Podział administracyjny Kościoła greckokatolickiego w Polsce w 1772 roku
Wzgórze zamkowe w Ostrogu i ruiny cerkwi Objawienia Pańskiego pełniącej przez pewien czas rolę drugiej katedry w eparchii łucko-ostrogskiej – akwarela Zygmunta Vogla z 1794 r.
Bazyliański klasztor Zaśnięcia Matki Bożej w Poczajowie , w czasie zaboru rosyjskiego rezydencja unickich biskupów łuckich – obraz Tarasa Szewczenki z 1 poł. XIX w.
Diecezja łucko-ostrogska (łac. Eparchia Luceoriensis et Ostrogiensis Ruthenorum ) – eparchia (diecezja ) Kościoła unickiego , powstała w 1596 r. w wyniku unii brzeskiej , przestała istnieć w następstwie rozbiorów Rzeczypospolitej ; na krótko reaktywowana jako eparchia Kościoła greckounickiego w Imperium Rosyjskim (1798 –1828 ).
Diecezja łucko-ostrogska w Rzeczypospolitej
Unicka diecezja łucko-ostrogska została ustanowiona 23 grudnia 1596 r. przez papieża Klemensa VIII bullą Magnus Dominus . Jeszcze przed uchwałami synodu brzeskiego , bo 2 maja 1594 r., biskup Cyryl Terlecki ogłosił w Łucku, że przyjmuje unię z Kościołem rzymskim . W rzeczywistości na terenie diecezji rozpoczął się konflikt pomiędzy zwolennikami unii a dyzunitami , w którego efekcie obok katolickich biskupów administrujących diecezją łucko-ostrogską funkcjonowała łucko-ostrogska hierarchia prawosławna , początkowo nielegalna, a w l. 1632-1633 zalegalizowana przez sejm i nowego króla – Władysława IV . Obiektem sporu pomiędzy dwoma odłamami chrześcijaństwa była między innymi katedra w Łucku , przejęta przez unitów. Objęcie rządów nad eparchią łucką po śmierci Jeremiasza Poczapowskiego przez prawosławnego biskupa Aleksandra Atanazego Puzynę oznaczało likwidację diecezji unickiej i reaktywację diecezji prawosławnej.
Przyjęcie unii przez biskupa Dionizego Żabokrzyckiego w 1702 oznaczało z kolei likwidację eparchii prawosławnej. Cyryl Szumlański , nominowany nowym biskupem łuckim i ostrogskim, przeszedł jednak na prawosławie. Nie utrzymał się w diecezji i wyjechał do Kijowa (wówczas pod władzą rosyjską ), gdzie w 1715 r. otrzymał urząd biskupa perejasławskiego . Rządy nad diecezją objął unicki biskup Józef Wyhowski . Ostatnim biskupem łucko-ostrogskim przed III rozbiorem i likwidacją eparchii był Michał Mateusz Stadnicki .
Diecezja łucka w Imperium Rosyjskim
Unicka diecezja łucka została reaktywowana przez cesarza Pawła I ukazem z 28 kwietnia 1797 r. Obok archidiecezji połockiej i reaktywowanej brzeskiej tworzyła ona struktury reorganizowanego przez władze carskie Kościoła greckounickiego . W nowych granicach diecezji znalazła się część włodzimierska dawnej diecezji włodzimiersko-brzeskiej . Terytorium jednostki administracyjnej znajdowało się w obrębie guberni kijowskiej , podolskiej i wołyńskiej . Decyzje te zatwierdził papież Pius VI bullą Maximis undique pressi z 15 listopada 1798 r. Ordynariuszem łucko-ostrogskim został mianowany biskup Stefan Lewiński , który na miejsce rezydencji wybrał bazyliański klasztor Zaśnięcia Matki Bożej w Poczajowie .
Diecezja łucko-ostrogska została zlikwidowana w ramach reorganizacji w Kościele unickim w Rosji 22 kwietnia 1828 r. W miejsce dotychczasowych diecezji utworzono dwie: litewską i białoruską. Struktury Kościoła unickiego na „ziemiach zabranych ” zostały zlikwidowane podczas synodu połockiego w 1839 r., kiedy to unickie parafie i klasztory wcielono do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego . Likwidacja Kościoła unickiego na terenie Rosji nie została uznana przez Stolicę Apostolską . Według źródeł watykańskich diecezje łucko-ostrogska i włodzimiersko-brzeska były sufraganiami archidiecezji połockiej rytu grecko-ruskiego[1] .
Kontynuacje i nawiązania
Próbę odrodzenia diecezji podjął w 1914 r. greckokatolicki metropolita halicko-lwowski Andrzej Szeptycki , tajnie wyświęcając Josyfa Bociana na biskupa łuckiego, a Dmytra Jaremkę na biskupa ostrogskiego. Obaj nominowani zostali jednak jako zakładnicy wywiezieni w głąb Rosji .
W okresie międzywojennym , w trakcie próby odbudowy obrządku unickiego na Wołyniu , papież Pius XI mianował Mikołaja Czarneckiego biskupem tytularnym Lebedus oraz wizytatorem apostolskim na Wołyniu , Polesiu i Podlasiu dla wiernych obrządku bizantyjsko-słowiańskiego (1931 ), jednak ostatecznie wołyńskie parafie neounickie podlegały rzymskokatolickiej diecezji łuckiej .
Tytuł biskupa łuckiego otrzymał także biskup pomocniczy lwowski Wasyl Wełyczkowski , potajemnie wyświęcony w 1963 r. przez metropolitę Josyfa Slipyja .
Łuckie biskupstwo tytularne obrządku greckokatolickiego istniało w l. 1921-1973[2] .
Do tradycji unickiej diecezji łucko-ostrogskiej nawiązuje obecnie egzarchat arcybiskupi w Łucku Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-ukraińskiego utworzony 15 stycznia 2008 r.[2]
Biskupi
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Dmytro Blazejowskyj, "Hierarchy of the Kyivan Church (861-1990)", Romae 1990, passim.
„Congregationes particulares Ecclesiam Catholicam Ucrainae et Bielarusjae spectantes”, Wyd. A. G. Welykyj, Romae 1957.
“Documenta pontificum Romanorum historiam Ucrainae illustrantia”, Wyd. A. G. Welykyj, Romae 1954.
Ks. Kazimierz Dola, "Katalog arcybiskupów i biskupów rezydencjalnych eparchii polskich obrządku grecko-unickiego od Unii Brzeskiej (1596) do roku 1945", [w:] "Historia Kościoła w Polsce" t. II 1764-1945, cz. 2 1918-1945, Poznań-Warszawa 1979, s. 304-311.
“Epistolae metropolitarum Kioviensium Catholicorum...”, Wyd. A. O. Welykyj, Romae 1959.
Isydorus Patrylo, „Archiepiscopi-metropolitani Kievo-Halicienses attentis praescriptis M. P. «Cleri sanctitatis»”, Romae 1962.
Іриней Назарко. "Київські і галицькі митрополити: біографічні нариси (1590-1960)". – Рим, 1960.
Michał Kowaluk, "Nowy egzarchat UKGK. Krok do odnowienia eparchii greckokatolickiej w Łucku", [w:] "Wołanie z Wołynia " nr 1 (80) ze stycznia-lutego 2008 r., s. 3-4.
Michał Kowaluk, "Sakra biskupia pierwszego egzarchy wołyńskiego UKGK", [w:] "Wołanie z Wołynia " nr 2 (81)z marca-kwietnia 2008 r., s. 5-6.