Wijlre (spreek uit: wiel-ree/wielrə) (Limburgs: Wielder) is een kerkdorp in de gemeente Gulpen-Wittem, in het zuiden van de Nederlandse provincie Limburg. Het dorp ligt in het Zuid-Limburgse Heuvelland. Door het dorp stroomt het riviertje de Geul. De kern Wijlre telde in 2023 circa 2.420 inwoners; in de bijbehorende buurtschappen, gehuchten en het buitengebied woonden nog eens circa 600 mensen.
Etymologie
De naam 'Wijlre' komt van het Oud-Germaanse woord 'wiler', dat net als het Duitse woord 'Weiler' gehucht of hofstede betekent.[2]
Geschiedenis
Wijlre ontstond in de middeleeuwen en werd voor het eerst schriftelijk vermeld in 1147, terwijl het in 1262 een zelfstandige parochie werd.
Ten westen van het dorp stond op het plateau Het Gericht, de galg van Wijlre.
Tot 1981 was Wijlre een zelfstandige gemeente. In 1982 werd de voormalige gemeente verdeeld over de nieuwe gemeenten Margraten en Gulpen, waar het dorp zelf bij laatstgenoemde werd gevoegd.
Reeds in de 14e eeuw waren er brouwerijen in Wijlre. Uit deze traditie is in 1871 de huidige Brand Bierbrouwerij voortgekomen.
Kasteel Wijlre dateert uit de 17e eeuw. Het werd gebouwd door de heren van Wachtendonck. In de tuin van het kasteel bevindt zich het zogenaamde Hedge House, een modern vormgegeven paviljoen ontworpen door de architect Wiel Arets dat onderdak biedt aan een orchideeënkas, een oranjerie, een kippenhok en een expositieruimte. Het kasteel wordt nog steeds particulier bewoond. Het bijhorende Hedge House, het Koetshuis, de tuin en het park zijn publiekelijk toegankelijk. De stichting buitenplaats Kasteel Wijlre is verantwoordelijk voor het behoud en beheer van de buitenplaats. Het tentoonstellingsprogramma wordt samengesteld door het Maastrichtse Bonnefantenmuseum.
Van 28 juni 1922 tot 5 april 1938 had Wijlre bij hetzelfde station tevens een halte van de tramlijn Gulpen-Wijlre-Vaals, onderdeel van de tramlijn Maastricht - Vaals. Voor deze tramlijn werd er bij de buurtschap Cartils een talud aangebracht om de Geul en de Eyserbeek te overbruggen. Dit talud is zichtbaar in het landschap aanwezig.
Geboren in Wijlre
Antoon Coolen (17 april 1897 - 9 november 1961), schrijver van streekromans
Sjef Hensgens (27 januari 1948 - 19 mei 2024), atleet