Język ujgurski (zwany też językiem nowoujgurskim) – język z rodziny języków tureckich używany przez 10,4 mln Ujgurów, głównie w Regionie Autonomicznym Sinciang w zachodnich Chinach, a także w południowo-wschodnim Kazachstanie. W Regionie Autonomicznym Sinciang ma status języka urzędowego. Do zapisu języka ujgurskiego używa się obecnie pisma arabskiego w redakcji perskiej, przy czym samogłoski obowiązkowo oznacza się specjalnymi znakami diakrytycznymi.
Do XVIII w. zapisywany był pismem ujgurskim[2], abdżadem zapisywanym pionowo[3]. W krajach byłego ZSRR spotykany jest zapis cyrylicki, a w Turcji używa się zapisu łacińskiego, wzorowanego na ortografii tureckiej[2].
Podobnie jak w wielu innych językach tureckich, w języku ujgurskim występuje harmonia wokaliczna. Jest to też język aglutynacyjny, nie ma w nim klas rzeczownika ani rodzaju gramatycznego, a szyk zdania przybiera postać SOV.
Jest blisko spokrewniony z językiem uzbeckim[2].
Alfabet
Alfabet używany w Azji Środkowej
Osobny artykuł: Cyrylica ujgurska.
Projekt alfabetu ujgurskiego opartego na cyrylicy sporządził A.Sz. Szamiewoj w 1946 r., a 4 lutego 1947 r. projekt ten zatwierdziło Prezydium Rady Najwyższej Kazachskiej SRR. W skład alfabetu weszły 33 litery rosyjskiego alfabetu, a także 8 dodatkowych (Қ қ, Ң ң, Ғ ғ, Ү ү, Җ җ, Ө ө, Ә ә, Һ һ), które umiejscowiono na końcu alfabetu po literze Я я. W 1960 r. kolejność liter w alfabecie została zmieniona i przyjął on następującą postać[4]:
А а
|
Б б
|
В в
|
Г г
|
Ғ ғ
|
Д д
|
Е е
|
Һ һ
|
Ә ә
|
Ж ж
|
Җ җ
|
З з
|
И и
|
Й й
|
К к
|
Қ қ
|
Л л
|
М м
|
Н н
|
Ң ң
|
О о
|
Ө ө
|
П п
|
Р р
|
С с
|
Т т
|
У у
|
Ү ү
|
Ф ф
|
Х х
|
Ц ц
|
Ч ч
|
Ш ш
|
Щ щ
|
Ъ ъ
|
Ы ы
|
Ь ь
|
Э э
|
Ю ю
|
Я я
|
Alfabet używany w Chinach
Ujgurzy zamieszkujący w Chinach do zapisu języka ujgurskiego wykorzystują następujący alfabet oparty na arabskim[5]:
ئا
|
ئه
|
ب
|
پ
|
ت
|
ج
|
چ
|
خ
|
د
|
ر
|
ز
|
ژ
|
س
|
ش
|
غ
|
ف
|
ق
|
ك
|
گ
|
ڭ
|
ل
|
م
|
ن
|
ۋ
|
ئو
|
ئۇ
|
ئۆ
|
ئۈ
|
ه
|
ئې
|
ئى
|
ي
|
Przypisy
- ↑ David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Uyghur, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ a b c Arik 2008 ↓, s. 145.
- ↑ BrianB. Cummings BrianB., Bibliophobia: The End and the Beginning of the Book, Oxford: Oxford University Press, 2022, s. 32, DOI: 10.1093/oso/9780192847317.001.0001, ISBN 978-0-19-284731-7, ISBN 978-0-19-193972-3, ISBN 978-0-19-266309-2, OCLC 1293987907 [dostęp 2023-09-22] (ang.).
- ↑ G. S. Sadwakasow. Ałfawit litieraturnogo jazyka sowietskich ujgurow. „Woprosy sowierszenstwowanija ałfawitow tiurkskich jazykow SSSR”, 1972. Nauka. (ros.). brak numeru strony
- ↑ Uighur romanization. Institute of the Estonian Language, 23.09.2012. (ang.).
Bibliografia
- KaganK. Arik KaganK., Central, Western, and Northern Asian Languages, [w:] PeterP. Austin (red.), One Thousand Languages: Living, Endangered, and Lost, Berkeley–Los Angeles: University of California Press, 2008, s. 136–153, ISBN 978-0-520-25560-9 (ang.).