Bazylika św. Marka Ewangelisty w Rzymie (wł. San Marco) – rzymskokatolicka bazylika mniejsza w Rzymie, poświęcona św. Markowi Ewangeliście, jeden z najstarszych kościołów w Wiecznym Mieście[2]. Została zbudowana w IV wieku z inicjatywy papieża św. Marka, którego szczątki znajdują się w urnie pod ołtarzem głównym.
Świątynia ta jest kościołem parafialnym parafii San Marco Evangelista al Campidoglio oraz kościołem tytularnym, mającym również rangę bazyliki mniejszej[1]. Jest też kościołem stacyjnym z trzeciego poniedziałku Wielkiego Postu.
Lokalizacja
Kościół znajduje się w IX Rione Rzymu – Pigna przy placu św. Marka[1], obok placu Weneckiego. Fasada bazyliki łączy się z elewacją Pałacu Weneckiego.
Historia
W 336 roku papież Marek zlecił budowę kościoła poświęconego swemu patronowi, św. Markowi Ewangeliście, w miejscu zwanym ad Pallacinas. Początkowo nosił nazwę Titulus Marci i tak widniał na dokumentach synodu zwołanego przez papieża Symmachusa w 499 roku[3]. Z badań archeologicznych wynika, że kościół poważnie ucierpiał w pożarze w V wieku (lub później)[3]. W 792 roku papież Hadrian I dokonał renowacji bazyliki, a w 833 roku papież Grzegorz IV całkowicie przebudował świątynię, zmieniając jej orientację (w miejscu starej apsydy powstało wejście i odwrotnie)[3]. W 1145 roku do kościoła sprowadzono relikwie papieża św. Marka, które wówczas umieszczono pod głównym ołtarzem[3]. W 1154 roku dobudowano romańską dzwonnicę. Z polecenia pochodzącego z Wenecji papieża Pawła II w latach 1465–1470 przebudowano fasadę bazyliki, nadając jej styl renesansowy (wybudowano m.in. portyk i loggię). Autorstwo projektu przypisuje się Leonowi Battiście Albertiemu[2]. Do przebudowy wykorzystano marmur z Koloseum i Teatru Marcellusa. Ostatnia główna przebudowa wnętrza, w duchu baroku, zaczęła się pomiędzy 1654-57 i kończyła się w latach 1735–1750 przez kardynała Angelo Marię Quiriniego.
Architektura i sztuka
Fasada bazyliki jest dwupiętrowa, portyk z trzema łukami, u góry loggia również z trzema łukami[3]. W portyku znajdują się starożytne elementy oraz fragmenty z bazyliki usunięte z pierwotnej lokalizacji podczas renowacji[3].
W portyku znajduje się kilka wczesnochrześcijańskich nagrobków, jak i płyta nagrobkowa Vannozzy Cattanei, kochanki Rodriga Borgii, późniejszego papieża Aleksandra VI. Niedaleko tej płyty zlokalizowana jest cembrowina studni wydrążona w bębnie starożytnej kolumny[3]. Studnia ta prawdopodobnie pierwotnie mieściła się wewnątrz kościoła (podobnie jak w bazylice św. Bartłomieja na Wyspie Tyberyjskiej), ale nie jest znana dokładna jej wcześniejsza lokalizacja[3].
W tympanonie nad wejściem znajduje się płaskorzeźba z 1464 roku przedstawiająca św. Marka[3]. Po bokach wejścia umieszczono parę kamiennych leżących lwów[3].
Wejście do bazyliki z płaskorzeźbą św. Marka Ewangelisty u góry, na dole po bokach kamienne lwy
Wnętrze
Podłoga bazyliki znajduje się poniżej poziomu z doby renesansu. Wnętrze świątyni zachowuje starożytną strukturę bazylikalną, choć jego wystrój jest barokowy. Kościół nie ma transeptu, nawa główna biegnie nieprzerwanie aż do apsydy, ponadto bazylika ma dwie nawy boczne[3]
Widoczne są elementy wskazujące na długą historię bazyliki, m.in.:
- mozaika w absydzie ukazująca papieża Grzegorza IV ofiarującego bazylikę Chrystusowi w otoczeniu świętych i apostołów, w tym św. Marka Ewangelisty i św. Marka papieża[4] (przy czym Grzegorz IV ma kwadratowy nimb nad głową co oznacza, że żył jeszcze podczas tworzenia mozaiki[3]), w niższym pasie znajduje się Baranek Boży otoczony przez 12 owiec symbolizujących Apostołów, po bokach miasta Betlejem i Jerozolima[3];
- drewniane XV-wieczne[3], renesansowe, kasetonowe sklepienie zawierające herb papieża Pawła II;
- grobowiec Leonardo Pesaro z 1796 roku dłuta Antonio Canovy.
Wnętrze bazyliki. Widok na ołtarz główny
Mozaika w apsydzie. Od lewej: papież Grzegorz IV, św. Marek Ewangelista, św. Felicissimus, Chrystus, papież św. Marek,
św. Agapit i
św. Agnieszka[3].
Kardynałowie prezbiterzy
Bazylika św. Marka jest jednym z kościołów tytularnych nadawanych kardynałom-prezbiterom (Titulus Sancti Marci)[5].
- Bonifacy (1100–1130)
- Guido di Castello (1133–1143)
- Gilbert (1143–1150)
- Rolando Bandinelli (1151–1159)
- Giovanni Conti da Anagni (1165–1190)
- Ugolino Conti di Segni (1206)
- Goffredo Castiglioni (1227–1238)
- Guillaume de Bray (1262–1282)
- Pietro Peregrossi (1288–1295)
- Bertrand de Déaulx, kardynał prezbiter (1339–1348); komendatariusz (1348–1355)
- Francesco degli Atti (1356–1361)
- Jean de Blauzac, kardynał prezbiter (1361–1372); komendatariusz (1372–1379); od 1378 obediencja awiniońska
- Giovanni Fieschi (1379–1381), obediencja rzymska
- Pierre Amiel de Sarcenas OSB (1379–1389), obediencja awiniońska
- Ludovico de S. Martino di Venezia OFM (1381–1385), obediencja rzymska
- Angelo Correr (1406), obediencja rzymska
- Antonio Calvi (1409–1411), obediencja pizańska
- Guillaume Fillastre (1412–1428), do 1415 obediencja pizańska
- Angelotto Fosco (1431–1444)
- Bartolomeo Vitelleschi (1444–1449), obediencja bazylejska
- Pietro Barbo (1451–1464)
- Marco Barbo, kardynał prezbiter (1467–1478); komendatariusz (1478–1491)
- Lorenzo Cibo de Mari, kardynał prezbiter (1500–1501); komendatariusz (1501–1503)
- Domenico Grimani, kardynał prezbiter (1503–1508); komendatariusz (1508–1523)
- Marco Cornaro (1523–1524)
- Francesco Pisani, kardynał diakon (1528–1555); komendatariusz (1555–1564)
- Luigi Cornaro (1564–1568)
- Luigi Pisani (1568–1570)
- Luigi Cornaro (1570–1584)
- Giovanni Francesco Commendone (1584)
- Agostino Valier (1585–1605)
- Giovanni Delfino (1605–1621)
- Matteo Priuli (1621–1624)
- Pietro Valier (1624–1629)
- Federico Cornaro (1629–1646)
- Marcantonio Bragadin (1646–1658)
- Cristoforo Vidman (1658–1660)
- Pietro Vito Ottoboni (1660–1677)
- Gregorio Barbarigo (1677–1697)
- Marcantonio Barbarigo (1697–1706)
- Giambattista Rubini (1706–1707)
- Gianalberto Badoaro (1712–1714)
- Luigi Priuli (1714–1720)
- Pietro Priuli (1720–1728)
- Angelo Maria Quirini OSBCas, kardynał prezbiter (1728–1743); komendatariusz (1743–1755)
- Carlo Rezzonico (1755–1758)
- Daniele Delfino (1758–1762)
- Antonio Marino Priuli (1762–1772)
- Carlo Rezzonico, kardynał prezbiter (1772–1773); komendatariusz (1773–1799)
- Ludovico Flangini Giovanelli (1800–1802)
- Luigi Ercolani, komendatariusz (1816–1817); kardynał prezbiter (1817–1825)
- Karl Kajetan Gaisruck (1829–1846)
- Charles Acton (21 grudnia 1846 – 23 czerwca 1847)
- Giacomo Piccolomini (4 października 1847 – 17 sierpnia 1861)
- Pietro de Silvestri (27 września 1861 – 19 listopada 1875)
- Domenico Bartolini (3 kwietnia 1876 – 2 października 1887)
- Michelangelo Celesia, O.S.B. (25 listopada 1887 – 14 kwietnia 1904)
- József Samassa (11 grudnia 1905 – 20 sierpnia 1912)
- Franz Xavier Nagl (2 grudnia 1912 – 4 lutego 1913)
- Friedrich-Gustav Piffl (25 maja 1914 – 21 kwietnia 1932)
- Elia Dalla Costa (13 marca 1933 – 22 grudnia 1961)
- Giovanni Urbani (19 marca 1962 – 17 września 1969)
- Albino Luciani (5 marca 1973 – 26 sierpnia 1978) wybrany na papieża Jana Pawła I
- Marco Cé (30 czerwca 1979 – 12 maja 2014)
- Angelo De Donatis (28 czerwca 2018 – nadal)
Przypisy