
Rodzaj
|
0906090 |
Kolonia Druga |
część wsi
|
0906108 |
Kolonia Jatutów |
część wsi
|
0906114 |
Kolonia Pierwsza |
część wsi
|
0906120 |
Pod Hrubieszowską |
część wsi
|
0906137 |
Przy Szosie |
część wsi
|
Historia
Pierwsza znana wzmianka pisemna pochodzi w 1460 (osada Jatholtow). Osada jest w XV w. częścią powiatu krasnostawskiego w ziemi chełmskiej. Osada zmieniała swoich właścicieli.
W rejestrze poborowym z 1564 osada Jatultow jest częścią parafii żdanowskiej. Osada była wówczas mała – liczyła ok. 42 ha gruntów. W końcu XVI w. wieś znalazła się w posiadaniu Jarosława Oleśnickiego chorążego helskiego (miał on także Łabunie, Wierzba i Ruszów). Po śmierci Oleśnickiego w 1635 majątek przejęli Firlejowie. Osada nadal była wówczas mała. Pod koniec XVII w. osadę kupili Marcin i Anna Zamoyscy. Wdowa Anna Zamoyska podarowała wieś klaryskom zamojskim. Jako uposażenie zakonu klarysek Jatutów wymieniany był jeszcze przez austriacki Kataster właścicieli dóbr ziemskich w Galicji z 1780.
Gdy 3 listopada 1782 klasztor klarysek w Zamościu został zlikwidowany przez cesarza Józefa II, z dokumentów wynika, iż klaryski posiadały już jedynie folwark Jatutów Panieński, na prośbę ordynata Andrzeja Zamoyskiego jesienią 1784 przekazany przez Austriaków szarytkom (Siostrom Miłosierdzia) z Zamościa. Dalsze losy folwarku szarytek w Jatutowie związane są już z dziejami Wólki Panieńskiej.
Pozostała część Jatutowa, z całą ziemią łabuńską, po śmierci Jana Jakuba Zamoyskiego w 1790 dostała się jego siostrzeńcowi, Michałowi hrabiemu Wielhorskiemu, od którego w 1801 odkupił włość Stanisław Grzębski. Najprawdopodobniej po roku 1817 doszło do podziału dóbr łabuńskich: Łabunie, Wólka Łabuńska i Lubinstok stały się własnością hrabiego Feliksa Tarnowskiego, zaś Łabuńki z Kolonią, Mocówką i Jatutowa przeszły na własność Karśnickich, a przed rokiem 1880 – Teodora Kaszowskiego Od około 1920 dziedzicem Jatutowa był Jan Kołaczkowski, a po 1928 – jego spadkobiercy: Elżbieta, Krystyna, Andrzej i Jan Kołaczkowscy.
Podczas oblężenia Zamościa przez Rosjan 4 kwietnia 1813 polscy obrońcy twierdzy przedsięwzięli wypad do Jatutowa celem zniszczenia przepraw wodnych.
Spis z 1827 roku notował wieś w powiecie tomaszowskim i parafii Łabunie. Liczyła wówczas 27 domów i 208 mieszkańców. W ostatnim dwudziestoleciu XIX w. Jatutów należał do gminy i parafii Łabunie i liczył 34 domy i 384 mieszkańców. Wówczas istniały tu: cegielnia, produkująca klinkier, która była własnością państwową; fabryka powozów; fabryka gilz; mydlarnia i zakład wytwarzający narzędzia rolnicze. Największym zakładem jatutowskim był browar ordynacki. W roku 1896 wytwarzał 80 000 wiader piwa, o wartości 56 500 rubli.; natomiast w trzy lata później produkował już tylko 33 500 wiader piwa. W 1904 roku K. Lotz wybudował tu turbinowy młyn wodny. Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 75 domów i 514 mieszkańców, w tym 3 Ukraińców. W 1929 roku browar jatutowski był we władaniu [dzierżawie] E. Czernego, a młyn należał do Sz. Wagnera. W 1936 i roku browar był w posiadaniu Jana Stanisława Kołaczkowskiego, a w 1937 roku został sprzedany za 22 500 złp.
W roku 1933, pod wpływem agitacji Komunistycznej Partii Polski, nie doszło do rozpoczęcia prac komasacyjnych. Celem akcji miała być rzekoma ochrona chłopskich gospodarstw przed ich degradacją, a środkiem do jej realizacji działalność antykomasacyjna.
Podczas okupacji hitlerowskiej wieś została wysiedlona 22 grudnia 1942. Do Jatutowa i innych wysiedlonych miejscowości sprowadzono Niemców z Besarabii, Bułgarii, Jugosławii i ZSRR oraz lokalnych volksdeutschów.
W dzień Bożego Ciała 1946 w zasadzce zorganizowanej przez Urząd Bezpieczeństwa zginęło 4 członków organizacji WiN, zaś w lipcu tego samego roku w „kotle” w miejscowym sklepie spożywczym W. Łygasa – 2 członków WiN. Śledztwo przeprowadzone przez podziemie ustaliło, że zginęli na skutek donosu kierownika miejscowego browaru. Komendant obwodu zamojskiego WiN wydał wyrok śmierci na niego oraz funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej – odbiorcy donosu. 13 maja wyrok wykonano tylko częściowo, bowiem autora donosu od śmierci uratowała osobista interwencja komendanta rejonu, który był krewnym skazanego. W czerwcu 1946 r., po przeprowadzeniu referendum, członkowie WiN wykonali wyrok na przewodniczącym miejscowej komisji wyborczej. 30 grudnia 1946 oddział WiN pod dowództwem „Bohuna” opanował browar w Jatutowie, gdzie zastrzelił jego kierownika i 3 członków ORMO. Według innej relacji akcję tą przeprowadził oddział WiN ppor. Siasińskiego „Samotnego”, który miał zlikwidować 3 konfidentów. Przy rozstrzelanych pozostawił ulotki z podpisem „ppor. Samotny”.
W latach 50. rozebrano młyn wodny. W latach 70. zbudowano społecznie zlewnię mleka; a w latach 80. świetlicę wiejską i dwa mosty na Łabuńce. W czynie społecznym świetlicę zbudowali mieszkańcy tego sołectwa. Od początku w budynku, zgodnie z jego przeznaczeniem, odbywały się spotkania wiejskie, Koła Gospodyń Wiejskich i młodzieży. W 1987 mieszkańcy Jatutowa, jako pierwsi w gminie, założyli gazociąg. W 1989 rozbudowano sieć telefoniczną. Społecznie – oraz dzięki inwestycjom gminnym – wybudowano podstawową sieć dróg. Około 1996 upadł browar – jedyny zakład przemysłowy w miejscowości. W 2010 roku Gminny Zakład Obsługi Komunalnej przeprowadził gruntowny remont wewnątrz obiektu świetlicy wiejskiej, a w 2014 roku przeprowadzono modernizacja świetlicy – w praktyce oznaczało to zewnętrzny remont obiektu. W 2014 rozpoczęto prace w ramach projektu pod nazwą „Budowa światłowodowej infrastruktury dostępu do internetu na obszarze gminy Zamość i Szczebrzeszyn” do większości domów w miejscowościach w około Zamościa (w tym w Jatutowie) doprowadzane zostają kable światłowodowe.
Znaleziska archeologiczne
W obrębie wsi odkryto 4 wielokulturowe punkty osadnicze. Najstarsze fragmentów naczyń glinianych i jednego narzędzia krzemiennego pochodzą z wczesnej epoki brązu (2200–1600 r. p.n.e.). Znaleziono także pozostałości kultury łużyckiej (1200–400 r. p.n.e.) oraz ślady wpływu kultury rzymskiej (I-V w. n.e.). Ponadto znaleziono ceramikę z okresu wczesnośredniowiecznego, średniowiecza i okresu nowożytnego.
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 45418
- ↑ Wieś Jatutów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-11-24] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-11-24] .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 379 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie. 1973, nr 13 (12 października).
- ↑ Strona gminy, sołectwa [dostęp 2023-11-34].
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Jatutów – Gmina Zamość. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-26)].
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji.
Bibliografia
- „Leksykon Historyczny – miejscowości dawnego województwa zamojskiego” – Józef Niedźwiedź
- „Dzieje miejscowości gminy Zamość” Wiesław Bondyra, Ewa Lorentz, Ewa Prusicka-Kołcon, Mariusz Korzeniowski, Projekt książki współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Wydawca gmina Zamość, drukarnia „Zamdruk”, Zamość 2010
Linki zewnętrzne
Wsie |
|
---|
Kolonia |
|
---|
Integralne części wsi |
- Badunia
- Błonie
- Borek
- Borek Białowolski
- Budy
- Cegielnia
- Chałupki
- Dąbrowa
- Folwark
- Górny Śląsk
- Gościniec
- Klucz
- Koło Wojcieszka
- Kolonia (Chyża)
- Kolonia (Łapiguz)
- Kolonia Dolna
- Kolonia Druga (Jatutów)
- Kolonia Druga (Płoskie)
- Kolonia Druga (Szopinek)
- Kolonia Górna
- Kolonia Jatutów
- Kolonia Pierwsza (Jatutów)
- Kolonia Pierwsza (Kalinowice)
- Kolonia Pierwsza (Płoskie)
- Kolonia Pierwsza (Szopinek)
- Kolonia Trzecia
- Kolonia Żdanówek
- Lipsko-Zagóra
- Majdanek
- Mokre-Kolonia
- Namule
- Nowa Wieś
- Ośrodek
- Piaskowa Wschodnia
- Piaskowa Zachodnia
- Płoskie Drugie
- Pod Hrubieszowską
- Popówka
- Przy Hrubieszowskiej
- Przy Szosie (Jatutów)
- Przy Szosie (Kalinowice)
- Przy Szosie Hrubieszowskiej
- Reforma
- Resztówka
- Sitaniec Poduchowny
- Skaraszów
- Stara Wieś (Białowola)
- Stara Wieś (Kalinowice)
- Stara Wieś (Płoskie)
- Stara Wieś (Pniówek)
- Stara Wieś (Szopinek)
- Stara Wieś (Wysokie)
- Starowieś
- Szlak
- Topornica
- Tuczarnia
- Wieprzec (Hubale)
- Wólka
- Wydmuchówka
- Wymysłówka
- Zabłotek
- Zacmentarna
- Zagóra
- Zamojska
- Zarudzie
- Zarudzka
- Zawadzka
- Żdanów Główny
|
---|