Iridium (element)

Iridium
1 18
1 H 2 Periodiek systeem 13 14 15 16 17 He
2 Li Be B C N O F Ne
3 Na Mg 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Al Si P S Cl Ar
4 K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
5 Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
6 Cs Ba ↓ Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
7 Fr Ra ↓↓ Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og
 
Lanthaniden La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu
Actiniden Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Iridium
Iridium
Algemeen
Naam Iridium
Symbool Ir
Atoomnummer 77
Groep Platinagroep
Periode Periode 6
Blok D-blok
Reeks Overgangsmetalen
Kleur Zilverwit
Chemische eigenschappen
Atoommassa (u) 192,22
Elektronenconfiguratie [Xe]4f14 5d7 6s2
Oxidatietoestanden +3, +4
Elektronegativiteit (Pauling) 2,20
Atoomstraal (pm) 136
1e ionisatiepotentiaal (kJ·mol−1) 880
Fysische eigenschappen
Dichtheid (kg·m−3) 22560
Hardheid (Mohs) 6,5
Smeltpunt (K) 2683
Kookpunt (K) 4823
Aggregatietoestand Vast
Smeltwarmte (kJ·mol−1) 26,1
Verdampingswarmte (kJ·mol−1) 604,0
Kristalstructuur Kub
Molair volume (m3·mol−1) 8,49 · 10−6
Geluidssnelheid (m·s−1) 4825
Specifieke warmte (J·kg−1·K−1) 130
Elektrische weerstand (μΩ·cm) 5,3
Warmtegeleiding (W·m−1·K−1) 147
SI-eenheden en standaardtemperatuur en -druk worden gebruikt,
tenzij anders aangegeven
Portaal  Portaalicoon   Scheikunde
Iridiumfolie

Iridium is een scheikundig element met symbool Ir en atoomnummer 77. Het is een zilverwit overgangsmetaal.

Ontdekking

Iridium is in 1803 (gelijktijdig met osmium) ontdekt door de Engelse chemicus Smithson Tennant, toen het als residu achterbleef na het oplossen van platina-erts in koningswater. Tennant gaf het deze naam omdat er vele kleuren zichtbaar waren: Iris is de godin van de regenboog, Iridis betekent in het Latijn van Iris.[1]

De meteoriet die zo'n 66 miljoen jaar geleden in Mexico insloeg en wellicht (mede) de Krijt-Paleogeen-massa-extinctie veroorzaakte, bevatte een hoge concentratie iridium.[2] Restanten daarvan worden aangetroffen als een dun laagje in het sediment afgezet in die periode. Dit noemt men de iridiumanomalie.

Toepassingen

Iridium wordt voornamelijk gebruikt in legeringen waar de hardheid van het materiaal belangrijk is. Andere toepassingen zijn:

  • Molecuulstructuren in oled-displays.
  • Smeltkroezen en andere apparaten die tegen hoge temperaturen bestand moeten zijn.
  • Elektrische contacten zoals Pt/Ir-bougies.
  • De punten van vulpennen en kompasnaalden.
  • Van 1889 tot 1960 bestond de standaardmeter in Parijs uit een legering van 90% platina en 10% iridium.
  • Vroeger werden bepaalde iridiumlegeringen soms gebruikt voor wapens en om porselein (zwart) te kleuren.
  • Een radio-isotoop van iridium (iridium-192) wordt wel gebruikt voor de bestraling van tumoren bij brachytherapie. Daarnaast wordt iridium-192 gebruikt bij niet-destructief metaalonderzoek.

Opmerkelijke eigenschappen

Iridium is lastig te bewerken omdat het zeer hard en breekbaar is. Het is een zilverwit metaal met een lichte gele glans. Van alle metalen is iridium het best bestand tegen corrosie door zuren (zelfs tegen koningswater). Met sommige gesmolten natriumzouten zoals natriumchloride (keukenzout) en natriumcyanide reageert iridium echter wel.

Iridium is na osmium het element met de hoogste dichtheid: 22560 kg/m³.

Verschijning

In de aardkorst wordt iridium in ongebonden toestand aangetroffen, vaak in combinatie met andere metalen uit de platinagroep. Daarnaast komt het voor in de natuurlijke legering iridiosmium. De kern van de aarde is rijk aan iridium en op sommige plaatsen komt het naar de oppervlakte. Het meeste commercieel gedolven iridium ontstaat als bijproduct van de koperwinning. Dit metaal wordt vaak gevonden in meteorieten.[bron?]

Isotopen

Zie Isotopen van iridium voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Stabielste isotopen
Iso RA (%) Halveringstijd VV VE (MeV) VP
191Ir 37,3 stabiel met 114 neutronen
192Ir syn 73,830 d β− 1,460 192Pt
193Ir 62,7 stabiel met 116 neutronen

Naast de twee stabiele iridiumisotopen 191Ir en 193Ir is er een groot aantal radioactieve isotopen bekend waarvan het meest stabiele 192Ir een halveringstijd van ruim 73 dagen heeft.

Toxicologie en veiligheid

Metallisch iridium is onschadelijk en weinig reactief. De meeste iridiumverbindingen moeten als giftig worden beschouwd.

Zie de categorie Iridium van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.