Urodził się w Kolumbii w 1963 roku. Szczęśliwe dzieciństwo trwało do 14 roku życia, gdy został pozbawiony kontaktów z rozwodzącymi się rodzicami. Wraz z bratem znalazł się w rygorystycznej szkole, w której bardzo intensywnie się uczył[c].
Wybrał studia medyczne w Pontificia Universidad Javeriana (Papieski Uniwersytet Ksaweriański)[d] w Bogocie. Już w pierwszym dniu studiów poznał dziewczynę (Martha Garcia), z którą wkrótce stworzył nową, zgodną rodzinę[5]. Za zdarzenie decydujące o kierunkach swojej przyszłej wieloletniej pracy Jadad uważa spotkanie z grupą ubogich, dociekliwych dzieci, które starały się wykorzystać wiedzę 18-letniego studenta o „bacusco”[e]. Zagadnienia opioidów, do tamtej chwili nieznane studentowi drugiego roku medycyny, głęboko go zainteresowały jako wymagający pilnego rozwiązania złożony problem – socjalny, ekonomiczny i medyczny. Szybko zgromadził wiedzę, dzięki której już przed ukończeniem studiów (1986) był uznawany za autorytet w tej dziedzinie (m.in. sporządzał opinie nt. leków dla Kolumbijskiego Ministerstwa Zdrowia)[4].
Po studiach pracował w latach 1986–1990 w klinikach macierzystej uczelni oraz w Santa Fe de Bogota Foundation[6] i w Hospital Universitario San Ignacio[f] (1990), zajmując się anestezjologią i intensywną terapią. W latach 1988 i 1989 wydał w języku hiszpańskim książki Educación médica, práctica profesional y abuso de drogas entre los médicos (Xavierian University Press) i El paciente neuroquirurgico : manejo anestesico y de cuidados intensivos[7]. Współautorem drugiej z nich jest Angel Mario Ruiz Pelaez, którego Alex Jadad nazywa swoim „pierwszym ojcem z wyboru” i wzorem do naśladowania[4].
W 1990 roku został członkiem Colombian Society of Anesthesiology[2].
W następnych latach kontynuował studia i pracę w dziedzinie anestezjologii, przebywając w Oksfordzie jako stypendysta British Council (stypendium otrzymał mimo słabej wówczas znajomości języka angielskiego). Brał udział w pracach znanego zespołu specjalistów, zajmujących się problemami ocen skuteczności leków, m.in. środków znieczulających (w tym opioidów[10]). Równocześnie pracował w miejscowym hospicjum, gdzie gromadził obserwacje dot. działania morfiny. Wykonywał przeglądy systematyczne wielkiej ilości publikacji, coraz częściej dostępnych w medycznych bibliotekach elektronicznych, poszukując optymalnych decyzji leczniczych (zob. evidence-based medicine). W latach 1992–1994 odbył studia doktoranckie w Balliol College & a Faculty of Clinical Medicine. Jego naukowymi opiekunami byli specjaliści, tworzący w tym czasie Cochrane Collaboration[2]:
Alex Jadad został jednym z członków Cochrane Centre (Visiting Research Fellow 1993–1994). W 1993 roku opublikował wspólnie z H.J. McQuayem artykuły Searching the literature. Be systematic in your searching[14] i A high-yield strategy to identify randomized controlled trials for systematic reviews[15]. Stopień doktora (DPhil) otrzymał na podstawie rozprawy pt. Meta-analysis of Randomised Clinical Trials in Pain Relief (zob. metaanaliza, randomizowaneeksperymenty kliniczne), opublikowanej przez wydawnictwo Uniwersytetu Oksfordzkiego w 1994 roku[16]. Autor zaproponował m.in. metodę oceny wiarygodności publikowanych wyników medycznych badań eksperymentalnych, która zyskała dużą popularność jako skala Jadada lub „oksfordzki system oceny jakości”[4][17]. Jest stosowana w różnych dziedzinach nauki[18]. W 1996 roku (po wyjeździe Jadada do Kanady) ukazała się kolejna publikacja zespołu oksfordzkiego pt. Assessing the quality of reports of randomized clinical trials: Is blinding necessary?[19]
Studia podoktoranckie (1995–1996) Alex Jadad odbył w kanadyjskim McMaster University (Departments of Health Research Methods, Evidence and Impact, HEI, wcześniej Clinical Epidemiology and Biostatistics, CE&B)[20]. Zajmował się m.in. możliwościami wykorzystania Internetu w medycynie[21]. W 1999 roku uzyskał tytuły FRCPC i FRCSC[g].
W 2000 roku przeprowadził się do Toronto, gdzie otrzymał stanowisko profesora tamtejszego uniwersytetu. W latach 2000–2010 był kierownikiem utworzonej w 1998 roku katedry medycyny paliatywnej (Inaugural Rose Family Chair w Palliative Medicine and Complex Care UHN)[4][22]. Został współzałożycielem i dyrektorem:
Institute for Global Health Innovation and Equity w Dalla Lana School of Public Health[23][24][25]
Centre for Global eHealth Innovation w Toronto General Hospital[26][27][28][29]
W okresie 10 lat działalności Centrum stało się instytucją o międzynarodowej renomie. Na kwiecień 2020 roku zaplanowano debatę w Massey College Upper Library na temat „The Public Good: Advancing Global Health in and from Toronto”. Przewidziano wystąpienie A.R. Jadada (Massey Senior Fellow)[30].
2005 – reprezentant Ameryki w grupie ekspertów WHO ds. e-zdrowia (Global Observatory for eHealth’s Strategic Advisory Group of Experts, eHealth’s SAGE)
2004–2009 – doradca rządów Hiszpanii i Andaluzji, prezes-założyciel rady Spanish eHealth Foundation, współtwórca Institute for Innovation on Human Wellbeing, w którym podjęto realizację szeroko zakrojonych projektów ulepszania warunków ludzkiego życia (miejsca pracy, przestrzenie mieszkalne i edukacyjne, integracja społeczności wielokulturowych)
W ramach andaluzyjskiego ministerialnego programu zintegrowanej opieki nad pacjentami z chorobami przewlekłymi w 2007 roku współtworzył OPIMEC (Observatorio de Prácticas Innovadoras en el Manejo de Enfermedades Crónicas Complejas)[32] oraz Spanish eHealth Network and Revista eSalud (wiodące czasopismo akademickie i portal popularyzujący e-zdrowie.
2010:
– redaktor naczelny pierwszej internetowej globalnej książki (wiki) pt. When people live with multiple chronic diseases: a collaborative approach to an emerging global challenge, dotyczącej opieki medycznej nad pacjentami z więcej niż jedną rozpoznawalną chorobą („polypathology”, wielochorobowość, np. współistnienie chorób przewlekłych)[33][33][34]
– organizator i przewodniczący Global People-centred eHealth Innovation Forum w czasie European Ministerial eHealth Conference (Barcelona)[35][36] oraz International Forum “Youth-led Innovation and Entrepreneurship” w Brukseli i Estremadura (Hiszpania)
– przewodniczący Międzynarodowego Komitetu Doradczego i współprzewodniczący First International Summit on Human-centred and Family-focused eHealth w Chinach (HeH, Pekin 2010)[37]
2017 – wystąpienia na konferencji Palliative Care w Australii (Adelaide 2017)[4]
wdrażanie koncepcji globalnego systemu opieki zdrowotnej (międzynarodowy „szpital bez okien”)[i], w pełni wykorzystującego stale aktualizowaną wiedzę medyczną i udoskonalane narzędzia e-zdrowia[j], spełniające oczekiwania zarówno personelu medycznego jak ogółu pacjentów[43][44] (teleinformatyka w medycynie[j])[45][46][47]
Alex Jadad jest autorem lub współautorem licznych artykułów naukowych[53][54], spośród których za reprezentatywne uważa się[2]:
Information and communication technology (ICT) and eHealth policy in Latin America and the Caribbean: review of national policies and assessment of socioeconomic context (Rev. Panam. Salud. Publica., 2014)
Toronto's 2-1-1 healthcare services for immigrant populations (American Journal of Preventive Medicine, 2012)
How should we define health? (BMJ 2011)
Consideration of Multiple Chronic Diseases in Randomized Controlled Trials (JAMA, 2011)[42]
Renewing Primary Care: Lessons Learned From The Spanish Health Care System (Health Affairs 2010)
Electronic Health Records in the Age of Social Networks and Global Telecommunications (JAMA 2010)
In search of health (Journal of Evaluation in Clinical Practice 2009)
Measuring the Impact of a Moving Target: Towards A Dynamic Framework for Evaluating Collaborative Adaptive Interactive Technologies (Journal of Medical Internet Research 2009)
Trying to Measure the Quality of Health Information on the Internet: Is It Time to Move On? (Journal of Rheumatology, 2009)
Application of biomedical informatics to chronic pediatric diseases: A systematic review (BMC Medical Informatics and Decision Making Journal, 2009)
Cancer in the world – a call for international collaboration (Salud Pública Méx 2009)
How should health be defined? (BMJ 2008)
The utility of publicly reported cancer treatment wait time information for patients and health care providers (Clinical Oncology 2009)
The impact of polyol-containing chewing gums on dental caries. A systematic review of original randomized controlled trials and observational studies (JADA, 2008)
Fighting cancer with the Internet and social networking[55] (The Lancet Oncology 2008)
Supporting cancer patients through the continuum of care: a view from the age of social networks and computer-mediated communication (Current Oncology, 2008)
Jest też autorem lub współautorem książek, m.in.:
1998 – Randomised Controlled Trials: A User's Guide[56]
2011 – Unlearning: Incomplete musings on the game of life and the illusions that keep us playing, Alejandro R. Jadad[57]
2016 – The Feast of Our Life: Preparing to Flourish Through Self-love[58]
2018 – Trusted networks: The key to achieve world-class health outcomes on a shoestring[59]
Nagrody i wyróżnienia
Wśród nagród i wyróżnień, które otrzymał Alejandro R. Jadad, wymienia się[3]:
1997 – „National Health Research Scholars Award” od Health Canada (wydziału zdrowia publicznego w rządzie Kanady)
1998 – „Canada’s Top 40 Under 40”, nagroda przyznawana od 1995 roku czterdziestu ludziom, którzy nie przekroczyli 40 lat, osiągających sukcesy w kanadyjskim biznesie oraz wizjonerów i innowatorów[60]
1999 – „Premier’s Research Excellence Award”
2002 – „New Pioneers Award in Science and Technology”
2001 i 2002 – wyróżnienia przez Time Magazine mianem jednego z nowych Kanadyjczyków, którzy ukształtują kraj w XXI wieku, i jednego z wiodących kanadyjskich badaczy w dziedzinie medycyny
2004 – „Canadian Latin Achievement Award” za znaczący wkład w budowanie relacji między Kanadą a światem hiszpańskojęzycznym
2005 – wliczenie do „The Best of the Best” przez grono „Top 40 Under 40 alumni” ze względu na wkład w naukę i ochronę zdrowia oraz przez rówieśników z Kolumbii jako naukowiec, który prawdopodobnie wywarł największy wpływ na przekształcenia kraju
2006 – „Distinguished Lecturer Award” od kierownika ds. nauki Health Canada’s za wkład w przekształcenia systemu opieki zdrowotnej
2007 – wybór przez British Medical Journal do grona autorów pamiątkowego wydania czasopisma (Medical Milestones), w którym zamieszczono opisy 15 przełomowych odkryć, do których doszło od chwili wydania pierwszego numeru BMJ w 1840 roku (Alejandro R. Jadad, Murray W. Enkin, COMPUTERS, Transcending our limits. By transcending physical, geographical, and cultural barriers computer technology can help achieve optimal health for all)[61]
2007 – członkostwo Canadian Academy of Health Sciences (pierwszy członek latynoski)
2007 – tytuł „10 most influential Hispanic Canadians”, przyznany przez liderów społeczności i mediów
2009 – przewodniczący Canadian Association for People-centred Health’s Academic Research Collaborative i Global People-centred eHealth Innovation Network
2012 – miejsce w gronie piątki niezwykłych Kanadyjczyków – pionierów zmian – w filmie „Celebrating a Diverse Canada”[63]
2017 – HC od Universitat Oberta de Catalunya Open University w Barcelonie (ang. Open University of Catalonia)[64]
2018 – ASMEDAS Global Award for Contributions to Human Well-Being
2018 – wybór przez prezydenta Kolumbii do Council of the Wise (międzynarodowa grupa doradców)[65]
Życie rodzinne
Alejandro Jadad zawarł związek małżeński z Marthą Garcia 12 marca 1981 roku, w czasie rezydentury w San Ignacio. Po jej zakończeniu wspólnie wyjechali do Oksfordu. Mają dwie córki. Starsza z nich, Alia (ur. 1992), była w dzieciństwie zafascynowana komputerami i matematyką. Starszą, Tamen (ur. 1995), pasjonował sport[5]. W 2019 roku została zaproszona wraz z ojcem do Redwood Library & Athenæum w Newport (Rhode Island). Odbyli międzypokoleniowy dialog na temat ewolucji mądrości, jej obecnego znaczenia i sposobów pielęgnowania oraz potrzeby poszukiwań własnego miejsca na „rozkwitającej planecie” (A. Jadad, The Feast of Our Life: Preparing to Flourish Through Self-love)[66][67]. Martha prowadzi w domu kilka wirtualnych firm[5].
Alex Jadad poznał emocje, towarzyszące rozpoznaniu nowotworu, nie tylko jako lekarz – również jako pacjent. Odczuł wówczas, jak wielką rolę odgrywa w tej sytuacji obecność bliskich, którzy bez ograniczeń poświęcają choremu swój czas, wspominając z uśmiechem wspólnie przeżyte piękne chwile, lecz nie unikając też rozmów o zbliżającej się śmierci (wstępna diagnoza nie potwierdziła się)[4]. Rodzina włączyła się też w akcję promowania pełnego życia, publikując „Cieszmy się!” – serię zabawnych książeczek, angażujących do rozrywki i pouczających dla dzieci i ich dorosłych opiekunów (część 1. Let's enjoy food!)[68].
Uwagi
↑Informacje o dacie i miejscu urodzenia – na podstawie biogramów w innych językowych wersjach Wikipedii (angielski, hiszpański, kataloński); według innych źródeł urodził się w Cereté (Córdoba)[69]
↑Jadad często używa słowa „miłość”, którą definiuje korzystając z własnych spostrzeżeń lekarza i z myśli filozofów. Uważa, że miłość polega na potrzebie czynienia dobra, czynieniu dobra i spostrzeganiu dobra – szczególnie w trudnych czasach – i odczuwaniu radości w tej sytuacji. Mówi, że aktami miłości jest wypełniona opieka paliatywna. W 2017 roku, odpowiadając na pytania Heather Weisman (Palliative Care, Australia)[62], mówił:
My family and I decided our lives are going to be a love story. We work on love, and write about love. For us love is the most important thing. This is not hokey, soapy kind of stuff. This is very serious, and informed by rigorous work contributed by sages from all cultures. It involves willing good, doing good, seeing good – especially in difficult times – and feeling good.
I couldn’t fight with my fists so I had to learn how to fight with my brain. I became a learning machine. … I broke every possible [academic] record in the country just to protect myself. The price I paid was my joy. I lost my joy at fourteen.
↑Bacusco (“the diabolical son of narcotrafficking”[72]) – określenie bardzo silnie uzależniającej pozostałości z dna beczek po produkcji kokainy, pochodzące od hiszpańskiego słowa „śmieci”. Jako stosunkowo niedroga jest powszechnie stosowana przez ubogą część ludności Kolumbii.
↑Edukację lekarzy-specjalistów w Kanadzie nadzoruje Royal College of Physicians and Surgeons of Canada(inne języki) – organizacja non-profit, która m.in. ustanawia standardy postępowania zawodowego i etycznego, kontroluje ich dotrzymywanie i przyznaje tytuły FRCPC lub FRCSC (Fellow of The Royal College of Physicians of Canada lub Fellow of The Royal College of Surgeons of Canada)
↑University Health Network(inne języki) (UHN) – kanadyjska sieć szpitali, której wizją jest „A Healthier World”. Sieć tworzą: Toronto General Hospital, Toronto Western Hospital, Princess Margaret Cancer Centre, Toronto Rehabilitation Institute i The Michener Institute. Podstawowe fundusze UHN pochodzą z Ontario Ministry of Health and Long-Term Care[71].
↑W czasie wywiadu, udzielonego w 2012 roku redaktorowi El Tiempo (Kolumbia), A. Jadad podkreślał, że jest możliwe osiągnięcie wysokiego poziomu dobrobytu wszystkich ludzi (żyjących w różnych warunkach[75][76][77][78], dzięki wielkości ziemskich zasobów i współczesnemu poziomowi technologii informacyjnych. Wskazywał konieczność porzucenia trywialnych nacjonalizmów i regionalizmów i przezwyciężenia konsumpcjonizmu mniejszości, który grozi utratą skończonych zasobów (ryzyko globalnej katastrofy), a nie zapewnia szczęścia tej grupie[39][69]:
esEntender que está en juego nuestra supervivencia como especie y que los desafíos que enfrentamos necesitan respuestas que trasciendan los nacionalismos o regionalismos triviales. Las tecnologías de la información, en particular las móviles, nos están dando la oportunidad de unir esfuerzos a nivel global para promover altos niveles de bienestar para nosotros y el planeta. Y hay recursos para hacer esto posible. No hay justificación para que más de mil millones de personas en el mundo tengan hambre y no tengan techo, mientras que el consumismo de una minoría amenaza con acabar los recursos finitos que tenemos. Y no son felices.
↑W czasie akademickich dyskusji, podejmowanych przez lekarzy, filozofów, socjologów, psychologów i in., są formułowane opinie, że znaczenia pojęć „zdrowie” i „choroba” nigdy nie zostaną ogólnie zaakceptowane, jednak jest potrzebne uzgodnienie definicji stosowanych w praktyce klinicznej i w programach zdrowotnej opieki publicznej[74].
↑ abcAlex Jadad, MD DPhil FRCPC FCHAS. [w:] Strona internetowa TECHNA Institute for the Advancement of Technology for Health [on-line]. TECHNA UHN Toronto. [dostęp 2020-02-10]. (ang.).
↑R. Fraser Elliott Building. [w:] Budynki Toronto General Hospital [on-line]. Emporis GMBH. [dostęp 2020-01-19]. (ang.).
↑Qué es OPIMEC. [w:] OPIMEC es el acrónimo para el Observatorio de Prácticas Innovadoras en el Manejo de Enfermedades Crónicas Complejas [on-line]. Consejería de Salud y Familias. Junta de Andalucía. [dostęp 2020-02-12]. (hiszp.).
↑e-Health Ministerial Conference. [w:] An official website of the European Union> EU Science Hub > Event > E Health Ministerial Conference 7937 [on-line]. ec.europa.eu, 15-18 marca 2010. [dostęp 2020-02-21]. (ang.).
↑M. Huber, J.A. Knottnerus, L. Green, H. van der Horst, A.R. Jadad, D. Kromhout, B. Leonard, K. Lorig, M.I. Loureiro, J.W.M. van der Meer, P. Schnabel, R. Smith, C. van Weel, H. Smid. How should we define health?. „BMJ: British Medical Journal”, 2011. DOI: 10.1136/bmj.d4163. (ang.).
↑Françoise Makanda: Achieving World-Class Health Outcomes on a Shoestring. [w:] Strona internetowa Dalla Lana School of Public Health / The University of Toronto [on-line]. DLSPH, February 14/2019. [dostęp 2020-01-17]. (ang.).
↑Lenny Naar, Andrew Zimmermann, Kyra Bobinet, Aaron Sklar: The human-centered health system starts with people. [w:] Report of the WISH Design in Healthcare Forum 2018 [on-line]. World Innovation Summit For Health, 2018. s. ss 40. [dostęp 2020-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).