Meester van de Virgo inter Virgines

Maria met kind en de heiligen Catharina, Cecilia, Barbara en Ursula

Meester van de Virgo inter Virgines is de noodnaam waarmee een niet bij name bekend Noord-Nederlands kunstschilder wordt aangeduid die actief was in Delft en omgeving in de periode van ca. 1480 – 1495 of later.

De noodnaam van de kunstenaar verwijst naar het werk De Heilige Maagd omgeven door vier heilige vrouwen ofwel Maria met kind en de heiligen Catharina, Cecilia, Barbara en Ursula (Rijksmuseum Amsterdam). In de Nederlandse schilderkunst van de 15e eeuw was de ‘Maagd onder Maagden’ (Latijn: ‘Virgo inter Virgines’) een vaak toegepast thema. Het betrof een afbeelding van Maria met kind in gezelschap van een aantal vrouwelijke heiligen die ook als maagd bekendstonden, meestal weergegeven in een afgesloten tuin, als symbool van maagdelijkheid.

Van de schilder zijn zeker 20 werken bekend, schilderijen en houtsneden in verschillende formaten, waaronder drieluiken en een veelluik, met Bijbelse of anderszins religieuze taferelen. De werken tonen een grote uitdrukking van leed en sterke gemoedsbewegingen. De vrouwenfiguren worden gekenmerkt door lange rechte neuzen en hoge voorhoofden, die destijds een mode-ideaal waren.

Werken

Dit is een lijst van werken, waarschijnlijk ontstaan in het laatste kwart van de 15e eeuw, die worden toegeschreven aan de Meester van de Virgo inter Virgines of aan kunstenaars uit zijn directe omgeving. Omdat de kwaliteit van de schilderijen nogal wisselt, wordt ervan uitgegaan dat hij leiding gaf aan een vrij groot atelier.

Afbeelding Titel Datering Techniek Afmetingen h x b (cm) Locatie
Ludolfus de Saxonia: Dat boeck vanden leven ons liefs heren ihesu cristi (uitgave van Pieter van Os, 355 folio's, met 157 ingekleurde illustraties door de Meester van de Virgo inter Virgines en anderen)[1] houtsnede
De dood van Narcissus (toegeschreven aan de Meester van de Virgo inter Virgines)[2] pentekening 19 cm diameter Parijs, Musée du Louvre
De bewening van Christus [3] ca. 1468 of kort erna olieverf op paneel 84 × 78 Madrid, Museo Nacional del Prado
De bewening van Christus [4] kort na 1482 olieverf op paneel 77 × 63,5 Edingen, Hôpital Saint-Nicolas
Madonna [5] olieverf op paneel 41,5 × 27,5 Princeton, Princeton University Art Museum
De geboorte van Christus [6] olieverf op paneel 96 × 78 Privécollectie (Duitsland)
De annunciatie met een schenker (op de achterzijde een beschadigde Aanbidding door de koningen; hoort mogelijk bij volgende: De aanbidding door de herders)[7] olieverf op paneel 94 × 71 Madrid, Casa de Alba (verzameling van de hertog van Alva)
De aanbidding door de herders [8] olieverf op paneel 90,5 × 68 Wenen, Kunsthistorisches Museum
De aanbidding door de koningen [9] olieverf op paneel 63 × 48 Berlijn, Gemäldegalerie
De annunciatie
of
De verkondiging aan Maria [10] 		ca. 1487 olieverf op paneel 57 × 48 Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen
Maria-altaar
of
Triptiek van de aanbidding door de koningen:

linkervleugel (buitenzijde): De annunciatie
linkervleugel (binnenzijde): De visitatie
middenpaneel: De aanbidding door de koningen en de herders
rechtervleugel (binnenzijde): De presentatie in de tempel
rechtervleugel (buitenzijde): De kindermoord in Bethlehem [11]

olieverf op paneel middenpaneel: 97 × 182,5
elk luik: 97 x 37 		Salzburg, Salzburg museum Carolino Augusteum
De bewening van Christus [12] olieverf op paneel 55,2 × 56,3 Liverpool, Walker Art Gallery
Het kruisigingstriptiek [13] olieverf op paneel middenpaneel: 218,8 × 196,3
elk luik: 219 x 93 		Barnard Castle, Bowes Museum
Genadestoel
of
De Heilige Drie-eenheid [14] 		ca. 1485-1495 olieverf op paneel 126 × 127 Zagreb, Strossmayerova galerija starih majstora
De kruisiging van Christus [15] olieverf op paneel 78 × 58 Madrid, Museo Thyssen-Bornemisza
Kruisafneming [16] olieverf op paneel 80 × 62 verblijfplaats onbekend
De kruisiging [17] ca. 1495 (?) olieverf op paneel 57 × 47 Florence, Uffizi
De graflegging van Christus [18] ca. 1495 (?) olieverf op paneel 57,8 × 45,8 Saint Louis, Saint Louis Art Museum
De maagd temidden van de maagden (Virgo inter virgines): Maria met kind en de heiligen Catharina, Cecilia, Barbara en Ursula [19] ca. 1495 of later olieverf op eiken paneel 123 × 102 Amsterdam, Rijksmuseum SK-A-501
Sint Sebastiaan en bisschop olieverf op paneel 76,5 x 39,9 Baltimore, Walters Art Museum
Johannes de Doper en bisschop olieverf op paneel 76,5 x 39,9 Baltimore, Walters Art Museum
buitenzijden van twee vleugels (nu gescheiden en samengevoegd): De annunciatie (atelierwerk ?)[20] na 1477 olieverf op paneel 85 × 69 Aken, Suermondt-Ludwig-Museum
binnenzijden van twee vleugels: Nicodemus en Josef van Arimatea en Maria Magdalena en een vrouwelijk heilige (atelierwerk ?)[21] na 1477 olieverf op paneel elk luik: 85 × 34,5 Aken, Suermondt-Ludwig-Museum
Het Laatste Avondmaal (atelierwerk ?)[22] na 1480 olieverf op paneel 69,7 x 38 Madrid, Museo Thyssen-Bornemisza
Passietriptiek: Kruisiging (atelierwerk ?)[23] olieverf op paneel 85 × 52 Norfolk (Virginia), Chrysler Museum of Art (voorheen: Parijs, collection Robert Lebel)
Passietriptiek: Bewening (atelierwerk ?)[24] olieverf op paneel 88,6 × 51 New York, Metropolitan Museum of Art
Passietriptiek: Opstanding (atelierwerk ?)[25] olieverf op paneel 87,5 × 51 Hartford (Connecticut), The Cartin Collection (voorheen collectie J. Goudstikker; 1960-2006: Rijksmuseum Amsterdam)
Soldaten uit het gevolg van de drie koningen
of:
Jozef van Arimathea en Nikodemus vragen Pilatus om het lichaam van Christus (atelierwerk of navolger ?), rechterluik van een triptiek[26] 		olieverf op paneel 77 × 39,5 Philadelphia Museum of Art

Literatuur

  • (en) Albert Châtelet, 1980 (1988), Early Dutch Painting. Painting in the Northern Netherlands in the Fifteenth Century (vertaald uit het Frans), Lausanne, Montreux fine art publications, p. 146-155 & 231-235 (catalogus)
  • (nl) Henk van Os, Jan Piet Filedt Kok, Ger Luijten & Frits Scholten, 2000, Nederlandse kunst 1400-1600, Zwolle, Waanders / Amsterdam, Rijksmuseum
  • (nl) Friso Lammertse & Jeroen Giltaij (red.), 2008, Vroege Hollanders: Schilderkunst van de late Middeleeuwen, Rotterdam / Museum Boijmans-van Beuningen
Zie de categorie Master of the Virgo inter Virgines van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.