Nabla, of del, aangeduid door het symbool , is een differentiaaloperator in de vectorrekening. De naam is afkomstig van een Assyrische benaming van een harp, die ongeveer de vorm van het gebruikte symbool heeft.[1] Nabla wordt gebruikt als notatie voor de operatoren gradiënt, divergentie en rotatie.
In met variabelen correspondeert met cartesische coördinaten nabla met de volgende vector van partiële afgeleiden:
Er zijn regels om de werking van de nabla-operator in verschillende assenstelsels naar elkaar te converteren.[2]
Toepassingen
Nabla wordt onder andere gebruikt in de volgende definities:
• gradiënt: |
|
• divergentie: |
|
• rotatie of rotor: |
|
• laplace-operator:
|
|
• hessiaan: |
|
De operand is hier een scalair veld, terwijl de operanden en vectorvelden zijn. Of met de laplace-operator bedoeld wordt of de hessiaan is contextafhankelijk.
Voorbeeld
Zij de functie gegeven door
Dan is de gradiënt van in cartesische coördinaten:
Coördinaatonafhankelijke definitie
Het is mogelijk nabla te definiëren onafhankelijk van het gebruikte coördinatensysteem. Daartoe generaliseert men de soortgelijke definitie van divergentie.
Hierin is een scalaire functie, een vector- of een tensorveld, en het bijbehorende product.
Unicode
De nabla is opgenomen in Unicode als U+2207 ∇.