Hoven van plaisantie in Antwerpen (stad)

Een Hof van plaisantie (in de middeleeuwen ook gespeld als 'hof van playsantie') was een buitenverblijf voor gegoede burgers. Ze ontstonden in de 15e eeuw, maar werden pas in de 16e eeuw in groten getale gebouwd. Dit was niet toevallig de economische en culturele Gouden eeuw. De grootte van de buitenverblijven was uiteraard afhankelijk van de rijkdom van de eigenaar. De rijkste eigenaars hadden echte kastelen als buitenverblijf. Het idee van de hoven van plaisantie groeide uit het humanisme en uit de idee van de Italiaanse villa rustica's.[1][2]

Verschillende hoven werden reeds tijdens het einde van de 16e eeuw platgebrand. In de 17e eeuw werden echter opnieuw hoven van plaisantie aangelegd.[3]

Rond 1900 kwamen in Antwerpen zo'n 200 hoven van plaisantie voor. De buitenverblijven werden destijds aangelegd buiten de Spaanse Omwalling, maar om de reistijd te beperken werden ze vaak in de onmiddellijke omgeving van de stad aangelegd. Een groot deel van de hoven kwam hierdoor bij volgende stadsuitbreidingen midden in het stadsweefsel te liggen (dit geldt bijvoorbeeld voor de hoven gelegen langsheen de huidige Markgravelei en de Kardinaal Mercierlei (voorheen Capellelei)). In de 20ste eeuw werd ongeveer de helft van de hoven gesloopt.[4]

De hoven die niet werden gesloopt, vormen vaak de plek waarrond een publiek park werd aangelegd (bijv. Rivierenhof en Sterckshof). De hoven die wel gesloopt werden, leven vaak nog voort in toponiemen en straatnamen in de omgeving (bijv. Bisschoppenhof -> Bisschoppenhoflaan, Boekenberg -> Boekenbergpark)

Bekende hoven van plaisantie

Antwerpen (stad)

• De Plaisante Hof (de huidige Brouwerij De Koninck)[5]
• Hof van Biart[6]
• Jonghelinckshof[7]
• Torenhof[8]

Borgerhout

• Te Boelaar (ook geschreven: Boelaer)
• Sterckshof (deels gelegen op grondgebied Borgerhout, deels Deurne)

Berchem

• Fruithof
• Kasteel de Bergeyck, voorheen Hof de Lintworm[9]
• Pulhof
• Zurenborg

Deurne

• Bisschoppenhof
• Kasteel Boekenberg
• Boterlaerhof[10]
• Gallifort
• Landhuis Drakenhof[11]
• Kasteel Muggenberg[3]
• Rivierenhof
• Sterckshof (deels gelegen op grondgebied Borgerhout, deels Deurne)
• Te Couwelaar
• Venneborg
• Zwarte Arend

Ekeren

• Hof van Veltwijck[12]
• Hof van Ursel (ook bekend als Schoonbroeckhof - buitenverblijf van Peter Paul Rubens)

Hoboken

• Broydenborg
• Gravenhof
• Meerlenhof
• Sorgvliedt

Wilrijk

• Elsdonckhof
• Groenenborger hof
• Hof ter Beke
• Ieperman
• Kasteel Den Brandt en Kasteeldomein Middelheim
• Ooievaarsnest
• Schoonselhof
• Steytelinck
• Ter Beke
• Vogelenzang

Bronnen, noten en/of referenties

1. Patronen van patronage in het zeventiende-eeuwse Antwerpen. Bert Timmermans. Amsterdam University Press, 2008 - 427 p. (pagina 175)
2. De "villa rustia" en de verkavelingen rond Antwerpen midden 16e eeuw. Leen Heyrman. Scriptie ingediend tot het behalen van de academische graad van burgerlijk ingenieur –architect. Universiteit Gent, Faculteit Ingenieurswetenschappen, Vakgroep Architectuur & Stedenbouw. Academiejaar 2006-2007
3. Proef de sfeer van de Hoven van Plaisantie
4. Vroeger een statussymbool, nu een groene long
5. De geschiedenis van Brouwerij De Koninck
6. Hof van Biart. Gearchiveerd op 11 april 2016.
7. Jonghelinckstraat. Gearchiveerd op 12 april 2016.
8. Torenhof. Gearchiveerd op 11 april 2016.
9. [1]. Gearchiveerd op 22 juni 2021.
10. Boterlaerhof staat te koop, Gazet van Antwerpen 30 maart 2009
11. Landhuis Drakenhof. Gearchiveerd op 11 april 2016.
12. Waterkasteel Hof van Veltwijck (ID: 11391), Agentschap Onroerend Erfgoed. Gearchiveerd op 11 april 2016.